29

nr 8 (420) |28.04.­15.05.2023

Kurier kulturalny

www.kuriergalicyjski.com

POMNIK ALEKSANDRA FREDRY WE WROCLAWIU

HRABIA STANISLAW SKARBEK

brata o ,,iskierce milości, która w plomień

zdarzalo się pisać, że przez tych kilka lat

minę" ­ wspomina Jablonowski ujawnia-

W drugim akcie ,,Ślubów" Gustaw z wiel-

o sobie z największą powagą. W 1820 roku,

bardzo się oboje zmienili, że nigdy nie byli już

tyle razy już wybuchnęla". Od tej chwili

jąc szczególy pulapki, jaką zastawiono na

kim przekonaniem mówi do Anieli o ,,milości

w poetyckim liście do przyjaciela, Dominika

w jego listach pojawiają się arcyromantycz-

tacy jak wtedy, zanim się w sobie zakochali.

Skarbka. ,,Piotrusia, mlodziuchna, ale bardzo

najczystszej, jaką niebo dalo, [która] z ży-

Netrebskiego,Fredro pisal, że

ne wyznania: ,,Milość niebezpieczna stać się

Cóż, być może, ale jacy wlaściwie mieliby

sprytna i doświadczona pokojówka, wróciw-

ciem trwać będzie, z życiem tylko zgaśnie".

pozostać? Czy Zofia mialaby w szczęśliwym

może rozsądkowi, ale razem jest najwięk-

szy od spowiedzi z rozpuszczonymi wlosami,

Aleksander Fredro, czując to samo, w świe-

...co zle to chciejmy odmienić

szą rozkoszą w życiu. Cóż może wyrównać

związku przypominać tę dziewczynę, wyda-

zalana lzami, szlochając konwulsyjnie, padla

cie, w którym przyszlo mu żyć, musial być

Wierz mi, dalibóg, trzeba nam się żenić.

temu lubemu marzeniu, że wiecznie będę

ną, niemal jako dziecko, za największego bo-

do nóg zdziwionej pani, zeznając, że grzeszy-

zarazem Werterem i bankierem. Musial

kochany, że wiecznie kochać będę! Jestem,

gacza, ale i największego dziwaka zarazem?

la z panem. Chociaż z jej strony tak wielkim

Nieco później w innym z listów wyjawia

odkryć w sobie owego wrażliwego cynika,

jestem kochany! Wielkie slowo! Sam sobie

A może Aleksander mial pozostać tym niena-

nie bylo ciężarem na sumieniu, bo blondy-

odmienione poglądy na życie: ,,Kręćmy się jak

jakim jest Gustaw radzący Albinowi:

je powtarzam, powtarzają mi drogie usta

neczka lubiala brać na próbę potęgę swoich

syconym ulanem, który nocami lupil alko-

chcemy, blądźmy, igrajmy po tym świecie,

i ledwie śmiem wierzyć mojemu szczęściu.

wdzięków, komedię odegrala po mistrzow-

wy, by za dnia spisywać swe doświadczenia

zawsze jednak przy końcu znajdziemy przed

...nie nudź placzem i żalobą,

Napawam się rozkoszą, żyję caly w obecno-

sku. Przy wielkim wspóludziale powierni-

w obscenicznych arcydzielkach, rozchwyty-

sobą drogę, którą szli nasi poprzednicy i któ-

A zwyciężysz jak mężczyzna.

ści ­ przeszlość i przyszlość niczym są dla

ków odbyly się pierwsze rozpacze. Na próż-

wanych zresztą przez caly Lwów?

rą pójdą nasze potomki. Na tej drodze miesz-

mnie. Obrzydla każda inna uciecha. Prze-

no matka radzila odpędzić grzesznicę i udać

Pisząc o ulańskim pokoleniu Fredry

ka spokojne pożycie wśród rodziny".

