19

nr 22 (410) |29.11­12.12.2022

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Jan Bogumil Rosen ­ życie i twórczość  (cz. 2)

Patriotyzm, atmosfera

kilkadziesiąt nowych obrazów ,,tak mili-

do pracy i jego zainteresowania historycz-

rodzinnego miasta, rozwój

tarnej, jak sportowej lub rodzajowej treści.

ne. Kolega Rosena artysta-malarz i historyk

polskiej szkoly malarstwa

Wiele też jego obrazów bylo na wystawach

sztuki Wladyslaw Wankie wspominal: ,,We

historycznego decydowaly

publicznych, czy w prywatnych zbiorach

wnętrzu ogromnej, pólnocnym światlem

o wyborze epoki, którą

monachijskich, glównie byly to utwory ro-

oświetlonej sali, widzimy kilkanaście szta-

Jan Rosen odtwarzal

dzajowe, tak zwane ,,polnisch-genre", gdzie

lug z rozpoczętymi obrazami, a wzdluż

z zamilowaniem, którą kochal,

bez śniegu, sani, koni i myśliwych obejść

ścian ciekawe tak zwane ,,urządzenia pra-

która na cale życie pozostala

się nie można". Obrazy o takiej treści mialy

cownicze". Z lewej strony od wejścia ciągnie

,,jego światem". Byla to epoka

wzięcie, zwlaszcza u Amerykanów, którzy

się szereg podstawek, na których systema-

Napoleona, czasy Księstwa

chętnie je nabywali. W Monachium Jan Ro-

tycznie rozmieszczono kolekcję przeróż-

Warszawskiego i powstania

sen zgodzil się na wspólpracę ze slynnym

nych nakryć glowy, używanych od polowy

listopadowego. Spoleczeństwo

Francuzem Roubandem, który wtedy malo-

XVIII stulecia do roku 1840. Więc rozmaite

tęsknilo do wszystkiego, co

wal panoramę ,,Wzięcie do niewoli Szamila

giwery, czaka, helmy, bermyce, kaski ulań-

przypominalo dawną chwalę

przez carskie wojska". W drugiej polowie

skie oraz kapelusze cywilnych i wojsko-

­ a ,,ulani malowane dzieci"

XIX wieku malowanie panoram bylo euro-

wych dostojników. Po prawej stronie widzi-

byli symbolem tych pragnień.

pejską modą, a Rouband byl jednym z naj-

my kolekcję siodel, glównie nowożytnych,

Swoją twórczością Jan Rosen

bardziej slynnych ich autorów, pracujący

dalej ­ zbiór szabel, szpad i palaszów. Jest

godnie wpisal się do grupy

często na zamówienie carów rosyjskich.

to zbiór równie ciekawy dla malarza, jak

malarzy takich jak Józef

Praca ta nie przyniosla Rosenowi żadnej

i kolekcjonera; brylantem calego zbioru

Brandt, Wojciech Kossak,

satysfakcji ­ nie byl to po prostu jego rodzaj

jest przepyszna szabla marszalka Masseny.

Alfons Wierusz-Kowalski.

malarstwa. Znacznie później, w 1905 roku

W przytykającym do pracowni gabinecie

razem z Wojciechem Kossakiem obmyślal

znajdujemy dalszy ciąg zbiorów. Szafa pel-

plan malowania panoramy ,,Oblężenie Portu

na przeróżnych uniformów, glównie tyczą-

JURIJ SMIRNOW

Artura". Kossak zapalil się do tego pomyslu

cych się czasów Napoleona I i Królestwa

Wladyslaw Wankie nawet uważal,

i w liście do żony pisal o Rosenie: ,,...do tej

Kongresowego, zawiera kolekcję prywatną

że ,,Jan Rosen zajmuje w malarstwie ro-

panoramy jest on doskonaly jak Hofmaler

jedną z rzadszych, jakie znam. Tutaj mieści

dzimym odrębne stanowisko, jako malarz

i profesor Akademii, a przy tym mądry Żyd

się też zbiór przepysznych malych modeli

,,wojskowości" par exellence. Chociaż obaj

do interesu, a przy tym, jak wiesz, z kość-

dzial w owych czasach używanych; są to

OKLADKA ,,TYGODNIKA ILUSTROWANEGO" Z OBRAZEM JANA ROSENA

Kossakowie, Juliusz i Wojciech, chociaż

mi poczciwy czlowiek...". Projekt do skutku

istotne cacka techniki. Oszklona gablota

roku powstaly liczne

bracia Ajdukiewicze, jak i Chelmoński, Ko-

wrażenia. Wystawiona w tymże roku

jednak nie doszedl.

