28

nr 8 (420) |28.04.­15.05.2023

Kurier kulturalny

www.kuriergalicyjski.com

230. rocznica urodzin Aleksandra Fredry

myślal wychylać się w tym afekcie poza al-

Fredro i lzy

kowę. Jesienią przestali się spotykać, bo, jak

przypuszczano, mąż domyślając się czegoś

polożyl kres owej ,,wielkiej milości". Karo-

lina wprawdzie rozwiodla się, ale wyszla

za majętnego Henryka Nakwaskiego i pod

jego nazwiskiem zrobila niewielką karierę

Milosne perypetie w jego

w Galicji, ale radzil sobie z pieniędzmi w spo-

literacką, oglaszając rozmaite, cytowane

komediach przeważnie

sób doprawdy napoleoński. ,,W ręku Skarbka

zresztą wyżej, memuary.

pieniądz żyl i pracować musial w tysiącz-

Fredro umiejętnie dzielil czas pomię-

kończyly się szczęśliwie,

nych przedsiębiorstwach" ­ pisal we wspo-

dzy dyskretne mężatki a nie mniej ape-

jednak żadnemu ze

mnieniach Ludwik Jablonowski, od którego

tyczne, za to anonimowe w rozplotkowa-

swych bohaterów nie

dowiadujemy się, iż hrabia biznesmen w 1814

nych wyższych sferach...

kazal walczyć o szczęście

roku zakochal się, podobno od pierwszego

z takim uporem, z jakim

wejrzenia, w jego piętnastoletniej siostrze

...Dziewczęta mlode lub z konwiktów wzięte,

walczyl o swoje.

Zofii, ,,wtedy nadziemskiej piękności". We-

Lub w pańskim domu na slużbę przyjęte;

dlug pamiętnikarza pewną przeszkodą byl

Lub też wieśniaczki wabiącej urody,

wiek Skarbka, ,,bo już czwarty przeżywal

Co w miasto noszą mleko lub jagody.

SLAWOMIR GOWIN

krzyżyk", ale, ,,ujmujący wielkoświatową

(...)

W marcu 1842 roku odbywala się we

ogladą" nie tracil nadziei, i ,,sposobność przy-

Taką dziewczynę wieczór po kryjomu

Lwowie uroczysta premiera. Otwierano

szla mu w pomoc, a próżność piętnastolet-

Wierna slużąca wprowadza do domu.

nową polską scenę w dopiero co ukończo-

niego dziecka ulatwila zwycięstwo. ,,Przed-

nym gmachu, który odtąd nazywany będzie

siębiorczy zalotnik poslużyl się zabiegiem

W ,,Sztuce oblapiania" bez krępacji

skarbkowskim. Wystawiano ,,Śluby panień-

w swoim odczuciu romantycznym, a na pew-

przyznawal, że lubi ,,wieśniacze dziewczę-

skie". Lwowska publiczność znala tę sztukę

no przemawiającym do dziewczęcej ambicji.

ta", bo ,,w nich zdrowie, piękność i natura

już od dziewięciu lat, jednak teraz, w tym

Oto, bowiem na balu na cześć neapolitań-

święta". A i sama ,,wierna slużąca" mogla

miejscu, slowa wypowiadane przez akto-

skiej królowej, który wydawano we Lwowie

niejednego doświadczyć, skoro dalej, rów-

rów mogly mieć osobiste znaczenie przy-

z okazji jej wizyty, Skarbek, glówny donator

nież bez ceregieli, opowiadal:

najmniej dla trojga spośród 1460 widzów:

i gospodarz, do pierwszego tańca, zamiast

W ciemnym przysionku czekalem czasami,

fundatora teatru hrabiego Stanislawa

królowej, poprosil mlodziutką debiutantkę,

na przesmyku, ukryty za drzwiami,

Skarbka, autora komedii, również hrabiego,

Zosię Jablonowską. Wedlug Ludwika ten

I pokojówkę, gdy wyszla przypadkiem,

Aleksandra Fredry i jego żony Zofii.

fortel przyniósl zamierzony skutek i siostra

Wiodlem za sobą, schwyciwszy ukradkiem.

przyjęla oświadczyny.

Wierz mi ­ są dusze dla siebie stworzone.

