24

nr 22 (410) |29.11­12.12.2022

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Wojna i szkola

W czasach austriackich

gimnazja i szkoly

Stanislawowa publikowaly

sprawozdania. Podawano

tam listy profesorów,

ilość godzin każdego

przedmiotu, najważniejsze

wydarzenia szkoly

i oceny uczniów. Takie

sprawozdania drukowano

ROSYJSCY KOZACY W STANISLAWOWIE

pod koniec każdego roku

szkolnego. Ale w 1915 r.

Pozdrowienia z Kaukazu

Nasi wracają

kolejne sprawozdanie nie

Otrzymawszy posilki, moskale prze-

Wieczorem 19 lutego 1915 r. na okoli-

ukazalo się. Przyczyna

rwali front ­ 4 marca Stanislawów padl.

cach Stanislawowa slychać bylo karabiny

byla poważna ­ wybuchla

Z krzykami i hukaniem po ulicach przele-

maszynowe ­ Rosjanie oslaniali odwrót

GMACH SZKOLY REALNEJ

ciala konnica w czerkieskach. Byli to żol-

swoich wojsk. Nocą mieszkańców miasta

I wojna światowa.

nierze Czerkieskiej Dywizji Konnej, którą

wszystko się skończylo. Wielu nauczycieli

nie zaobserwowano. Mieszkańcy uspo-

rozbudzily wybuchy ­ wysadzono mosty

Proponuję czytelnikom

nazywano ,,Dziką". Czeczeni, Dagestańcy,

koili się, a najbardziej odważni ośmielili

wyjechalo na wieś, gdzie lżej bylo się utrzy-

kolejowe. Rankiem pod dźwięki triumfal-

sprawozdanie

Osetyni bezwzględnie grabili sklepy, bili

się zbliżyć do żolnierzy rosyjskich. Za tę

mać, ktoś dorabial sobie jak mógl, ktoś wy-

nego marszu do Stanislawowa weszla au-

Stanislawowskiej wyższej

mieszczan nahajkami ­ mścili się za nie-

przedawal swoje rzeczy na rynku.

striacka kawaleria. Za nimi szla piechota

nieostrożność zaplacili konfiskatą papie-

szkoly realnej za lata 1914-

dawne owacje dla Austriaków. Pogromy

rośnic z zawartością.

i jechala artyleria. Nagle w centrum mia-

Uczniowie przetrwali

1916. Mowa tam nie tyle

trwaly caly tydzień. Caly tydzień miesz-

Pierwsze wrażenia o kozakach

sta ustawili dziala i otworzyli ogień. Oka-

okupacyjny kryzys

kańcy chowali się po piwnicach i prawie

zuje się, że strzelali do Rosjan, którzy ucie-

byly niezapomniane. Wydawalo się, że

o nauce, co o wojnie.

o wiele lepiej niż ich

z nostalgią wspominali zeszlorocznych

kając zgromadzili się za miastem.

Stanislawów zajęla horda azjatycka ­

kozaków. Wszystkich mężczyzn, których

W ciągu nocy sytuacja na froncie zmie-

w baranich czapkach, na niskich konikach,

IWAN BONDAREW

profesorowie. Handlowali

zlapano na ulicy, pędzono do rycia oko-

nila się. Wojskom rosyjskim udalo się oko-

uzbrojeni w karabiny, kindżaly i nahajki,

na ulicach papierosami,

Realni chlopcy

pów. Porządek nastąpil dopiero po przy-

pać i rozpocząl się pojedynek artyleryjski.

rosyjscy kawalerzyści zeszli niby z rysun-

zapalniczkami czy

jeździe do miasta wladzy cywilnej i policji.

