17

nr 13­14 (425­426) |31.07.­14.o8.2023

Kurier kulturalny

www.kuriergalicyjski.com

Profesor Pawel Boliński o wspólnych polsko-ukraińskich

pracach konserwatorskich w 2023 roku (cz. 1)

Polsko-ukraińska ekipa

detalu jest znów czytelny. Więc mamy

konserwatorów pod

do czynienia z pięknym, bardzo efektow-

kierownictwem Pawla

nym programem pierwotnych zloceń,

wykonanych przez autorów tego oltarza.

Bolińskiego, profesora

Wszystko rozgrywa się na zasadzie matu

krakowskiej Akademii

i polysku na partiach zloconych w poly-

Sztuk Pięknych im. Jana

sku i na partiach zloconych w macie. Na-

Matejki, już od marca

szym zalożeniem konserwatorskim będzie

2023 roku kontynuuje

przywrócenie pierwotnego wyglądu ol-

prace konserwatorskie

tarza, czyli zbliżenie się do pierwotnego

w dawnym lwowskim

pomyslu autorskiego, z uszanowaniem

kościele ojców jezuitów pw.

tych zmian, które byly istotne dla tego

św. Piotra i Pawla, obecnie

oltarza. Na przyklad, zostanie wielki olta-

rzowy olejny obraz ,,Ukrzyżowanie", choć

cerkwi garnizonowej UGKC.

i jest on znacznie późniejszy, wykonany

Prace finansuje polskie

w 1839 roku w Wiedniu przez Ernsta Karla

Ministerstwo Kultury

Fruhwirtha. Z tym obrazem związana jest

i Dziedzictwa Narodowego

też pewna tajemnica. Otóż rama jest stara,

(MKiDN) i parafia UGKC,

z poprzedniego obrazu, lecz nie zachowalo

zaś Warszawski Narodowy

się wzmianek, jaki to byl stary obraz ol-

Instytut ,,Polonika"

tarzowy. Dążymy do tego, aby odtworzyć

DETALE OLTARZA GLÓWNEGO

patronuje pracom

zalożenia nieznanych nam na razie z imie-

konserwatorskim od

jest ,,jednym z pierwszych przykladów tej

nia autorów tego pięknego dziela. Zostaną

strony merytorycznej.

mody ornamentalnej we Lwowie, a także

tylko pewne ślady późniejszych ingerencji.

w Rzeczypospolitej".

Generalnie plastycznie i architektonicznie

Ze strony ukraińskiej

Chodzimy z profesorem Pawlem Boliń-

oltarz po konserwacji będzie bardzo zbli-

zespól konserwatorów

skim między stelażami i pólkami, na któ-

żony do pierwotnego wyglądu.

wspólpracuje ze lwowskim

rych rozlożone i ustawione są liczne deta-

Projekt w kościele ojców jezuitów jest

miejskim Zarządem

le ornamentalne demontowane z oltarza.

bardzo duży, wymaga lat pracy, opraco-

Ochrony Środowiska

Pan Boliński opowiada:

wania nowoczesnych metod i skompliko-

Historycznego i z katedrą

­ W tym roku pomimo faktu, że toczy

wanych technologii i oczywiście bardzo

PROF. PAWEL BOLIŃSKI

restauracji Lwowskiej

się wojna na Ukrainie, nasz zespól konty-

dużych środków finansowych. Prace kon-

Akademii Sztuki. Wszyscy

proboszczem Tarasem Michalczukiem. Już

i A. Betlej uważa, że jest to prawdopo-

nuuje prace przy oltarzu, które prowadzili-

serwatorskie są przewidziane na trzy lata,

czlonkowie zespolu to

od marca 2023 roku prowadzimy w naszej

dobnie warsztat morawski. Zgodnie z da-

śmy w zeszlym roku. W 2022 roku prowa-

otóż 2023 rok jest pierwszym z nich. Teraz

tami powstania oltarza ­ minęlo kilka lat

dziliśmy badania i opracowaliśmy program

improwizowanej pracowni intensywne

jeszcze trudno powiedzieć, ile, na przyklad,

ludzie mlodzi, absolwenci

konserwatorski do tych prac, a w tym roku

prace. Na tę chwilę w zespole na stale

od roku powstania fresków w kościele,

zlota trzeba będzie tu użyć, ile metrów

wyżej wymienionych

prace ruszyly pelną parą. Zostaly zde-

pracuje osiem osób. Są to absolwenci, ale

które wykonali Franciszek i Sebastian

kwadratowych trzeba będzie pokryć zlo-

krakowskiej i lwowskiej

dzięki wspólpracy z lwowską Akademią

Ecksteinowie, ojciec i syn z Brna. Wlaśnie

montowane wszystkie elementy snycer-

tem. Odpowiednio trzeba też uszanować

uczelni.