Gdyby spojrzeć na ten mariaż jak na

We frywolnej literaturze tamtych

Niech je w przeciwną los potrąci stronę,

interes, na pozór trudno byloby o lepszy.

czasów często występowaly najróżniej-

One wbrew losom, w tym lub w tamtym

,,Ile czterdziestoletni mąż może być dobrym

sze Zosie. Fredro też chętnie nazywal tak

świecie,

dla mlodziusieńkiej żony, Skarbek nim byl.

swoje bohaterki, zazwyczaj uniwersalne

Znajdą, przyciągną i zlączą się przecie;

Każde jej życzenie, skoro poczęte, bylo

adresatki poetyckich uwag o cielesnym

Tak jak dwóch kwiatów obce sobie wonie

odgadnionym i wypelnionym" ­ pisze Ja-

szczęściu, [jakie]:

Lączą się w górze, jedna w drugiej tonie.

blonowski. Ale hojny malżonek traktowal

rodową dewizę Skarbków, ,,idź zloto do zlo-

Naszej milości, Zosiu, czas nam nie zabierze,

ZOFIA JABLONOWSKA

­ Gustaw mówi te slowa do Anieli w IV

ta", niemal jak gwarancję kredytu od losu,

Przy tobie, piękna Zosiu, w nieśmiertelność

akcie. Czy malżonków Fredrów przy tej

wrócil z wojny do Lwowa. Zastal miasto

nigdzie obrócić, aby się nie natknąć na Fre-

wystawiając majątek na nieustanne próby.

wierzę,

kwestii przeszedl szczególny dreszcz?

z jednej strony w biedzie, z drugiej zaś, jak

drę. Trzeba się bylo chować przed nimi, bo

Za mlodu ,,rozsypal swe życie i mienie po

Kiedy cię mam w objęciu i na lonie pieszczę.

Wiedzieli przecież, że ów wiersz doskonale

pisal Jablonowski ,,w tym biednym Lwowie

i z oltarza byliby zdjęli".

wiedeńskim bruku i teatralnych deskach"

Konam i znowu żyję, aby konać jeszcze.

ujmowal nastrój, w jakim sami znajdowali

gromadzilo się wszystko, co omijalo pyszal-

Mlody Fredro, należąc do wybitnych bir-

­ czytamy u Jablonowskiego. W Galicji opo-

się jeszcze kilkanaście lat wcześniej.

kowatą Warszawę lub zarozumiale cmenta-

bantów i salonowców, bynajmniej nie ufal

wiadano legendy o jego ówczesnym palacu

Rymując ten konwencjonalny wier-

Tego wieczora jemu brakowalo paru

rzysko zwane Krakowem". Lwów ochoczo

w szczęście malżeńskie. Ba, ,,zapalony wielbi-

pod Wiedniem i urządzanych tam kąpie-

szyk nie przeczuwal, że sklada sobie pro-

miesięcy do pięćdziesiątki, wyglądal jednak

poddawal się obyczajom, które pozostawialo

ciel plci pięknej", jak sam o sobie mówil, przy

lach w burgundzie, do których najchętniej

roctwo, które już niebawem spelni się za

zażywnie i dostojnie zarazem. Ona, o pięć lat

po sobie Księstwo Warszawskie. ,,Wszyscy

tym nieustraszony pogromca mężatek, odno-

zapraszal artystki tamtejszych teatrów.

sprawą pewnej Zosi i dowcipnego zakladu,

od niego mlodsza, zdumiewala wdziękiem

poszaleli. Nikt o niczem nie myśli, tylko żeby

sil się do tych kwestii z ulańskim cynizmem.

Powiadano, iż potrafil być tak hojny, że za

jakich wiele w życiu przyjąl, większość

i urodą, którą dostrzegali zarówno mężczyź-

tańczyć, biegać, śmiać się i bawić" ­ pisala

Drwil, komentując w liście malżeńskie plany

niejeden klucz do teatralnej garderoby pla-

wygrywając ­ ,,zalożyl się, że do sześciu

ni jak lypiące zawistnie rówieśnice. Slawni,

Karolina Nakwaska. To samo powiada Zyg-

jednego z przyjaciól: ,,Ten, który tylu mężów

cil innym kluczem ­ kluczem wsi na dalekiej

miesięcy Skarbkowi czolo uwieńczy".

zamożni i szczęśliwi od czternastu lat byli

munt Kaczkowski: ,,Byly to czasy niczem

nazwodzil, mędrszym nad wszystkich dotąd

galicyjskiej prowincji. Kiedy z wielkiego

Nieznana trwoga

malżeństwem. Jednak ich związek trwal już

niezmąconego spokoju po Kongresie wiedeń-

bylych być się mniema, ten, który kobiety la-

dziedzictwa zostaly marne grosz, wydobyl

Kiedy Aleksander Fredro wrócil do Lwo-

blisko ćwierć wieku, bowiem zanim stanęli

skim; podczas wojen napoleońskich każdy

twymi do zbalamucenia i do odwiedzenia ich

się z bankructwa przy pomocy nieprawdo-

wa Zofia primo voto Jablonowska już od roku

przed oltarzem, przez kilka lat lączyl ich

dopelnil swych obowiązków, bylo cokolwiek

od obowiązków znalazl, wystawia sobie, że

podobnej umiejętności ­ jakby się to dziś

byla żoną Skarbka, musieli się więc wtedy

potajemny romans.Wiele czasu zabral tak-

slawy, sumienia byly czyste, materialnie

różną od innych natrafil. Wszystko przypisuje

powiedzialo ­ zarządzania ryzykiem.