Gmach przy ul. Sapieżyńskiej (dziś Nie-

Początkowo pociski lataly wysoko, ale

ków na stronach szkolnych podręczników

gazetami. Niektórzy

Zacząl pracować rosyjski kontrwy-

zależności) 19 dziś zajmuje wydzial stoma-

z czasem zaczęly spadać w śródmieściu.

historii.

poszli na uczniów do

wiad. Rozpoczęly się areszty sympatyków

tologii Uniwersytetu Medycznego. Zostal

Strzelano z dzial dużego kalibru. Kilka po-

stolarzy, ślusarzy

Zamknięte do specjalnego

monarchii austro-węgierskiej. Za poglądy

cisków przebilo mury kamienic i wybuchlo

zbudowany w 1873 r., wkrótce po ,,marmo-

czy do pracy na wsi.

rozkazu

polityczne zeslano na Sybir profesora

wewnątrz, zabijając cale rodziny. Miesz-

ladowym pożarze". Zaprojektowal budy-

Bardziej sprytni zajęli

szkoly Hrycaka. W szkole znów umiesz-

kańcy zaczęli chować się przed ostrza-

nek Wladyslaw Müln, pierwszy kierownik

Wladze okupacyjne natychmiast uspo-

się fotografią i zarabiali

czono szpital.

miejskiego wydzialu architektury i zara-

koily mieszkańców miasta i nawolywaly

lem w piwnicach. Byli też i tacy, którzy

Niemcy, zaniepokojeni porażką so-

zem dowódca miejskiej Straży Pożarnej.

do powrotu do pracy. Nie bacząc na mobili-

pokonawszy strach, powchodzili na dachy

na tym niezle pieniądze.

juszników, przerzucili na front wschodni

i stamtąd obserwowali bitwę. Rosjanom

W następnym roku w gmachu rozpo-

zację, profesorów w szkole realnej wystar-

Najbogatsi wynajmowali

część swoich wojsk z Francji. Nastąpil

udalo się otoczyć miasto. Ale zacięte kon-

częly się zajęcia wyższej szkoly realnej.

czalo i dyrekcja zdecydowala rozpocząć

prywatnych nauczycieli

przelom Gorlicki i 8 czerwca Niemcy odbili

trataki Austriaków przerwaly okrążenie

W tej nazwie ukryte jest ukierunkowanie

rok szkolny 1 października. W lawkach

i kontynuowali naukę

Stanislawów.

i front zacząl oddalać się w stronę Halicza.

zakladu. Wcześniej szkoly i gimnazja dzieli-

usiadlo 132 uczniów.

w domu.

Jednak nie na dlugo.

ly się na realne i klasyczne. W klasycznych

Święto wiedzy trwalo raptem 8 dni.

Po raz pierwszy do pierwszej

akcentowano naukę języka, literatury, hi-

Z rozkazu lwowskiego general-gubernatora

klasy

storii, filozofii czyli dyscyplin humanistycz-

hrabiego Bobryńskiego wszystkie szkoly

Życie powoli normalizowalo się. Wró-

nych. W szkolach realnych ksztalcono

w okupowanej części Galicji zamknięto ,,do

cily wladze, zaczęly ukazywać się gazety,

przyszlych inżynierów, którym bardziej

specjalnego rozkazu". Kiedy ten rozkaz uka-

pracowala poczta, odnowiono polączenia

potrzebna byla wiedza z matematyki, ry-

że się ­ nikt nie wiedzial. Siedzibę szkoly re-

kolejowe. W gmachu szkoly realnej po-

sunków, chemii, fizyki itd. Zaznaczam, że

alnej opieczętowano i wkrótce umieszczono

czątkowo zasiadala komisja mobilizacyj-

szkola przy Sapieżyńskiej byla szkola mę-

tam rosyjski szpital wojskowy. Na początek

na. Byli uczniowie i profesorowie uzupel-

ską i nauka tam trwala 7 lat.

ranni puścili na opal szkolną bibliotekę i roz-

nili szeregi wojska austriackiego. Wielu

gromili gabinet fizyki. Dyrektor prosil o in-

Kozacy idą

z nich zapisywalo się do Legionów Pol-

terwencję personel szpitala, ale otrzymal

skich. ,,Popularne" byly również jednostki,

W Stanislawowie w r. 1914 rok szkolny

taką odpowiedź, że jedynie poczerwienial

stacjonujące w Stanislawowie ­ 20 pulk

zakończyl się 28 czerwca. Wlaśnie w tym

i pospiesznie oddalil się. Później jednak uda-

obrony krajowej, 95 i 58 pulki piechoty.