mieści duży zbiór zlotych i srebrnych in-

gwasze z wizerunkami

walski lub Józef Brandt będąc ,,koniarza-

w warszawskiej Zachęcie ,,Pobudka" otrzy-

W 1885 roku Rosen wystawil w Za-

sygniów i odznak wojskowych. Okazy to

mi" często typy wojskowe przedstawiają

mala wysoką ocenę krytyki i publiczności

chęcie gwasz poważnego formatu przed-

często historycznego znaczenia. Do doklad-

koni ze stadnin Augusta

w swych utworach ­ jednakże żaden z nich

i zostala zakupiona przez TZSP. Wiadomo ­

stawiający przegląd wojsk na Powązkach

nego odwzorowania ubieglych czasów woj-

Potockiego i jego

nie specjalizuje się w wojskowości i ,,ży-

,,ulani, ulani, malowane dzieci..."!

z czasów Królestwa Kongresowego. Nie-

skowych wszystkie te szczególy artyście

krewnych.

wiol marsowy" najczęściej w obrazach

W latach 1885­1891 J. Rosen zamieszkal

co później powstala akwarela ,,Napoleon

są niezbędne; zbiera je też z gorliwością,

ich traktowany jest wylącznie ze stro-

na stale w Monachium, wyjeżdżając od cza-

w Smorgoniach" ­ scena pożegnania cesa-

znawstwem i zamilowaniem niezwyklym,

ny malowniczej albo też dorywczo tylko

su do czasu na krótko do kraju. W bawar-

W Warszawie artysta czul ojczyste

rza z Wielką Armią w czasie odwrotu spod

nie szczędząc ani trudu, ani kosztów, je-

i chwilowo. Inaczej u Rosena. Jego wybit-

skiej stolicy spotkal artysta liczne grono

powietrze oraz oko cenzury rosyjskiej.

Moskwy. W 1887 roku artysta wystawil

żeli się nadarzy sposobność nabycia jakiej

ny talent rysowniczy często pomija stronę

Ogromny niesmak budzily w nim popierane

kolegów na czele z Józefem Brandtem. Mia-

w Zachęcie dwa obrazy ,,General w po-

rzadkości".

malowniczą w swych obrazach na korzyść

sto nad Izarą dawalo również niezmiernie

dróży" wykonany w 1884 roku i ,,Żolnierz

przez wladze pogromy żydowskie. W 1882

W Monachium Rosen

subtelnego studium tak pojedynczych po-

ważny czynnik rozwojowy ­ zapewnialo

francuski na posterunku". Do tematów

roku postanowil wyjechać za granicę, naj-

stworzyl najbardziej

staci, jak i ogólnych sytuacji". Wszystko

zbyt dziel sztuki, czego w owe czasy mlo-

pierw do Rzymu, później na stale osiedlil

związanych z dziejami wojen napoleońskich

to zrobilo z Rosena malarza wspólcześnie

dy malarz w kraju, nawet w Warszawie,

się w Monachium. W Rzymie Jan Rosen

Rosen wracal w ciągu calego życia. Z cza-

znane swoje dzielo ­

znanego i cenionego, twórczość którego

poznal calą kolonię polską, m.in. Henryka

nie mówiąc już o Krakowie czy Poznaniu,

sem Napoleon stal się jednym z glównych

wielki pięciometrowy

i dziś cieszy się popularnością.

nie znajdowal. Ogromny ruch wystawowy,

bohaterów jego twórczości, artysta zaś byl

Siemiradzkiego, Piusa Welońskiego, Wik-

olejny obraz ,,Rewia

W 1879 roku podczas pobytu Rosena

staly udzial w wystawach byl tym wielkim

jednym z wybitniejszych znawców wojsko-

tora Brodzkiego. W wiecznym mieście pra-

na placu Saskim

w Krakowie powstal obraz ,,Powstańcy

bodźcem, bez którego nie mógl rozwijać

wości epoki napoleońskiej.

cowal w spokojnej atmosferze nad wielkim

przed W. księciem

z 1863 r.", w 1880 roku ­ ,,Blogoslawień-

się talent mlodego artysty. W Monachium

W Monachium Jan Rosen zadomowil

obrazem ,,Pobudka". Jak to Rosen zwykle

Konstantym w r. 1824."

