22

nr 13­14 (425­426) |31.07.­14.o8.2023

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Poeta i rektor. Jan Kasprowicz i Lwów

Pierwsze karty biografii poety

są dosyć zwyczajne. Ojciec jego

Piotr, pochodzący z dawno

osiadlej w Inowroclawiu

rodziny, zbliżając się do

trzydziestki, ożenil się w 1859

roku z mlodszą o kilka lat

Józefą Kloftówną z Szymborza,

gdzie odziedziczyla ona dom

i niewielkie gospodarstwo

rolne. 12 grudnia 1860 roku

urodzil się im pierwszy syn

Jan, większość następnych

dzieci zmarla we wczesnym

dzieciństwie. Gdy przyszlo

na świat niemowlę, baba-

znachorka wzięla je na

ręce i po oglądnięciu

niezwykle wielkiego dziecka

zawyrokowala: ,,Dziecko,

ja tego nie doczekam,

ale ty będziesz wielkim

parterze (dom profesora Baucha), miesz-

Palmsteina oraz literata Franciszka Ga-

czlowiekiem" (z relacji Anny,

kanie po lewej stronie. W związku z tym

wrońskiego i od samego początku Kaspro-

siostry poety).

przyjazdem Kasprowicz sprowadzil piani-

wicz byl w niej bardzo czynny. 1 grudnia

no, Przybyszewski bowiem cieszyl się sla-

1892 roku wyglosil odczyt o angielskim po-

wą pianisty. Atmosfera ,,przybyszewsz-

ecie Tennisonie. Jednak dzialalność Związ-

ALEKSANDER PROCHOROW

czyzny" panowala w calej pelni w domu

ku nie natrafila na podatny grunt i zostala

LARYSA PLACHOTNA

Kasprowiczów. Egzaltowany, zgrywający

zawieszona. Związek Naukowo-Literacki

Matkę mial dobrą. O niej pod koniec

się w sposób bycia Przybyszewskiego,

wznowil dzialalność dopiero w 1898 roku.

JAN KASPROWICZ

życia wspomina sam poeta: ,,Matce dużo

jego maniery jakby trubadura, a poza tym,

Ruch umyslowy byl w te czasy we Lwo-

zawdzięczam, prawie wszystko, miala nie-

Kasprowicz otrzymal zawiadomienie od

doniósl dyrektorowi policji, którędy za-

może nawet przede wszystkim, jego mu-

wie bardzo ożywiony i do pierwszej wojny

zwykle silnie rozwinięte poczucie przyro-

wydawcy ,,Klosów" Salomona Lelewela

mierza wyjechać z krajów jego cesarsko-

zyka oszolomily Jadwigę, podzialaly jak

światowej wnosil poważny wklad w życie

dy". Byla ogromnie gościnna, częstowala

o wydrukowaniu kilku wierszy. Podczas

-królewskiej mości. Zostal we Lwowie.

narkotyk. Czy kochala już wtedy Przyby-

umyslowe miasta. Kasprowicz byl stale we

każdego, kto przychodzil do nas". Ta nie-

uroczystości pogrzebowych Kraszew-

Zawdzięczal to interwencji wplywowych

szewskiego? Można przypuścić, że nie, ale

wladzach Związku, od roku 1898 do 1902,

zwykla kobieta ukierunkowywala bardzo

skiego w Krakowie poeta nawiązal bli-

osób, m.in. poety Adama Asnyka i namiest-

w każdym razie wywarl już na nią wplyw".

później od 1906 roku piastowal godność wi-

rozumnie od początku najstarszego syna,

ski kontakt z Boleslawem Wyslouchem

nika Kazimierza Badeni. Zalatwienie bylo

Kasprowicz doznal podwójnego wstrząsu:

ceprezesa, a w latach 1903­1905 byl preze-

sama uczyla go czytać (Piotr, ojciec byl

ze Lwowa, a później skorzystal z jego

polowiczne, ale umożliwialo Kasprowiczo-

także z powodu czlowieka, którego uwa-

sem. W okresie wiceprezesury Kasprowicza

analfabetą) i sama pomyślala o poslaniu

zaproszenia i przyjąl zaproponowaną

wi dalszy pobyt we Lwowie. Oto relacja

żal za przyjaciela. Wynajmowal mieszka-

prezesem byl Jan Gwalbert Pawlikowski.

