24

nr 8 (420) |28.04.­15.05.2023

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Pierwszy rozbiór Polski z 1772 r.  (cz. I)

Rozbiory Polski w latach

1772, 1793 i 1795 nie mialy

precedensu w historii

nowoczesnej Europy.

Wprawdzie zwycięskie

państwa zazwyczaj

pozbawialy swoich

pokonanych wrogów

terenów i pozytywnie

odnosily się do grabieży

dóbr na ich terenach,

jednak nie bylo żadnego

przypadku, aby z zimną

krwią i celowo zniszczono

OBRAZ EUROPY W LIPCU 1772, SATYRYCZNA RYCINA BRYTYJSKA

jedno z historycznych

Sam Piotr I nalegal, aby uznać

skasowania komisji. W tymże

państw Europy.

go za ,,protektora" prawoslaw-

roku Rosja wyslala swój korpus

nej mniejszości. To wlaśnie on

ekspedycyjny, aby przekonać

PETRO HAWRYLYSZYN

UDZIAL POSZCZEGÓLNYCH PAŃSTW W CALOŚCI ZIEM ZAGARNIĘTYCH

P

realizowal plan posadzenia na

się, że wybory kolejnego wladcy

W I ROZBIORZE POLSKI

omimo 11 mln ludności

tronie Rzeczypospolitej Wet-

odbędą się tak jak zaplanowano.

i powierzchni 730 380

tynów i zmusil Sejm Niemy do

­ Brandenburgia i Wschodnie

Jeżeli z czasem zaczęto uważać,

której przeciwnika rozbrajano

km², co stanowilo więcej

uchwalenia ustaw, które nie

obietnicami obrony i powoli

Prusy ­ byly oddzielone roz-

że Polacy sami winni są swej

niż posiadala ówczesna Francja

pozwalaly na rozwój finansów

polykano. Katarzyna odstąpila

leglą polską prowincją, Prusa-

katastrofie, to jedynie w wy-

czy Hiszpania, Rzeczpospolita

państwa, armii oraz paraliżo-

mi Królewskimi (Zachodnimi).

od polityki ,,powolnego poly-

niku ich szalonych wysilków

nie miala centralnego skarbca,

waly życie publiczne. Nie tyl-

W nich wlaśnie Fryderyk wi-

kania" i postanowila ,,polknąć"

uniknięto anarchii. Rzecz ja-

a jej armia koronna liczyla je-

ko Rosja, ale i Szwecja, Prusy,

dzial pierwsze listki karczocha.

natychmiast.

sna, iż despoci z Sankt-Peters-

dynie 12 tys. żolnierzy. ,,Zlota

Francja i Austria wykorzysty-

Stanowisko Prus bylo od-

burga i Berlina, odmawiający

Po kryzysie 1762 r.

wolność", uważana przez więk-

waly Polskę jako pole walki, na

swym poddanym większości

mienne. W porównaniu z Ro-

jego polityka nie

szość szlachty za dumę pań-

którym zalatwialy swe zatargi.

sją bylo to niewielkie, zadzi-

swobód obywatelskich, nigdy

stwa, utracila swe znaczenie,

Prosta prawda polegala na tym,

wiająco efektywne państewko

nie byli szczerymi obrońcami

wykazywala śladu

bo 9/10 ludności żylo w pańsz-

że slabość Polski byla dla są-

o nienasyconych i szkodzących

,,Zlotej Wolności" w Polsce.

wyrzutów sumienia, ale

czyźnie i biedzie, w oczekiwa-

siadów wygodna, więc stale ją

jemu samemu ambicjach. Po za-

Rosyjska polityka ekspansji

byla dość ograniczona.

niu na obiecywane francuskie

podtrzymywali.

jęciu Śląska w 1740 r., gdy skarb

Rosji wobec Europy Wschod-

Jak podkreślil Norman

zloto i pod presją zagrożenia

Prus opustoszal, a Berlin byl

niej, w tym i Polski, przejawiala

Devis: ,,Samotny

Zgodnie z ogólnie

rosyjskiego. Jak opisal to bry-

się w dwóch wersjach. Z jednej

pod okupacją, Prusy uratowa-

bandytyzm okazal

przyjętą definicją,

tyjski historyk Norman Davies:

la jedynie nagla śmierć carycy

strony, partia wojskowa otwar-

,,Przez prawie pięćdziesiąt lat

Elżbiety i koronacja Piotra III,

cie wymagala bezpośredniej

się nadto ryzykowny.