poznać skoro, jak pisze Kaczkowski, ,,w owej

że rozwód Zofii ze Stanislawem Skarbkiem,

wszystkim jakkolwiek się dzialo, więc się

swojemu doświadczeniu, a pojąć nie chce, że

Zdarzalo się więc, że gdy Skarbek podej-

epoce Fredrowie, Stanislaw Skarbek, [...] i kil-

galicyjskim krezusem, czlowiekiem slawnym

bawiono. Bylo tam dużo pustoty, a zarazem

zbyteczne zaufanie w nim największą jest tru-

mowalnowe wyzwania, ,,wtedy perly, dyw-

ku synów zamożniejszych rodów, trzymali

wówczas nie mniej niż Fredro, który wlaśnie

trochę swawoli, do której Lwów po wszyst-

cizną, bo tak go zaślepi, że nigdy nie spostrzeże

dyki, klejnoty żony, czasem i srebra i powozy

się razem i byli duszą owoczesnego towarzy-

wzniósl we Lwowie trzeci, co do wielkości

kie wieki byl sklonny".

tego, co świat caly wyraźnie widzieć będzie".

szly w zastaw". Choć inwestowal ryzykow-

stwa lwowskiego, które za ich przewodem

teatr na świecie i otwieral go wystawiając

Wydaje się więc, że mlody kapitan Fre-

Sam najchętniej przyjmowal rady w ro-

nie, to zazwyczaj ostatecznie zyskiwal, ,,pla-

bawilo się nadzwyczajnie wesolo. ,,Znając

,,Śluby panieńskie", komedię swego zwycię-

dro, udekorowany Virtuti Militari i Legią

dzaju tej, jakiej udzielil mu inny przyjaciel,

cil dlugi, wykupywal zastawy, przyjmowal

usposobienie Skarbka nie można wykluczyć,

skiego rywala, a mimo to przyjaciela. Zatem

Honorową, który dzielnie slużyl w oddzia-

Józef Grabowski, pisząc: ,,używaj jak i ja

gości, dawal obiady i wieczory". Jablonowski

że sam gotów bylby przyjąć taki zaklad. Wy-

ów wczesnowiosenny wieczór byl doprawdy

lach podleglych księciu Józefowi Ponia-

przyjemnych rozkoszy, pókiś mlody, gdyż,

opowiada, że widzial jak szwagier ,,wycho-

dawalo się, że wygrać go nie będzie trudno,

nadzwyczajny, zwlaszcza, jeśli zgodzić się

towskiemu, nie mógl trafić lepiej. Boha-

jak mówi Kochanowski ­ gdzie nie masz

dząc z domu ubijal rękami w kapelusz zwitki

bowiem ,,Skarbek bez granic wolność [żonie]

terski, a przy tym rokokowo-libertyński,

z Tadeuszem Boyem-Żeleńskim, że ,,w mo-

sily, to i świat niemily".

pomiętych bezlitośnie bankocetli i wracal ob-

zostawial". Fredro jednak przegral, ale, zda-

książę Pepi wychowal swoje wojsko na

mentach, w których Gustaw ma być napraw-

ladowany wszystkim, co znalazl dla żony po

Ten ogień...

niem Jablonowskiego, ,,jej urok, a może też

wlasne podobieństwo, a jego ulańska ero-

dę wzruszony, Fredro użycza mu wlasnego

skladach i zlotnikach. Sprowadzal z Wiednia

i posag na inne zaprowadzily go myśli". Zofia

tyka rodem z XVIII stulecia zostala niejako

glosu, wyraża swoje odczuwanie milości".

sztukami aksamity i blawaty, a zasypawszy

Nie szczędzil więc sil, pozostając przy

we wspomnieniach wnuczki, Marii z Fredrów

podniesiona do potęgi przez napoleońskie

Wzruszenie na pewno podyktowalo slowa:

tym wszystkim swobodne ptaszę, puszczal

tym mistrzem dyskrecji, albowiem zaled-

Szembekowej,byla kobietą ,,wzrostu wy-

przemiany obyczajowe. Fredro przybywal

się znowu na zlamanie karku w rozgon za

wie dwie jego zdobycze można przedsta-

sokiego, ciala bialego, oczów dużych, nie-

z samego centrum tego świata i ówczesny

Ach, być kochanym, wszyscy szczęściem

mamoną".

wić z imienia i nazwiska. W 1810 roku,

bieskich, wlosów blond, piękniej postaci...".