stwo oddzialu", który artysta namalowal

powstal znany obraz o tematyce warszaw-

praktykowal, obok wielkiego obrazu ma-

się na kilka lat. Z czasem stworzyl w swej

(inna potoczna nazwa ­

w majątku Karczyna w woj. poznańskim

lowal w tym samym czasie kilka innych,

skiej ,,Konkurs pojazdów konnych na placu

pracowni istne muzeum najrozmaitszych

i wystawil po raz pierwszy w Krakowie,

mniejszych obrazów również o tematyce

Ujazdowskim". Rosenowi udalo się z wielką

uniformów, ubrań, broni palnej i siecznej,

,,Przegląd kawalerii na

ofiarując go Muzeum Narodowemu w tym-

historyczno-wojskowej. O ,,Pobudce" pisal:

precyzją pokazać w szczególach otwarty

zbiór budzący podziw i zazdrość wielu

placu Saskim"). Obraz

że mieście. Tematykę patriotyczno-bata-

powóz zaprzężony w czwórkę koni, a nawet

mlodych kolegów. Zbiory Rosena zajmo-

,,Treść jak najprostsza: brzask ranny i glos

ten W. Husarski nazwal

listyczną artysta kontynuowal obrazem

wszystkie drobiazgowe elementy końskiej

waly drugie miejsce po slynnych zbiorach

trąbki budzą ze snu szwadron 5-go pulku

popisowym dzielem

,,Olszynka Grochowska" (1883 r.)

uprzęży i strojów siedzących w pojeździe

ulanów Królestwa Kongresowego obozu-

J. Brandta znanych nie tylko w Monachium.

Rosena.

osób.

jący pod lasem... Konie i ludzie czują proch.

Rosen najchętniej z każdym dzielil się radą

W Warszawie mlody

Za chwilę popędzą ­ ku czemu?". W 1884

W tymże roku artysta pokazal na wy-

i pożyczal różne rzeczy ze swoich zbiorów

artysta próbowal

,,Popisowym jest to dzielo" ­ pisal on

roku artysta wystawil ten obraz w Mona-

stawie w salonie A. Krywulta w Warszawie

każdemu, kto chcial je malować. Zachowal

­ ,,już z tego chociażby powodu, że wy-

dwa obrazy: ,,Portret śpiewaczki pani Ro-

się opis pracowni artysty, który pozwala le-

chium w ,,Palacu Krysztalowym" (,,Glas-Pa-

siebie również

chodząc z zalożenia miniaturowo doklad-

sen" i ,,Portret". W Monachium powstalo

piej zrozumieć metodę jego przygotowania

last"), lecz nie wywarl on tam większego

w ilustratorstwie,

nej, drobiazgowej techniki osiąga jednak

w wykonaniu

rozmiary wielkiego malowidla. Jak we

projektów dekoracji

wszystkich swych pracach, tak i tutaj sta-

i kostiumów do wystaw

wia sobie Rosen osobliwe zadanie odtwo-

operowych. Ilustracje

rzenia z najdalej posuniętą precyzją i z na-

do ,,Ogniem i mieczem"

jobiektywniejszym realizmem nie rzeczy

widzialnych, ale sceny, zrekonstruowanej

dla ,,Tygodnika

w wyobraźni na podstawie studiów histo-

Ilustrowanego"

rycznych. Realizm posunięty byl do tego

przyniosly mu

stopnia, że postaci na pierwszym planie

duże uznanie, m.in.

odtworzone byly w wielkości naturalnej,

najcenniejsze bylo

dalsze zaś oddane dokladnie w proporcji,

uznanie samego

uwzględniając jednak wszystko, co moglo-

by być dostrzeżone okiem. Każda faldka

Henryka Sienkiewicza.

obcislego munduru, każda nitka epoletów,

Jednak sam Jan Rosen

każda sprzączka potraktowana byla ze

uważal ilustratorstwo

ścislością archeologa i oddana z niewia-

,,obcym jemu,

rygodną dokladnością ręki. Ten bezmiar

w gruncie, rodzajem

szczególów nie przeszkadzal zresztą

pracy". Artysta obok

doskonalemu wyczuciu rytmiki mas woj-

skowych. W obrazie tym harmonia między

obrazów olejnych

zamierzeniem a wykonaniem posunięta

malowal akwarelą,

zostala do maximum". Inny krytyk sztu-

na przyklad ,,Portret

ki Jan Kleczyński zauważyl, że ,,nawet

ojca", który w 1888

sam książę Konstanty bylby zadowolony

roku wystawiony zostal

z tego przeglądu wojsk, dokonanego przez

w Zachęcie. W 1881

KIRASJERZY KSIĘSTWA WARSZAWSKIEGO NA WYWIADZIE

Jana Rosena".