oni mogli zaprosić dla wykonania oltarza

skie, wszystkie rzeźby, wszystko co dalo

Sztuki, przyjmujemy też studentów na

te resztki, które zostaly od pierwotnego

znanych im rzeźbiarzy morawskich. Tym

się ze struktury oltarzowej zdjąć. Cztery

praktyki. W zespole jest trzech Polaków

zlocenia. Realnie potrzebne są trzy lata nie

monumentalne figury świętych jezuickich

i pięciu Ukraińców. Prace konserwator-

bardziej, że podobne analogie jezuickiego

tylko od strony finansowej, ale też tech-

TEKST I ZDJĘCIA

znajdują się na specjalnie przygotowanych

skie prowadzimy wraz z badaniami każde-

oltarza odnajdujemy w Brnie i okolicach.

nologicznej. W tym roku chcemy jeszcze

JURIJ SMIRNOW

go elementu wystroju oltarza. Od strony

Otóż mamy nadzieję, że w trakcie naszych

podestach na resztowaniu, resztę zlożono

oczyścić strukturę oltarzową, ponieważ

Po glośnych sukcesach związanych

prac konserwatorskich uda się dokladnie

na emporach. Są to elementy drewniane,

badawczej z tym oltarzem związana jest

są tam przepiękne marmoryzacje, lecz owa

z konserwacją polichromii Ecksteinów

zlocone. Trzeba je utrzymywać w tych sa-

ciekawa historia, bo tak naprawdę do tej

określić pochodzenie tego oltarza i zdobią-

marmoryzacja teraz znajduje się pod grubą

w nawie glównej, w 2023 roku zespól

mych warunkach, jakie byly przez ostatnie

pory nie udalo się ustalić dokladnej pro-

cych go rzeźb. Może nawet uda się odna-

warstwą zmatowialych wosków. W ciągu

profesora Pawla Bolińkiego skupil się na

300 lat, żeby klimat nie zacząl dzialać ne-

minencji, autorstwa tych rzeźb. W litera-

leźć sygnaturę snycerzy, pracujących przy

wieków powlekano nimi od czasu do czasu

pracach przy gruntownym odnowieniu

gatywnie. Jest to jedna z najważniejszych

turze występują różne pomysly, z jakiego

tym oltarzu. Ten wątek badawczy jest dla

powierzchnie, żeby uzyskać polysk. Próbu-

monumentalnego oltarza glównego świą-

mnie bardzo ciekawy. Z takimi wielkimi ze-

naszych zasad technologicznych. Dlatego

warsztatu ten oltarz pochodzi. Zbigniew

jemy usunąć ten wosk, odczyścić tę struk-

tyni jezuickiej. Zorganizowano pracow-

Hornung przypisal ten oltarz Fisengerowi,

spolami rzeźb, jak ten oltarz, bywa tak, że

wlaśnie zaaranżowaliśmy pracownię kon-

turę, żeby znowu kolory marmoryzacji byly

nię konserwatorską wprost w świątyni,

serwatorską na emporach, tuż obok olta-

kolejni badacze, wlącznie z profesorem

byly one często poddawane konserwacji.

pierwotne, to znaczy jasnoróżowe. Teraz

lecz od razu trudno ją zobaczyć, a tym

rza glównego, ale też w pelnej zgodzie z ks.

Andrzejem Betlejem obalili tę atrybucję

W XIX i w początku XX wieku bylo tych

są niestety brudno różowe, ponadto zaś ze

bardziej zwiedzić. Rusztowania na wy-

ingerencji dość dużo i w dolnych partiach

wstawkami blękitów i zieleni, których nie

sokość calego oltarza umiejętnie zaslo-

oltarza znacznie więcej niż w górnych, ze

bylo w pierwotnym zalożeniu. Przy kon-

nięto ogromnym banerem z kopią obrazu

względu na latwiejszy dostęp do tych rze-

serwacji struktury oltarza glównego jest

,,Ukrzyżowanie" z tegoż oltarza, zaś po-

czy. Odświeżano, odnawiano... Renowacje

jeszcze jeden bardzo poważny problem.