dniu w dalekim Sarajewie zastrzelono na-

lo mu się namówić lekarzy o wzięcie pod

Byli też i tacy, którzy zaciągnęli się do

stępcę tronu arcyksięcia Ferdynanda. Byla

ochronę resztek dobytku szkoly.

Strzelców Siczowych: kadet Wolodymyr

to formalna przyczyna wybuchu wojny,

Profesorowie zostali bez pracy. We-

Zakliński i pracownik stolarni Wolodymyr

którą do 1939 roku nazywano ,,wielką". Za-

zwano ich do komendy miasta i spisano.

Wolański.

częla się mobilizacja, która dosięgla wielu

Urzędnicy dziwili się, że w malym Stanisla-

Po zakończeniu mobilizacji gmach

uczniów i profesorów szkoly. Niektórzy

wowie nauczycieli jest więcej niż w średnio

zwrócono szkole. Nie bacząc na braki ka-

nawet zostali kierownikami. Tak, prof. Pu-

statystycznej rosyjskiej guberni. Na tym

LATEM 1915 NIEMCY Z AUSTRIAKAMI ODBILI STANISLAWÓW

drowe, 11 września rozpoczęto rok szkol-

delko zostal komendantem stacji Delatyn,

ny. Należalo uzupelnić braki wiedzy,

a jego kolega, Tyszkowski, kierowal pocią-

dlatego planowano przedlużyć rok do 31

gami w Nadwórnej.

lipca 1916 r., ale w związku z sytuacją na

Nowy rok szkolny nie udalo się roz-

froncie wszystkich wyslano na wakacje

począć w terminie. Już w sierpniu szkolne

już 16 czerwca. Niebawem w drukarni Cho-

pomieszczenia przekazano na szpital woj-

wańców ukazalo się sprawozdanie za rok

skowy, dokąd zwożono rannych z już nie

nauki. Po raz pierwszy podano w nim listę

tak odleglego frontu. Następnie szpital

zmobilizowanych uczniów. Grubą czcionką

ewakuowano, a nauczycielom wyplaco-

zaznaczono nazwiska tych, co polegli. Oto

no pobory za wrzesień. Byla to ostatnia

ich nazwiska:

austriacka wyplata ­ wkrótce na zachód

Maks Furman, zginąl na froncie wloskim;

pociągnęly kolumny cesarskich wojsk.

Henryk Gumol, kadet przy ulanach,

W mieście pozostala policja i oddzialy

zaginąl;

miejskiej samoobrony. Przez dzień Sta-

Leopold Hilarski, podporucznik 58 pulku

nislawów byl bez wladzy. Wśród miesz-

piechoty, odznaczony srebrnym medalem,

kańców rozchodzily się paniczne pogloski

zginąl na froncie wloskim w 1916 r.;

o rosyjskich kozakach, którzy grabią i plą-

Józef Jednoróg, 1 pulk I Brygady Legionów

drują wszystko co widzą i gwalcą wszyst-

Polskich, zginąl pod Rarańczą;

ko co się rusza.

Stanislaw Lula, 1 pulk I Brygady Legionów

Wreszcie 3 września przed poludniem

Polskich, zginąl pod Gorlicami.

w mieście pojawily się patrole kozackie.

Niebawem ulice zapelnily się kolumnami

P.S.

rosyjskiej kawalerii. Sluchy o okrucień-

W sierpniu 1916 r. do Stanislawowa

stwie moskali okazaly się nieco przesa-

DZIALANIA WOJENNE ZNISZCZYLY MIASTO

znów weszly wojska rosyjskie.

dzone ­ oczekiwanych grabieży i gwaltów