23

nr 13­14 (425­426) |31.07.­14.o8.2023

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

do Poronina. Rezultatem tych studiów

w 1923 roku osiedlić się tam ostatecznie

stal się wydany we Lwowie w 1907 roku

na stale w willi ,,Harenda", zamienionej po

tom pt. ,,Poeci angielscy. Wybór poezji".

jego śmierci w muzeum poety".

W listach z Poronina pisze: ,,A potem nie

4 października 1900 roku na wystawie

wiem....w każdym razie nie do Lwowa, bo

inauguracyjnej przedstawiono specjalnie

czuję, że tam nic dobrego spotkać mnie nie

napisaną przez Jana Kasprowicza ,,Baśń

może. W mieście tym pracować nie mogę.

nocy świętojańskiej", czyli ,,Prolog" na

Przez jeden rok w Poroninie zrobilem więcej

otwarcie Teatru Wielkiego we Lwowie.

niż przez cztery lub pięć lat w atmosferze

W 1917 roku w setną rocznicę śmier-

lwowskiej". Mocne oskarżenie Lwowa. Lecz

ci Kościuszki Jan Kasprowicz wystąpil

chyba ma rację Zygmunt Wasilewski, adre-

z propozycją uwiecznienia pamięci boha-

sat tego listu z 25 listopada 1907 roku, kiedy

tera narodowego na katedrze lacińskiej.

pisze w komentarzu do ogloszonych listów

Powstala tablica wykonana w pracowni

Kasprowicza: ,,Zwracam uwagę na gniewny

artysty rzeźbiarza Wilhelma Sknurzyla.

ton ostatniego listu. Zlorzeczy na kochany

Pod medalionem tekst autorstwa Kaspro-

Lwów, buntując się przeciwko stosunkom

wicza: ,,Roku Pańskiego 1917 za dni Wiel-

najbliższym. Widocznie jest urażony czy

kiej Wojny, kiedy z krwawymi zamęty nie-

ma żal o coś. Im więcej żalowal Lwowa,

wspominal, że gra w domino stala się swo-

Ze wspomnień Adolfa Chybińskiego

zwyciężona zmagala się Nadzieja, pamięci

tym więcej na niego się dąsal ­ tym więcej

istym narkotykiem.

­ muzykologa: (od 1912 roku docent Uni-

o zamierzonym wniosku fakultetu i z góry

Tadeusza Kościuszki w setną rocznicę Jego

czul potrzeby zaklinania się, że do Lwowa

Oto tak pisze o Janie Kasprowiczu Sta-

wersytetu Jana Kazimierza, gdzie w roku

zapowiedziano pomyślny dla Kasprowicza

śmierci tablicę tę powiesili Polacy. Na lu-

nie wróci. Mial wrażenie, że Lwów chcial

nislaw Lam ­ historyk literatury, wydawca

1913 zalożyl pierwszy w Polsce zaklad

wynik jednomyślności. ,,Slowo Polskie"

dzie i z ludem Ojczyznę na nowo budować

się jego pozbyć. To prawda, że we Lwowie

encyklopedii i bibliofil: ,,Natura obdarzyla go

muzykologii, w latach 1917­1941 ­ profe-

wyrazilo nadzieję, że Uniwersytet Lwow-

począl i tryumf Jej przygotowal". Tablicę

stale marzyl o Poroninie, ale wydalo mu

wyjątkowym zdrowiem i silną postawą. Tro-

sor, od 1945-w Poznaniu): ,,Zaprosil mnie

ski, spelniając życzenie spoleczeństwa,

umieszczono po prawej stronie glównego

się podejrzanym, że inni byli także za tym,

chę mniej niż średniego wzrostu, barczysty,

Kasprowicz do spędzenia wieczoru w gro-

uczci wielkiego poetę. Tak czy owak po-

wejścia, odslonięcie odbywalo się bardzo

aby jakiś czas tam posiedzial. Odczuwal

o glowie potężnej, o wysoko sklepionym

nie najbliższych mu przyjaciól w pewnej

wolanie Kasprowicza na katedrę musialo

uroczyście. Tablica zostala odnowiona

strach, czy sobie poradzi w Porononie przy

czole, na które opadal kosmyk niesfornych

restauracji, która należala do niejakiego

mieć charakter holdu dla jego twórczości.

w 2000 roku.

zmniejszonych ze ,,Slowa Polskiego" docho-

wlosów. Lubil szeroką pelerynę i czarny

Naftuly Toepfera przy ulicy Trybunal-

Rzeczywiście, uchwala fakultetu byla jed-

Jedną z największych uroczystości ża-

dach, a nie mial pewności czy majacząca

kapelusz o olbrzymim rondzie. Mial w ca-

skiej, który poza swym wlaściwym za-

nomyślna, wymagala jednak formalnego

lobnych na Lyczakowie byl pogrzeb Marii

we mglach jeszcze katedra w Uniwersyte-

lej swej postawie oryginalność literackiego

wodem restauratorskim zajmowal się po

przedstawienia wniosku w austriackim

Konopnickiej 11 października 1910 roku,

cie Lwowskim przyjdzie do skutku. Skoro

Cygana, ruchliwość dziennikarza, którym

amatorsku wszelkimi sztukami pięknymi:

ministerstwie. Na żądanie uniwersytetu

opisany dokladnie w przewodniku S. S.