go do jednoklasowej szkoly. O swojej nauce

pracę w redakcji ,,Kuriera Lwowskiego".

samego poety z r. 1896: ,,Jawnego w życiu

nia wraz z Jadwigą w różnych miejscach:

W maju 1899 roku poeta zainaugurowal

czytania poeta wspominal, podkreślając

Wyslouch zamieszczal już w 1886 roku

publicznym nie biorę udzialu, gdyż za-

na Gródeckiej 13, przy ulicy Bartosza

swoim przemówieniem uroczysty wieczór

ważną rolę czasopisma ,,Przyjaciel Ludu".

w redagowanym przez siebie miesięczniku

mknąl mi drogę do niego Badeni groźbą, że

Glowackiego, kolejne mieszkania byly na

ku czci Slowackiego, w lutym 1902 roku

Matka widziala przed sobą zaszczytny cel:

,,Przegląd Spoleczny" korespondencje Ka-

mnie natychmiast wyrzuci, jeżeli będę się

Pulaskiego 10, Supińskiego 2a i 12, gdzie

w zapelnionej sali ratuszowej mial prelekcję

Janka w sutannie kaplańskiej. Wtrącil się

sprowicza, nadsylane ze Śląska pod pseu-

,,merdal" (jego wlasne wyrażenie). Siedzę

między innymi powstaly portrety po-

o poezji. W wystąpieniach publicznych nie

nauczyciel z Szymborza Kościelski, co zde-

donimem Franciszek Szyba. Ze względu

więc dotychczas ,,jak mysz pod miotlą",

ety, wykonane przez malarza Damazego

ograniczal się tylko do poezji. Na początku

cydowalo o zapisaniu Janka do gimnazjum

na likwidację miesięcznika wprowadzil

a wlaściwie, nie mając faktycznego prawa

Kotarskiego.

czerwca 1904 roku zagail akademię ku czci

inowroclawskiego. W tym mieście dziala-

poetę do ,,Kuriera", którego byl wspólre-

pobytu w Galicji, jestem zawieszony po-

Jesień i zima 1900 roku uplywają we

niedawno zmarlego historyka literatury Pio-

lo kólko literackie ,,Tomasz Zan", do tego

daktorem i wspólwlaścicielem. W czerw-

między ziemią a niebem".

względnym spokoju, wiosną 1901 roku

tra Chmielewskiego (pochowany na Cmenta-

kólka przyjmowano uczniów wyższych

cu 1887 roku policja austriacka nakazala

Jako nielegalny mieszkaniec Lwowa

wyjeżdża Kasprowicz do Wloch razem ze

rzu Lyczakowskim obok Belzy i Zapolskiej).

klas gimnazjalnych. Duszą organizacji byl

Kasprowiczowi opuszczenie Lwowa. Po

w 1889 ujrzal wreszcie od tak dawna upra-

Staffem i Polonieckim, wlaścicielem księ-

Inny znakomity twórca polskiej literatury

Witold Preyss, po kilku latach zalożyl on

powrocie do Wroclawia zostal skreślony

gniony tomik z ,,Biblioteki Mrówki", zawieral

garni przy ulicy Tańskiej (obecnie Rudań-

tamtego i późniejszego czasu, również ży-

nowe kólko pt. ,,Wincenty Pol", do którego

z listy studentów, we wrześniu tegoż roku

on ponad 120 utworów. Obszerną recenzję

skiego) 1. Podróż ta okazala się plodna po-

jący i tworzący we Lwowie Stanislaw Wasi-

wszedl mlody Kasprowicz. Celem dzialal-

byl aresztowany i wyszedl z więzienia do-

zamieścil ,,Kurier Lwowski", lecz można się

etycko. Powróciwszy z podróży wloskiej

lewski o Kasprowiczu z tego okresu wyrazil

ności organizacji bylo ,,rozbudzenie ducha

piero w maju następnego roku. Pisal stąd:

zorientować, że pierwszy tomik Kasprowi-

zastal Kasprowicz spustoszone ognisko

się kiedyś tak oto: ,,Osobistość naczelna na

narodowego".

Kto nie ukochal swojej wlasnej ziemi,

cza nie stal się wydarzeniem kulturalnym.

domowe. Wychowywal male córeczki

Parnasie naszym, gigant....".