Polska byla ,,karczmą

polsko-litewskim państwem

najgorętszego zwolennika Fry-

aneksji. Jej rzecznicy uważa-

Teraz on mial zamiar

Europy". Ba, więcej, jak

kierowano jak protektoratem

deryka. Prusy faktycznie byly

li, że rosyjskie interesy można

utworzenia bandy".

tylko Polacy starali się

rosyjskim i metodami, uważa-

międzynarodowym pasożytem.

najlepiej zabezpieczyć, zajmu-

uporządkować swój

nymi normalnie za protekcjo-

Austrii, jeszcze jednemu

Trzykrotnie w latach 1656, 1720

jąc tereny sąsiadów przy każ-

dom, Rosja i Prusy

nalny rozbój. Spokój byl, dopóki

sąsiadowi Polski, brakowa-

i 1733 Prusy braly udzial w nie-

dej nadającej się okazji. Prezes

używaly środków

rosyjscy gangsterzy otrzymy-

lo dynamizmu Prus i zaso-

udanych planach podzialu Rze-

Wojskowego Kolegium Czerny-

wali swoją dzialkę, zaś polscy

bów Rosji. Wycieńczeni wojną

czypospolitej. W 1752 r. w swo-

szow otwarcie wyrazil to sta-

przeciwnych, aby nic się

prostaczkowie i glupcy uzna-

siedmioletnią Austriacy po-

im ,,politycznym testamencie"

nowisko, gdy na radzie zwola-

nie zmienilo.

wali ochronę. Kiedy tylko de-

siadali nawet więcej terenów,

Fryderyk porównal swego pol-

nej przez carycę Katarzynę po

cydowali się pozbyć się nie-

aby zapewnić dzialalność swej

W 1764 r., gdy Sejm kon-

śmierci króla Polski zapropono-

skiego sąsiada do ,,karczocha,

pożądanej opieki, natychmiast

administracji, która i tak pę-

wokacyjny powolal komisję

wal zająć Inflanty, a także wo-

gotowego do spożycia listek po

wynikaly bunty".

kala w szwach. Nie mieli żad-

listku". ,,Królestwo Prus" w tym

finansów w celu utworzenia

jewództwa polockie, witebskie

nych planów ekspansji. Gra-

czasie nie mialo nawet skon-

systemu celnego, jaki mialy

i mścislawskie. Z drugiej stro-

Trudno zaprzeczyć,

nica wzdluż szczytów Karpat,

solidowanej bazy terytorial-

inne państwa, król Prus Fry-

ny, politycy byli ostrożni. Pa-

że przyznana

oddzielająca od Polski i Euro-

deryk zbudowal fortecę w Kwi-

nin, glówny radca Katarzyny

nej. Wladza Hohenzollernów

py Pólnocnej, ciągnęla się nie-

dzyniu na swoim brzegu Wisly

do spraw zagranicznych, prze-

rozciągala się na tereny calej

Polsce etykieta

przerwanie, poza niewielkim

pólnocnej Europy w kilku ma-

i bombardowal oraz terrory-

strzegal dawnych zasad rosyj-

,,Rzeczypospolitej

odcinkiem w Spiszu. Austria-

lych fragmentach. Dwa z nich

zowal polskie statki do czasu

skiej gry politycznej, wedlug

Anarchii" byla

cy, jak i Polacy, byli katolikami

pozbawiona racji.

i pamiętali wydarzenia 1683

Prawie pięćdziesiąt lat

roku, gdy Sobieski uratowal

od Sejmu Niemego w 1717

Wiedeń od oblężenia turec-

kiego. Nienawidzili Prusaków

r. politycy pozostawali

i obawiali się Rosji. Wydawalo

bezsilni wobec

się nieprawdopodobnym, aby

poważnych slabych

znaleźli wspólną mowę z roz-

stron swego państwa.

biorcami Polski. A jednak tak

się stalo.

Państwo wciąż mialo cha-

Pewną rolę odegraly tu po-

rakter dualistyczny (Królestwo

staci wladców. Fryderyk, król

Polskie i Wielkie Księstwo Li-

Prus, rzutki, cyniczny i bez-

tewskie) i wzajemne antago-

wstydny, wiedzial doskonale, co

nizmy udaremnialy wszyst-

robi. Mial do czynienia z dwójką

kie próby reform. Monarchia

caryc, których slabość wyko-

nadal byla wyborcza i stala się

rzystywal z perfekcją ­ jednej

zabawką  międzynarodowej

pochlebial i drażnil drugą. Ka-

dyplomacji, dzialalność Sej-

tarzyna II, wyniesiona na tron

mu hamowalo liberum veto.

Wszechrusi po zamordowaniu

Niereformowalny urząd pań-

swego malżonka Piotra III, byla

stwowy umożliwial tworzenie

córką pruskiego feldmarszalka.

konfederacji.

Byla nie mniej surowa wobec

Skomplikowane wydarzenia

swych sojuszników, jak wobec

okresu rozbiorów trudno pojąć

swych licznymi kochanków.

bez uświadomienia sobie, że te

Maria Teresa ­ ,,Królowa-wdo-

wewnętrzne trudności syste-

wa Węgier i cesarzowa Austrii"

matycznie poglębiali potężni

­ byla pobożna i zaniepokojo-

sąsiedzi Rzeczypospolitej. Rosja

na. Gdy mial miejsce I rozbiór

od ponad stulecia wtrącala się

Polski, Fryderyk zaznaczyl:

w wewnętrzne życie państwa.

ZIEMIE ZAJĘTE PRZEZ TRZY MOCARSTWA W I ROZBIORZE POLSKI