szczególne rzeźby, figury świętych, aniol-

jednak spowodowaly, że zmienila się pla-

Mianowicie, obok oltarza w prezbiterium

ków, kartusze, putta, festony, chmurki,

styka w szczególach rzeźb, czy samej sny-

są partie fresków, które też trzeba poddać

Oko Opatrzności, części ornamentów i inne

cerki, zmieniając nieco ich charakter. Przy

konserwacji. Technologicznie jest wskaza-

detale oltarza, wszystkie suto pozlacane,

tak ogromnych rozmiarach oltarza bada-

ne, żeby obydwie prace prowadzić równo-

znajdują się na emporze po lewej stronie

czom trudno bylo przyjrzeć się dokladniej,

legle, czyli konserwację struktury oltarza

kościola. Jest owych detali na pewno po-

zwlaszcza w partiach górnych, samemu

i snycerki trzeba prowadzić w tym samym

nad 500. Nawet sam profesor Boliński nie

warsztatowi, ustalić w jaki sposób owe

czasie, jak i konserwację polichromii. Ma-

może oszacować bardziej dokladnie. Takie

rzeźby zostaly wykonane. Dalej mialy

lowidla nawet trzeba skończyć wcześniej

usytuowanie warsztatu konserwatorów

miejsce liczne renowacje, zaczynając od

i wtedy przystąpić do montażu odnowio-

nie przeszkadza w odprawianiu liturgii

znanych nam prac w 1845 roku, następnie

nych elementów snycerki. Otóż, w tym

w świątyni, ale pelni bardzo ważną funk-

w drugiej polowie XIX wieku, również przy

roku ruszymy też z malowidlami w prezbi-

cję konserwatorską.

okazji różnych uroczystości, kiedy odna-

terium. Prace tę będą również etapowane,

Historyk sztuki profesor Andrzej Be-

wiano, odświeżano też oltarz. Przy tym

nie na jeden rok, i też zajmą trochę czasu.

tlej podaje, że oltarz glówny zostal zbu-

można zakladać, że jakaś ingerencja pla-

Wykonanie wszystkich prac równolegle

dowany w latach 1744­1747. Dyskusyjnym

styczna w tym oltarzu też byla. W naszej

wymaga też dodatkowego finansowania,

pozostaje autorstwo zdobiących go rzeźb,

sytuacji praktycznie możemy zbadać 100%

zaś koszt prac jest znaczny. W tej sprawie

w pierwszej kolejności monumentalnych

detalu, wlącznie z tymi wielkimi rzeźbami

przyjście z pomocą finansową deklaruje się

figur świętych jezuickich Stanislawa Kost-

świętych jezuickich, stojącymi na gzym-

warszawski Instytut ,,Polonika". Na zakoń-

ki, Ignacego Loyoli, Franciszka Ksawerego

sie oltarza. Takiej unikatowej możliwości

czenie wywiadu profesor Pawel Boliński

i Alojzego Gonzagi. Profesor uważa, że sty-

nie mieli inni badacze. Wszystkie rzeźby

powiedzial:

lowe osobliwości rzeźb i ornamentyki ol-

byly zlocone, a z czasem przy kolejnych

­ Z Instytutem ,,Polonika" ulożyla się

tarza lwowskiego wskazują na morawską

renowacjach, zostaly one przemalowane.

u nas bardzo dobra wspólpraca. Mamy

szkolę rzeźby barokowej, lecz konkretne

Polożono bardzo grube grunty, dochodzą-

również wzorcowe relacje między admini-

nazwiska wykonawców nie są znane.

ce do kilku milimetrów, które spowodo-

stratorem zabytku (parafią UGKC) a wla-

W przypadku oltarza lwowskiego ,,zestaw

waly, że delikatny rysunek rzeźbiarski,

dzami konserwatorskimi ­ fantastycznie

ornamentów rocaille, lączonych z moty-

delikatne pociągnięcia zostaly calkiem

wspólpracujemy. Wszyscy mają wolę do

wami floralnymi" jest podobny do dziel mi-

zatarte. Przywracamy wygląd pierwot-

wspólpracy, dlatego możemy wykonywać

strzów morawskich, na przyklad oltarza

ny, odczyszczamy wtórne grunty i po

najtrudniejsze zadania konserwatorskie.

OGÓLNY WIDOK NA OLTARZ GLÓWNY

św. Jana Chrzciciela z Brna. Jezuicki oltarz

naszych pracach ten delikatny charakter

(cdn.)