Na przelomie lat 1878­1879 Kaspro-

Kto na jej ustach sercem nie zawisnąl

Mimo braku urzędowej zgody na zameldo-

z pomocą dziadków Gąsowskich i Anny,

Przedmiotem powszechnego podziwu

wicz wystąpil z radykalnym projektem

O, temu ogień milości nie blysnąl,

wanie Lwów serdecznie przytulil Jana. Mial

siostry Jadwigi.

byly wówczas we Lwowie nie tylko jego

rozszerzenia dzialalności tajnej organiza-

Ten i świat dlońmi obejmie zimnemi.

pracę w redakcji ,,Kuriera" (chociaż doglą-

Trzecim etapem ideowych poszuki-

poezje, ale i fenomenalne wręcz zdolności

cji, w tymże 1879 roku poznański tygodnik

danie korekt i częsta praca nocna niezbyt

wań Kasprowicza (socjalizm, ludowcy)

językowe. Języka niemieckiego nauczyl

,,Lech" pokwitowal otrzymanie wierszy

Odejście Kasprowicza od socjalizmu

odpowiadala jego zainteresowaniom), na-

stala się Narodowa Demokracja; nie bez

się jeszcze w pruskich szkolach, nato-

poety nie tylko uprzejmą odpowiedzią re-

stalo się faktem. W liście do Wiślickiego

wiązywal coraz nowe przyjaźnie bardzo dla

znaczenia byl również fakt, że jej ,,ojcem

miast języki klasyczne grekę i lacinę oraz

dakcji, ale nawet w tejże odpowiedzi z dnia

z 8 września 1888 roku pisze: ,,Pisano ze

niego cenne przez dlugie lata i mógl poświę-

chrzestnym" byl znany bojownik o wol-

języki francuski i angielski opanowal jako

2 lutego 1878 roku wydrukowal najlepszy

Lwowa abym na powrót przyjechal tam

cić dużo czasu na pisanie wierszy. W rok po

ność i zaslużony pisarz Teodor Tomasz Jeż,

samouk. I chociaż poezja pozostawala

z nadeslanych sonetów ­ ,,Poranek".

dotąd i szukal zarobku jakiego, opieralem

wydaniu ,,Poezji" publikuje także poemat

który torowal drogę pierwszemu zbiorowi

zawsze na pierwszym planie, jednak od

Po dziecięciu latach nauki w gimna-

się aż do ostatniej chwili, bojąc się tamtej-

spoleczno-religijny ,,Chrystus" ­ dramat

poezji Kasprowicza. Na terenie lwowskim

wczesnej mlodości marzeniem jego byla

zjum inowroclawskim otrzymal Kaspro-

szych stosunków, co jednak uczynię, nie

,,Z życia ludu wielkopolskiego" ,,Świat się

wielkie znaczenie dla poety miala przyjaźń

kariera naukowa. Drogi tej nie wyrzekl

wicz 25 maja 1880 roku nakaz opuszcze-

wiem...". W tym samym dniu Kasprowicz

kończy", poemat ,,Milość-Grzech".

dwóch wybitnych dzialaczy endecji ­ Jana

się, zabral się z uporem do dawno prze-

nia tej szkoly. Dla rodziców przerwanie

opuścil Wroclaw. Wyslouch wysyla ze

W kwietniu 1892 roku spotkal się z Ja-

Poplawskiego i Zygmunta Wasilewskiego.

rwanych studiów. Mimo przyjaznej at-

przez syna nauki w Inowroclawiu bylo

Lwowa kartkę pocztową na adres wro-

dwigą Gąsowską. I zakochal się od razu,

Ten ostatni zajmowal się nie tylko polity-

mosfery w środowisku uniwersyteckim

prawdziwym ciosem. Dalej studiowal filo-

clawski z zaproszeniem. Pod koniec 1888

widzial w niej wcielenie najwyższych war-

ką, ale w większej jeszcze mierze poświę-

nie bylo to latwe zadanie. Kasprowicz

nigdy nie pracowal systematycznie, mo-

zofię i literaturoznawstwo na niemieckich

roku lub na początku 1889 Kasprowicz

tości kobiecych. Ona stala się jego muzą.

cal się dzialalności kulturalnej. Specjalną

glo się nawet wydawać, że jest czlowie-

uniwersytetach w Lipsku i we Wroclawiu.

