23

nr 16 (404) | 30.08.­15.09.2022

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Okolo sześciu lat Agnon

ją w swych powieściach. Przez

mieszkal w Niemczech: po-

cale swe dlugie życie i dale-

czątkowo w Berlinie, gdzie po-

kie wędrówki Agnon zacho-

jąl za żonę Ester Marks (1919)

wal ogromną milość do miejsca

­ ,,lubą Esterlain", jak ją nazy-

swych narodzin, opiewal dwie

wal w domu i listach, a potem

swoje Ziemie Obiecane ­ Bu-

w Hamburgu. W Hamburgu

czacz i Jerozolimę. Tę milość

urodzily się ich dzieci: córka

do rodzinnej ziemi przekazal

Emuna (,,Wiara") i syn Szalom

Agnon swym dzieciom. W 1996

Mordechaj, którego nazywano

roku jego malą ojczyznę odwie-

Hemdatem (,,Pragnienie duszy").

dzila (w towarzystwie dzien-

W 1924 roku w jego hambur-

nikarzy francuskich, pracują-

skim mieszkaniu wybucha po-

cych nad filmem o Agnonie) jego

żar. ,,...Bylem wówczas w szpi-

córka Emona z mężem. Wów-

talu ­ wspomina pisarz. ­ Ogień

czas zrodzil się pomysl otwar-

wybuchl i caly mój dom splonąl;

cia w Buczaczu filii muzeum

caly mój majątek, moje książki,

Agnona w Jerozolimie. Niestety

prawie cztery tysiące tomów,

nie zostal zrealizowany.

w większości rzadkich, padly

Prawdziwe uznanie mię-

ofiarą ognia... splonęly wówczas

dzynarodowe Agnon zdobyl po

wszystkie moje rękopisy ­ wy-

ukazaniu się jego książek w USA

nik 18. lat mojej pracy. Pośród

w przekladzie na język angiel-

POPIERSIE SZMUELA JOSEFA

nich wielka powieść ,,Wspól-

ski. Wydal je w Nowym Jorku

AGNONA W BUCZACZU

nota wiecznie żywych", okolo

Zelman Schoken. 85 glównych

60 arkuszy drukarskich" (z li-

utworów Agnona ukazaly się

jablonie i orzechy wycięte, nie

stu do M. Zaryniańskiego, 1927

w 18. językach. Ostatnie wyda-

widać bylo wesolych chlop-

r.). W tymże roku Agnon wraca

nie za życia autora obejmowalo

ców i dziewcząt, jak dawniej

do Palestyny, która po I wojnie

osiem tomów (1953­1962).

bywalo, nie slychać śmiechu

BANKNOT O NOMINALE 50 SZEKLI Z 1988 R. Z OKAZJI 100-LECIA

światowej przeszla pod rzą-

Serce wielkiego mistrza slo-

i śpiewów. Nie odczul daw-

URODZIN SZMUELA AGNONA

dy Wielkiej Brytanii. Wówczas

wa stanęlo 17 lutego 1970 roku

ny mieszkaniec Buczacza tego

pseudonim ,,Agnon" staje się ofi-

w Izraelu. Szmuel Josef Agnon

wszystkiego, co zapamiętal

do domu. Od kiedy najmlodszy

międzynarodowościowej wo-

cjalnym nazwiskiem autora.

zaslużyl na wszechstronne za-

z mlodości, co ogrzewalo jego

syn poszedl z domu, Frida żyje

bec Polaków i Ukraińców. Pi-

Pod koniec lat 20. XX wieku

interesowanie i szacunek. Dla

duszę w dalekiej Palestynie i na

samotnie i czeka na syna. Nikt

sarz nie skupia uwagi na nie-

tworzy swoją jedną z najbar-

uczczenia jego pamięci u nas

drogach życia.

