19

nr 13­14 (425­426) |31.07.­14.o8.2023

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Dzieje monografii ,,Najstarszy ikonostas cerkwi Woloskiej

we Lwowie" profesora Mieczyslawa Gębarowicza

Wydana we Wroclawiu

Lwowie. W XVII wieku byla

narodowego, ukraińskiego cha-

jedyną prawoslawną świąty-

rakteru zabytku, a także wska-

przez Wydawnictwo

nią w obrębie murów średnio-

zywanie na splot różnych tra-

Ossolineum monografia

wiecznego miasta, centrum

dycji kulturalnych w twórczości

profesora Mieczyslawa

religijnego, politycznego, kul-

artystów ruskich, w tym także

Gębarowicza ,,Najstarszy

turalnego i artystycznego ży-

autorów najstarszego ikonosta-

ikonostas cerkwi

cia rusińskiej prawoslawnej

su cerkwi Woloskiej. Oburzenie

Woloskiej we Lwowie"

gminy. Drewniana świątynia

zarówno Ukraińców, jak i Ro-

jest książką unikatową

istniala w tym miejscu jesz-

sjan mogly wywolać również

cze w XIII wieku. Pożary kilka

te miejsca, w których profesor

pod każdym względem.

razy niszczyly zabudowania

zdecydowanie wyrazil swoją

Zostala wydana 32 lata

cerkiewne.

krytyczną ocenę spoleczności

po śmierci autora. Przez

W latach 1591­1629 wznie-

ruskiej we Lwowie i rosyjskiej

wszystkie te lata nie

siono nową wspanialą rene-

w siedemnasto- i osiemnasto-

bylo do końca wiadomo,

sansową świątynię obok ist-

wiecznej Moskwie. Mimo, że

czy istnieje rękopis tej

niejącej już kaplicy pw. Trzech

opinia ta dotyczyla zachowań

Świętych (Swiatitieli) i dzwon-

z czasów dawnych, latwo bylo

monografii i gdzie on się

nicy fundacji kupca lwow-

ją przenieść na wspólczesność".

znajduje. Poza tym trudno

uważany za zaginiony. I tyl-

skiego Konstantego Korniakta.

(Agnieszka Gronek w przed-

MIECZYSLAW GĘBAROWICZ

uwierzyć, że profesor

ko M. Gębarowicz ,,rozpoznal go

Przy cerkwi dzialalo aktyw-

mowie do monografii prof. M.

rozpocząl badania nad

w dziele zachowanym w ma-

nie  prawoslawne  Bractwo

a mianowicie prazniczny, de-

Gębarowicza).

historią ikonostasu

isusny i częściowo proroków,

lej wiejskiej cerkwi pw. Kosmy

Stauropigialne (czyli Bractwo

Profesor M. Gębarowicz zda-

i prace nad monografią

i Damiana w Grzybowicach

,,obrońców Krzyża Świętego").

zalamując się dwukrotnie, raz

wal sobie sprawę, że swoją mo-

pod kątem prostym, wzdluż

Wielkich".

Wlaśnie w jego kompetencji

nografię pisze do szuflady, lecz

w bardzo już dalekich

To odkrycie naukowe, rów-

znajdowaly się sprawy budow-

ścianki wewnętrznej luku tę-

świadomość, że może zachować

latach pięćdziesiątych

nież monografia, moglyby stać

nictwa i wyposażenia nowej

czowego, drugi raz na jego ze-

niezależność badawczą i formu-

XX wieku, zaś ostateczną

się sensacją w historii sztu-

wnętrznej krawędzi, przedlu-

renesansowej świątyni. Pra-

lować wnioski zgodnie z wla-

redakcję ukończyl w 1959

żają się następnie nieco skośnie

ki ukraińskiej, lecz w rzeczy-

ce nad jej ozdobieniem trwaly

snym przekonaniami i sumie-

roku. Od tego czasu

na masywnych filarach naroż-

wistości radzieckiej lat 50.