przyjeżdża do Lwowa i rozpoczyna pracę

Ponowne spotkanie nastąpilo w lipcu

uwagę zwrócil na twórczość Kasprowi-

kiem leniwym. Teraz jednak trzeba bylo

Podczas wyższych studiów już żywo upra-

w redakcji ,,Kuriera Lwowskiego". Okazalo

w Truskawcu. W malowniczym lesie na

cza. W książce ,,Jan Kasprowicz, zarys wi-

pokazać, że zasluguje na tytul doktorski.

wial publicystykę i poezję wspólpracując

się jednak, że wplywy policji pruskiej byly

Górze Zamkowej Kasprowicz oświadczyl

zerunku", wydanej jeszcze za życia poety

12 sierpnia 1904 roku Uniwersytet Lwow-

z różnymi polskimi czasopismami. Podob-

silniejsze, niż protekcja ustosunkowanych

się Jadwidze i zostal przyjęty. Wzięli ślub 7

w 1923 roku, zebral sporo materialu bio-

ski nadal Kasprowiczowi tytul doktorski

nie jak większość mlodych przejściowo

osobistości miejscowych. Już 17 stycznia

stycznia 1893 roku, w tymże roku urodzila

graficznego i stworzyl interesującą synte-

na podstawie rozprawy o poezji Teofila

,,zachorowal" na socjalizm, wskutek czego

1889 roku otrzymal poeta nakaz opusz-

się pierwsza córka, w 1895 ­ druga.

zę twórczości autora ,,Hymnów".

Lenartowicza. Po obronie rozprawy skie-

zostal jako ,,wywrotowiec" dwukrotnie

czenia krajów monarchii austriackiej.

We Lwowie zabral się Kasprowicz do

Na początku XX stulecia Poplawski

rowal wzrok w inną stronę. Od początku

aresztowany przez pruską policję i ska-

Znowu zaczęly się usilne starania i jeszcze

wytężonej pracy zarobkowej oraz twór-

i Wasilewski zaczęli redagować we Lwowie

literackiego zawodu zajmowal się prze-

zany na pól roku więzienia. Po zwolnieniu

raz presja wladz pruskich zaciążyla nad

czej. Mimo dużego zaabsorbowania pracą

,,Slowo Polskie", wciągnęli do tego także

kladami poetów angielskich, nic więc

z niego, w wieku lat już dwudziestu ośmiu,

sprawą Kasprowicza. Pod koniec sierpnia

nie rezygnuje z uzyskania doktoratu. La-

Kasprowicza. Zajmowal się tam publicysty-

dziwnego, że zapragnąl poznać Anglię.

na przelomie lat 1888/89 przeniósl się do

doręczono mu dokument o następującej

tem 1899 roku do Lwowa przyjeżdża znany

ką spoleczną, krytyką literacką i teatralną.

Zwiedzil wtedy również Francję.

Lwowa, w którym pozostal następnych

treści: ,,List 22529. Do pana J. Kasprowi-

poeta Stanislaw Przybyszewski. W swojej

Praca w nowym piśmie, zaabsorbowanie

Na Uniwersytecie Lwowskim istniala

trzydzieści pięć lat.

cza, obywatela pruskiego, wspólpracow-

książce ,,Poeta i milość" córka Kasprowi-

problemami ogólnonarodowymi byly wów-

możliwość stworzenia katedry literatury

W roku 1882 jeszcze jako gimnazja-

nika ,,Kuriera Lwowskiego" we Lwowie...

cza Anna Jarocka pisze: ,,Przybyszewski

czas Kasprowiczowi bardzo potrzebne.

porównawczej, Kasprowiczowi należalo od-

lista napisal list do Kraszewskiego, pro-

Zawiadamia się Pana byś opuścil państwo

odwiedza codziennie Kasprowiczów, któ-

Dużo czasu poświęcal Związkowi Nauko-

świeżyć znajomość literatur zachodnioeuro-

sząc go o pomoc w wydrukowaniu jego

austriackie w dobrowolnie obranym kie-

rzy mieszkali wtedy przy ulicy Dlugo-

wo-Literackiemu. Instytucja ta powstala

pejskich. W 1906 roku wyjechal pracować

pierwszych wierszy, a po kilku tygodniach

runku i t.d". Lecz Kasprowicz nigdy nie

sza, bocznej, ślepej uliczce, na prawo, na

w 1894 r. z inicjatywy profesora Romana