jej nie odwiedza, a ona rozmawia

porozumieniach i antypatiach,

dziej znanych powieści ­ dwu-

zrobiono niewiele. Imieniem

Oto typowy obrazek ­ losy

z cieniami. Frida czeka po po-

wynikających niekiedy po-

tomowe dzielo ,,Weselny balda-

Agnona nazwano jedną z ulic

jednej z bohaterek. Nad Strypą,

wrót syna i przyjście Mesjasza.

między nimi. Jego bohaterowie

chim" (lub ,,Córki na wydaniu").

w Buczaczu, obok ulic Mickie-

przy ul. Gimnazjalnej stoi cha-

W końcu umiera, nie doczekaw-

nie stykają się z antysemity-

W podstawę jego treści legly

wicza i Szewczenki. W 2008

ta starej kobiety. Wojna oszczę-

szy się ani syna, ani Mesjasza...

zmem (oprócz pelnego tragizmu

pelne humoru i sprytu przy-

roku z okazji 120. rocznicy

dzila dom, również kobieta,

Jak przekonal się pisarz, jed-

opowiadania  ,,W  wierze"

gody biednego galicyjskiego

jego urodzin Poczta Ukrainy

jak dawniej, jest niezamężna.

ni Żydzi w Buczaczu pragnę-

o wydarzeniach w okolicach

chasyda, wędrującego po Za-

wyemitowala specjalny zna-

Żyje tu samotnie Fryda, wdo-

li socjalizmu i popierali KPZU,

Buczacza).

chodniej Ukrainie i Wschodniej

czek okolicznościowy, którego

wa. Na ścianie fotografia męża

inni sprzyjali odrodzeniu syjo-

Pisarz-realista nie

Europie w poszukiwaniu na-

stemplowanie odbylo się w Bu-

w mundurze. To Efraim Josel.

nizmu i szykowali się do emi-

idealizuje swoich

rzeczonego i posagu dla swych

czaczu w dniu jego urodzin 17

W mieście żartobliwie nazywa-

gracji. Między nimi wynika-

trzech córek. Lagodny uśmiech

lipca 2008 roku.

no go ,,Franciszkiem Józefem",

ly ostrze sprzeczki o podlożu

bohaterów, lecz

i gorzka ironia przeplatają się

W Buczaczu przy ul. Agno-

a na Frydę buczaccy żartow-

ideowym, lub dotyczące po-

prawdziwie i czasem

tu ze wspólczuciem do prostego

na zachowal się stary dworek

nisie wolali ,,Cesarzowa". Obok

staw niektórych rebe z Czort-

dowcipnie przedstawia

czlowieka i jego problemów.

z okresu Austro-Węgier, który

ojca stoją czterej synowie, też

kowa, Jazlowca, Kosowa czy

różne typy swoich

Następnie, w latach 1931­

entuzjaści wykorzystują jako

w mundurach. Wszyscy zginęli

Husiatynia. Autor sympatyzuje

wspólwyznawców,

1935 Schoken wydaje 11-tomo-

scenę artystyczną dla miejsco-

na wojnie. A gdzież jest zdjęcie

z dawnymi wspólwyznawca-

nie przemilcza

wy zbiór opowiadań i powieści

wych talentów, aby przyzwy-

Elimecha? Matka schowala je za

mi, którzy cenią tradycje oj-

Agnona. Podobnie jak w jego

czajać ludzi do piękna.

lustro, bo wierzy, że żyje i wróci

ców, przestrzegają tolerancji

ich pożądliwości,

rodzinnym mieście splonąl ro-

Projekt nazwano ,,Art-Dwór"

zachowawczości,

dzinny dom, tak w Jerozolimie

i co niedzieli odbywają się tu

nadmiernego egoizmu,

zostal ograbiony i splądrowa-

koncerty, wieczory literackie,

spotykanych zresztą

ny dom Agnona w czasie buntu

wystawy... W sieni budynku

w każdej wspólnocie

Arabów. Po raz kolejny zaginęlo

czynna jest stala ekspozycja fo-

ludzkiej.