Lwów, można rzec, przyjąl go czule. Na-

gloszą;

Dla kilkunastoletniej Zofii malżeństwo

na początku slużby wojskowej, jakieś

Zdaniem Marii, prócz urody, jej babka, jako

poleońska mlodzież cieszyla się tu wiel-

Mym zdaniem, kochać jest większą rozkoszą ­

bez wątpienia okazalo się przygodą, bynaj-

uczucie ­ a może tylko erotyczna fascy-

mloda dziewczyna, ujmowala otoczenie tak-

kim powodzeniem ­ ,,niejedna wierność

Los kilku istot zrobić swoim losem,

mniej jednak nie romantyczną. W sypialni

nacja ­ lączylo go z równie mlodą jak on,

że tym, że swobodnie cytowala liczne aneg-

malżeńska i cnota panieńska padla ofiarą

Czuć i żyć tylko drogich dusz odglosem,

także widywali się rzadko. Franciszek Ksa-

Anielą Trębicką. Następna dama, o której

doty, wdzięcznie deklamowala wiersze, nie

patriotycznego zapalu" ­ wspomina Na-

Dla dobra innych cenić wlasne życie,

wery Prek zapisal w swoim pamiętniku,

można powiedzieć coś bliższego, pojawia

stroniąc przy tym od satyrycznych, a nawet

kwaska. A że Aleksander i jego bracia nie

Dla nich poświęcić każde serca bicie,

jakoby ,,Pan Skarbek, choć bogaty, jednak

się w jego życiu dopiero w karnawale roku

umiarkowanie frywolnych. Poza tym pięknie

myśleli należeć w tym względzie do wy-

Światem uczynić najmniejszą zagrodę,

niezdrów i żadnego malżonce swojej nie

1817. Romansowal wówczas z Karoliną

grala na fortepianie i byla calkiem zręczną

jątków znów potwierdza Zygmunt Kacz-

Tam mieć cel życia i życia nagrodę.

sprawil szczęścia". Byla to aluzja do jego

z Potockich Starzeńską, przyjaźniąc się jed-

aktorką w salonowym teatrze. I, co być może

kowski: ,,Fredrowie między latami 1815

bezdzietności, bo do nieśmialych nie na-

nocześnie z jej mężem. Nie byla to banalna

na Aleksandrze zrobilo największe wrażenie,

a 1825 zajmowali wybitne stanowisko we

Dla Fredry, który użyczyl tych poglą-

leżal. Życzliwy mu Jablonowski pisal, bez

przygoda, skoro w kwietniu 1817 pisal do

nie dala się posiąść ,,do sześciu miesięcy".

Lwowie i z synami zamożniejszych rodzin

dów swemu bohaterowi, droga do celu

pretensji zresztą, że szwagier ,,z kobietami

przyjaciela: ,,[znasz] ten ogień, który przy

W swojej milosnej biografii Fredro by-

szlacheckich nadawali niejako ton owocze-

byla znacznie trudniejsza, choć godna naj-

często byl nadto poufalego obejścia, co cią-

wszystkich dręczeniach za szczęście jed-

wal jak praktyczny Casanova, czarujący

snej mlodzieży warstw wyższych. Pewna

lepszych piór i największych scen.

gle życie z aktorkami tlumaczylo".

nak uważam. Kochaleś, wiesz, jak nas ta

Romeo i zrozpaczony Werter. Zaklad o cno-

starsza matrona, opisując mi później te

namiętność odmienia [...]. Książki, wiersz,

Serce w zlocie

Trochę swawoli

tę Skarbkowej bez wątpienia obudzil w nim

czasy, pelne tryskającego humoru w tych

wszystko zaniedbuję, milość calego mnie

W epoce ponapoleońskiej Skarbek

W 1809 roku szesnastoletni Oleś Fre-

tego ostatniego. Fredro podjąl grę pod ko-

sferach, powiada mi: ­ Wtenczas tu Fredry

zajęla". Ogarnęla go jednak bardziej namięt-

niec roku 1818, a już w grudniu 1819 pisal do

byl nie tylko najbogatszym czlowiekiem

dro zaciągnąl się do armii. Sześć lat później

chodzili na glowach i nie można bylo się

ność do swawolnej mężatki niż uczucie ­ ani