I możemy mu wierzyć, bo, jak powiada

stać kochać, jest rzecz nie do pojęcia; być

przed mężem zupelną nieświadomość tak

Zygmunt Kaczkowski powiadal, że ,,okolo

Boy, ,,za Gustawa [...] ręczy nam sam Fre-

Nie tu, to tam

zapomnianym ­ nieznaną trwogą". I chociaż

wielkiej zbrodni, wyslano sztafetę po Izydo-

1825 roku ta mlodzież zaczęla się uspo-

dro, a ręczy wlasną swą osobą, ręczy praw-

z tych slów jasno wynika, że ,,z drogich ust"

W ,,Ślubach panieńskich" Gustaw prosi

ra Pietruskiego. Przyjaciel Skarbka, a znawca

kajać, wielu z nich się pożenilo, a wszyscy

dą swojej milości, która miala przetrwać

uslyszal zapewnienie o wzajemności, to

Anielę, by dala mu choć ,,nadzieję nadziei".

serca kobiecego, po krótkiej rozmowie uznal

się mniej więcej ustatkowali i zajęli admini-

wszystkie próby i miala dlań być przez pól

z miesiąca na miesiąc popadal w mroczny

Fredro w pierwszych chwilach swojej mi-

wszystko za skończone i tegoż dnia jeszcze

stracją swoich majątków, w czym okazali

wieku niemal calą poezją jego życia".

werteryzm. Wedlug brata Maksymiliana

lości nie mógl zrobić więcej niż wzdychać

wyjechal z żalosną wiadomością na spotka-

się ludźmi porządku, ladu, a nawet takiej

Fredro, w mlodości pelnokrwisty ulan

na przelomie lat 1819. i 20. w życiu Aleksan-

jak Gustaw:

nie Skarbka. Z bólem serca, ale widząc także,

zręczności, jakiej się po nich nie można bylo

księcia Pepi, w wieku dojrzalym stal się

dra ,,wszystko czarna spleenu pokryla po-

że z jej charakterem kobieta po tak otwar-

spodziewać". Dotyczylo to także Fredry,

jednym z najprzykladniejszych mężów

wloka". W kwietniu 1820 roku pisze. ­ Nie

Kochać i milczeć! ­ Przednie!

tym wybuchu zdania nie zmieni, zezwolil na

z tą jednak różnicą, że jemu, by to osiągnąć,

w polskiej literaturze. Kaczkowski, któ-

tyle strudzony podróżny snu pragnie, ile ja

Wyśmienicie!

wszystko. W parę dni odeslal, co tylko bylo

nie wystarczyla stalość i żarliwość uczuć.

ry bywal częstym gościem w jego domu,

godziny rozstania się z życiem. Sam sobie

Milczeć i kochać! ­ I tak cale życie!

lub moglo być jej wlasnością i z największą

Kiedy zakochal się w Zofii, duża część ro-

pisal, że ,,nie widzial w życiu lepszego

wyjaśnić nie mogę tej ciemnoty, która duszę

szlachetnością calą silą do rozwodu poma-

dziny Jablonowskich uważala, że ,,matry-

męża i troskliwszego ojca od niego". Kiedy

moją ogarnęla ­ trudzi mnie, męczy życie.

I jak Gustaw się zaklinać:

gać zacząl".

monialna wartość" adoratora jest raczej

umarl, Zofia w swoich notatkach napisala,

Jedne pociągnienie... da mi odpoczynek".

A wszelkich starań, wszelkich sil dolożę,

W drugiej polowie 1825 roku, a więc

mizerna. Owszem, znane byly jego wojenne

że, choć należal do aniolów, ,,byl kocha-

Zupelnie jak Gustaw, który mówi do Anieli:

Których być zdolną szczera milość może...

sześć lat po tym jak Fredro przegral zaklad

splendory i rosnąca literacka slawa. Cóż to

jącym mężem, najlepszym rodziny ojcem,

o cnotę Zofii Skarbkowej z Jablonowskich,

jednak za majątek zważywszy, że piórem co

dobrym poblażającym panem".