blisko 40 lat. Najważniejszym

niem, byla dla niego ważniejszą.

monografia znajdowala

XX wieku profesor zmuszo-

i najbardziej kosztownym bylo

nych, które podtrzymują środ-

Profesor nigdy nie szedl za ko-

się w wielkim sekrecie

ny byl ukrywać swoje zainte-

wykonanie monumentalnego

kową kopulę tak, że lączna dlu-

niunkturą, jak to praktykowa-

resowanie zabytkiem sztuki

gość górnej części ikonostasu

pięciokondygnacyjnego iko-

lo wielu innych naukowców

w szufladzie w jego

cerkiewnej, zaś swój rękopis

dochodzi do 12 metrów".

nostasu. Autorami unikatowe-

w powojennym Lwowie. Zasa-

lwowskim mieszkaniu,

w ścislej tajemnicy trzymać

140 lat później, w 1767 roku

go dziela byli rusińscy mala-

dy etyczne w życiu codziennym

a po jego śmierci okazala

w szufladzie.

zarząd Bractwa Stauropigial-

rze Fedor Sieńkowicz i Mikolaj

i w nauce byly dla niego waż-

się w archiwum Zakladu

nego postanowil renesansowy

Petrachnowicz i polski arty-

niejsze od korzyści material-

Na pewno zostanie już

im. Ossolińskich

sta rzeźbiarz Stanislaw Dryar

ikonostas rozebrać i sprzedać

nych. Nie robil ,,kariery" w so-

na zawsze tajemnicą,

we Wroclawiu.

do wiejskiej cerkwi w Grzy-

(Driar). Bylo to monumental-

wieckim Lwowie. Dlatego też byl

bowicach Wielkich, zaś na jego

ne dzielo artystyczne. Jak pi-

w tym środowisku zawsze nie-

w jaki sposób

miejsce zbudować nowomodny

sal profesor Gębarowicz: ,,sam

lubiany i podejrzewany o najgor-

JURIJ SMIRNOW

Mieczyslaw Gębarowicz

W

oltarz i niski rokokowy ikono-

ikonostas uderza swoimi roz-

sze. Oczywiste, że w pierwszej

znalazl i zidentyfikowal

arto  zaznaczyć,  że

stas z carskimi wrotami, który

miarami, wspanialością, któ-

kolejności byl obcy tym karie-

zapomniany ikonostas

do dnia dzisiejszego

naśladowal ikonostas katedry

re w niewielkiej cerkwi wiej-

rowiczom z powodu swojej na-

w malej cerkwi

unikatowy ikonostas

św. Jura. W1773 roku prace przy

skiej  stanowią  prawdziwą

rodowości i przedwojennych

wiejskiej, których

nie znalazl swego prawdziwe-

nowym oltarzu i ikonostasie

niespodziankę.  Jego  dolna,

sukcesów naukowych.

go badacza wśród naukowców

w cerkwi Woloskiej zostaly za-

namisna  kondygnacja  wy-

W monografii ,,Najstarszy

w Galicji są tysiące. Ta

ukraińskich, zaś opublikowane

pelnia w calości luk tęczo-

kończone. Z czasem zanikla pa-

ikonostas cerkwi Woloskiej

informacja już pewno

do tego czasu artykuly nauko-

mięć o starym ikonostasie i już

wy szerokości przeszlo 6 me-

we Lwowie" autor przedsta-

na zawsze zostanie

we nawet blisko nie dorównują

w XIX wieku ikonostas ten byl

trów, natomiast górne rzędy,

wil również panoramę życia

tajemnicą. W każdym

glębi myśli i naukowego podej-

spolecznego, religijnego i arty-

razie profesor bardzo

ścia profesora M. Gębarowicza.