dziesiątki nieopublikowanych

tografii o różnorodnej tematyce,

utworów (w tym niewielka po-

pocztówek, haftowanych ob-

Romantyczny świat dzie-

razów itd. Inicjatorem projektu

wieść ,,Wieczne życie" o tematy-

ciństwa i mlodości, czarująca

ce nowoczesnej historii Żydów

jest muzyk i dzialacz spolecz-

przyroda Przykarpacia, legen-

ny Wiktor Hrebeniowski. Gral

na tle autobiograficznym) i wla-

dy, życie codzienne, obrzędy

kiedyś z innymi czlonkami bu-

sna biblioteka z 4 tys. tomów.

i zwyczaje diaspory żydowskiej

czackiego zespolu ,,Opus" na uli-

Podczas, gdy budowniczy

oraz Żydów z Polski, Ukrainy,

cach niemieckiego Drezna, obok

stawiali mu nowy dom, Agnon

Austro-Węgier w Palestynie

wyjechal do Berlina. Ale nara-

slynnej galerii obrazów. Tam

określają tematykę utworów li-

wpadl na pomysl stworzenia

stanie antysemickich nastro-

terackich Szmuela Josefa Agno-

takiego artystycznego miejsca

jów i faszyzmu zmusilo go do

na. Przed czytelnikiem, niby na

w rodzinnym Buczaczu widząc

powrotu do Jerozolimy. W 1930

zwolnionym filmie przesuwa

jak Niemcy odnoszą się do swo-

roku Agnon przyjeżdża do Ga-

się powolna wędrówka przez

ich zabytków. Zyskal poparcie

licji. Odwiedzil Buczacz, Tarno-

miasteczka, wioski, przystanki

mieszkańców miasteczka ­ i tak

pol, Lwów i okoliczne miastecz-

w karczmach, przyjaźnie i spo-

powstal ,,Art-Dwór".

ka i wioski.

tkania z chlopami, wewnętrz-

26 czerwca 2016 roku przed

Odwiedziny

rodzinnych

ne i międzyetniczne kontakty.

wejściem do galerii zostalo od-

stron zaowocowaly powieścią

To twórczość liryko-epicka, fi-

slonięte popiersie Szmuela Jo-

,,Gość na jedną noc". W Bucza-

lozoficzna przypowieść o od-

sefa Agnona. Projekt wsparli

czu zastal ruinę materialną

wiecznych problemach ludzkie-

mecenasi z Niemiec, malżeń-

i duchową. ,,Gdziekolwiek spoj-

go życia w czasie i przestrzeni,

stwo Luizy i Michaela Beke-

rzysz ­ pisal Agnon, ­ wszędzie

o nierozerwalności powiązań

rów z Regensburga w Bawarii.

jedynie bieda i niedostatek".

galicyjskich Żydów z miejscem

Teren wokól pomnika zostal

Każdy dom, każde rumowisko

swych narodzin.

przygotowany z budżetu mia-

przykuwalo jego uwagę, wy-

Oprócz wspomnianych już

sta Buczacz.

wolywalo wspomnienia o tak

powieści i opowiadań Agnona,

Miejsce to odwiedzają goście

drogiej przeszlości i napelnia-

powstalych na podstawie wla-

z Tarnopola, Lwowa, Kijowa,

lo smutkiem wrażliwą duszę.

snych przeżyć czy zaslysza-

Iwano-Frankiwska, Doniec-

Nawet studnia, z której król

nych opowiadań można wyróż-

ka, Zaporoża, z Ukrainy i zza

Sobieski pil wodę, wracając ze

nić ,,Szablę Dowbusza", ,,Prostą

granicy, w tym i z Polski. Otóż

zwycięskiej wyprawy, byla za-

historię", ,,Starzy i mlodzi ra-

spuścizna kulturowa Szmuela

niedbana i opuszczona: scho-

zem" i inne. Ojczyzna stale mu

Agnona z Buczacza nadal żyje

dy rozbite, a napis na tabli-

się śnila i Agnon przedstawial

i ma wplyw na nowe pokolenia.

cy zatarty. Na ulicach akacje,