...czuć zawsze, że każde szarpnięcie

Potrzebowal sil na wiele lat, podczas

rozpoczęto przygotowania do jej rozwodu,

prawda wladal zręcznie, ale sięgal po nie

Obserwując życie, pisywal doskonale

Echem bolesnym powtarza się skrycie

których starali się z Zofią, mimo wszelkich

lecz dramat bynajmniej nie zbliżal się do

przede wszystkim dla ,,spisywania spro-

komedie. Melodramatu, który życie napisalo

W drugiej istocie, droższej nam nad życie,

przeszkód, być blisko siebie. Mieli sprzymie-

zakończenia. Sprawa ciągnęla się niemilo-

śności". O Skarbku także mawiano na ogól

dla niego, nie przelal na papier. Przeciwnie,

To wszelkich cierpień przechodzi pojęcie!

rzeńców ­ pomagal im przyjaciel Fredrów

siernie i jeszcze dwa lata później, w lutym

źle, byl to jednak hrabia, którego ród gorliwi

wraz z Zofią zadbali, by nie zrobil tego nikt

i Jablonowskich, Dominik Netrebski, wiele

To przeciw sobie zwraca wlasną rękę,

1827 roku, Fredro pomstowal pisząc do

heraldycy gotowi byli wywodzić z czasów

inny. Jedną z ostatnich scen tej historii znamy

ulatwiala życzliwa ich uczuciu bratowa Zo-

By zgasić czucie i wzajemną mękę!

brata: ,,Cierpliwości! Rad nierad, mieć ją mu-

piastowskich. Pieniądze robil w sposób sza-

z opowieści wnuczki, Marii z Fredrów Szem-

fii, żona Kazimierza Jablonowskiego. W 1825

szę ­ być za najcierpliwszego czlowieka. ...

lony, budząc sensacje i plotki, byly to jed-

bekowej: ,,Przyszedlszy pewnego wieczoru

roku najmlodsza siostra Fredry, Cecylia,

W podobnych nastrojach pogrążala się

Piszemy komedyje, grajmy tragedyje na tym

nak pieniądze ogromne. Kalkulacja ,,starej

do pokoju babki ujrzalam dwa krzesla sto-

wyszla za mąż za Leona, innego z braci Ja-

świecie". Uplynęlo jeszcze wiele miesięcy

Zofia. ,,Zle duchy siostry domyśliwać się

Jablonowskiej" byla niepodważalna.

jące przed piecem, w którym wśród stosów

blonowskich ­ zakochani zaczęli więc nad-

zaczęly, że ziarno kielkuje. ­ pisal Ludwik

nim ,,na fundamencie nie ogloszonych zapo-

Zatem Fredro w swoim romantycznym

popiolu tlily się jeszcze szczątki papierów.