stycznego miasta w XVII wieku,

ostrożnie i skąpo

Malo tego. Od czasu wydania

pelnego napięć na tle religijno-

opowiadal o miejscu,

monografii we Wroclawiu w ję-

politycznym i narodowościo-

zyku polskim minęlo już siedem

wym. Pogląd profesora na owe

gdzie znajduje się

lat, lecz nie ma nawet próby

stosunki byl krytyczny i doty-

historyczny ikonostas

przekladu i wydania jej w języ-

czylo to tak spoleczności ruskiej,

tylko nielicznym

ku ukraińskim. A przecież mo-

jak i polskiej. Profesor szczegól-

ukraińskim znajomym

nografia ta powinna w pierw-

nie negatywnie ocenil rolę po-

historykom sztuki.

szej kolejności zainteresować

lityki carstwa moskiewskiego

Ciekawe, że żaden z nich

odbiorcę ukraińskiego!

i Moskiewskiej Cerkwi Prawo-

Dla zrozumienia znaczenia tej

slawnej i ich wplywy na stosun-

nie docenil publicznie

monografii, jej losów i znaczenia

ki polityczne i religijne w Rze-

zaslugi profesora

samego ikonostasu w historii

czypospolitej. O tych sprawach

Gębarowicza w tej

sztuki ukraińskiej trzeba zwró-

w ZSSR w ogóle nie można bylo

sprawie.

cić się też do historii cerkwi

mówić.

Woloskiej pw. Zaśnięcia NMP

Jak podkreślil Maciej Miś-

i jej znaczenia dla Ukraińców

Po żmudnych pracach archi-

kowiec w recenzji z monografii

w siedemnastowiecznym Lwo-

walnych M. Gębarowicz w 1954

profesora M. Gębarowicza, tam-

wie, jak również do historii pra-

roku przystąpil do napisania

te wątki ideologiczne, politycz-

woslawia ukraińskiego, miej-

monografii i w 1959 roku ręko-

ne, narodowościowe nie stracily

sca i historii prawoslawnych

pis w znacznej mierze zakoń-

swego znaczenia również obec-

Ukraińców w średniowiecznym

czyl. Praca nad historią iko-

nie, 60 lat po napisaniu rękopi-

Lwowie. Wszystkie te pytania

nostasu cerkwi Woloskiej byla

su. Może wlaśnie dlatego, ,,choć

są nie tylko niezwykle ciekawe,

jednym z najbardziej chronio-

podstawowe ustalenia M. Gęba-

ale też niedostatecznie zbada-

nych sekretów profesora. Ni-

rowicza są już znane ukraińskim

ne. Dlatego monografia prof. M.

gdy nie próbowal opublikować

badaczom, ale jego oryginalny

Gębarowicza nie stracila swego

tego rękopisu w PRLu, jak inne

wklad w poznanie ikonostasu jest

znaczenia i dziś, prawie 75 lat po

swoje prace naukowe, również

raczej pomijany". I w tym moż-

jej napisaniu.

w ZSRR, w przekladzie ukra-

na zauważyć nie tylko problem

Cerkiew Uspienija (Zaśnię-

ińskim. Profesor dobrze ro-

zawiklanych dziejów rękopisu,

cia) NMP, czyli cerkiew Wo-

zumial, że ,,...wszystko w tym

lecz również tendencję w ocenie

loska, usytuowana przy ul.

opracowaniu bylo niezgodne

dorobku naukowego i życiowe-

Ruskiej, glównej ulicy prawo-

z glównymi wyznacznikami

go czynu profesora w pewnych

slawnej dzielnicy miasta, byla

ideologicznymi nauki radziec-

postsowieckich kręgach nauko-

i pozostaje szczególną świąty-

kiej. Poważne zastrzeżenia mo-

wych, związanych także z Ro-

nią obrządku wschodniego we

glo budzić choćby podkreślenie

syjską Cerkwią Prawoslawną.

PRAWOSLAWNA CERKIEW USPIENIJA (ZAŚNIĘCIA) NMP