zwyczaj często bywać w ich domu. Wciąż

Jablonowski. ­ Umysl jej bląkać się zaczy-

wiedzi, w jednym z kościolów należących do

uniesieniu musial liczyć na jakiś praktyczny

Babka, jak zwykle o tej godzinie leżąca już

jednak nie bylo widoków na wyprowadzenie

[Skarbka] rozwód przeszedl szczęśliwie". Ten

nal. Humor jej swobodny, wesoly, często

zbieg okoliczności. Zwolna zarzucal pisanie

w lóżku, wydawala się smutna ­ dziadek mil-

ich związku poza ramy wiecznego romansu

formalny fortel, hojnie oplacony przez boga-

pusty ­ ciemnial (już na cale życie), w końcu

obscenów, a w każdym razie rzadziej je pod-

czący i glęboko zamyślony siedzial obok niej

pod czujnym okiem rodziny. Nudę, marazm

tego rozwodnika, z wieloletniego dramatu

calkiem do siebie niepodobną się stala". Lu-

pisywal. W czasie kiedy ,,trawily go rozpacz

w fotelu. Musialo tu zajść coś niezwyklego ­

i brak perspektyw urozmaicaly jedynie

czynil tragifarsę, ale dla Zofii i Aleksandra

dwik, który za Fredrą nie przepadal, trochę

i splin" napisal aż 15 doskonalych komedii,

pomyślalam sobie ­ ale co takiego? Mój brat

wspólne występy w salonowym teatrze lub

przyczyny, dla których orzeczono rozwód

nadgorliwie przedlużyl tę depresję, na pew-

na dobre wychodząc z roli ,,zamtuzowego

szepnąl mi do ucha, że dziadostwo przez caly

gra w karty, kiedy mogli szepnąć sobie to

nie mialy większego znaczenia. Niewiele po-

no jednak jej ówczesne życie pogrążalo się

wierszopisa". Poza tym w 1822 roku rodzina

wieczór palili swoją przed ­ i poślubną kore-

i owo, albo wymienić znaczące spojrzenie.

nad miesiąc od jego ogloszenia byli już mal-

w ciemniejących barwach. Malżeństwo ze

Fredrów otrzymala tytul hrabiowski, dwa

spondencję. A przed spaleniem po raz ostatni

Zofia, wygrawszy któregoś wieczora, kazala

żeństwem. Wzięli ślub 9 listopada 1828 roku.

Skarbkiem bylo coraz jawniejszą fikcją, on

lata później Aleksander objąl dobrze zarzą-

odczytując listy, plakali nad nimi oboje".

z miedzianej monety zrobić pierścionek i wy-

spędzal życie we Lwowie lub Wiedniu, ona

dzany majątek w Beńkowej Wiszni, na któ-

Czlowiek żyjący w zbiorowej pamięci

Nie nudź placzem

grawerować na nim slowa ,,Nie tu, to tam".

coraz dlużej pomieszkiwala w rodzinnym

rym sam też dobrze gospodarowal. Kiedy

jako mistrz uśmiechu, którym dzielil się

Od premiery inaugurującej dzialalność

Kiedy wydawalo się, że przyjdzie im

więc jeden z Jablonowskich poślubil dopie-

Lubieniu. Mimo to seniorka rodu, Marianna

szczodrze z widownią, byl do końca życia

teatru hrabiego Skarbka Fredrowie przeżyli

z cierpką pokorą do śmierci powtarzać to

Jablonowska, która nade wszystko cenila

ro co nobilitowaną hrabiankę Fredrównę,

niezlomnie zakochany w swej Zofii. Pozo-

ze sobą jeszcze 34 lata, aż do śmierci Alek-

zdanie, przyjaciele postanowili odwrócić zlą

materialne oparcie w przedsiębiorczym zię-

Aleksander i Zofia mogli liczyć, że matka

stal dla niej kochankiem zdolnym do wzru-

sandra w 1876 roku. Znali się ponad 60 lat,

kartę. Wedlug Ludwika Jablonowskiego in-

ciu, ani myślala o zachwianiu finansowej idy-

w końcu ulegnie. I tak się stalo, kto wie, czy

szeń i lez, ale lzami z nikim, poza nią, nie

z tego 48 byli malżeństwem. Mówiąc, że ich

trygę przeprowadzila jego bratowa w czasie,

to nie z jej wyrachowania rozwodową intry-

lli. Ostatecznie gotowa byla przymknąć oko

chcial się dzielić.

dramatyczny romans trwal osiem ­ można

gdy Skarbek, wyjeżdżając do Wiednia, od-

gę poprowadzono tak, żeby winą obarczyć

na romans, ale poważniejsze plany uważala

Z ARCHIWUM KURIERA GALICYJSKIEGO,

więc dorzucić: zaledwie! Wspólczesnym

wiózl żonę do matki. Wówczas ,,podpalono

niewiernego Skarbka.

za ,,niemoralne". Tymczasem mlodzi myśleli

2013 R.