możliwości w Uniwersytecie się otwieraly,

na dlugi okres życia zrobila go konieczność

malowaniem, pisaniem i komponowaniem.

przyslal Kasprowicz swoje dziela, w ży-

Niciei: ,,Tu, po odprawieniu przez ducho-

bylo jasnym, że Kasprowicz musial wziąć

zarobkowania, numer dobrego kompana

Byl gościnny i to byla jego wielką zaletą.

ciorysie swym napisal: ,,Obok pracy dzien-

wieństwo modlów żalobnych, przemówil

się do roboty. Pobyt we Lwowie nie posu-

i wówczas już powagę profesorską. Wokól

Uważając się jednak za artystę pozwalal

nikarskiej życie wypelnialy mi studia nad

pierwszy Jan Kasprowicz". O pomniku dla

wal niczego naprzód. Z redakcji wprost na

niego skupiala się cala brać literacka, on jej

sobie często na udzielanie ,,rad", które swą

literaturą powszechną". W końcu grudnia

Konopnickiej pisano w artykule w ,,Kurie-

katedrę nie pójdzie, trzeba raz przerwać

patronowal, umial z nią żyć i używać życia.

fachowością zapewne nie dorównywaly

1908 roku przyszla dla Kasprowicza no-

rze Lwowskim" od 14.12.1921 roku. Prze-

blędne kolo, zamknięte celem w zarobko-

Wśród mlodszych on, mimo wieku, byl naj-

jego restauratorskim kwalifikacjom. Toteż

minacja z Wiednia na profesora zwyczaj-

wodniczącym budowy pomnika Konopnic-

waniu, bo nie ma przecież ambicji zrobienia

mlodszy duchem, wśród poważnych mial

jeden z artystów (Kasprowicz czy Jan Gall)

nego. Przed przystąpieniem do zajęć uni-

kiej byl Kasprowicz.

z siebie dziennikarza prawdziwego. A jeśli

glos najważniejszy. Dobrze czul się tylko

przemówil do niego raz tymi uroczysty-

wersyteckich przypomnial się Kasprowicz

Ze wspomnień Wiktora Hobna, histo-

ryka literatury, od 1917 roku profesora

ma się habilitować, to wykazać się musi pra-

wśród artystów i pisarzy, chociaż trafem

mi slowami: ,,Naftulo! Gdybyś ty byl taki

jako poeta nowym tomem liryków ,,Balla-

Uniwersytetu Lwowskiego, zaslużony

cą nową. We Lwowie czas mu schodzi mię-

losu wypadlo mu wiele czasu spędzić wśród

wysoki, jaki jesteś glupi, to móglbyś piwo

da o sloneczniku", wydanym we Lwowie

swoimi pracami nad Slowackim oraz

dzy redakcją a kawiarnią, a każdy rok dalej

malych figur dziennikarzy i nie zawsze ro-

na księżyc podawać". I te slowa znacznie

w 1908 roku. Dzięki nominacji profesor-

pierwszym krytycznym wydaniem ,,Dziel"

w tym trybie oddalać go będzie od celu".

zumiejących poetę studentów uniwersyte-

ostudzily mentorskie zapaly restaura-

skiej Lwów przestal być wstrętny Kaspro-

poety, dokonanym wraz z Bronislawem

Wspomina Ernest Luniński ­ dzienni-

tu. Zapraszany na salony literackie, bywal

tora". Jadal tam Kasprowicz pieczeń wie-

wiczowi. W maju 1909 roku rozpocząl wy-

Gubrynowiczem (Lwów, 1909 rok): ,,Pierw-

karz, literat, dyrektor Szkoly Dziennikar-

m.in. w willi ,,Zaświecie" wybitnej poetki

przową z kapustą kiszoną. Jako przedsta-

klady. Stabilizacja życiowa na stanowisku

sze moje wspomnienie o Kasprowiczu się-

skiej w Warszawie: ,,Klub dominikanów

Maryli Wolskiej. Rozmach fantazji jego byl

wiciel mlodopolskiej bohemy bywal też

profesora nie przyniosla Kasprowiczowi

ga roku 1895, kiedy bylem na odczycie

znajdowal się u zbiegu ulicy Chorążczyzny

olbrzymi, sily niewyczerpane.

w ,,Knajpie Literacko-Artystycznej" Atlasa

calkowitego zadowolenia. Od rozbicia jego

jego wygloszonym we Lwowie. Kaspro-

i Akademickiej i byl miejscem spotkań

Od warsztatu redakcyjnego wpadal do

(Rynek 45).

ostatniego malżeństwa mijalo dziesięć

wicz, niechętnie występujący publicznie,

lwowskiego świata literacko-artystycz-

jednej ze swoich stalych knajp ­ najczę-

Dorobek poroniński dawal podstawy

lat. Samotność nie byla jego upragnio-

dal się naklonić do wygloszenia odczytu

nego na przelomie XIX i XX wieku, gdzie

ściej do Krebsa na rogu Batorego i Kamien-

do wysunięcia kandydatury Kasprowicza

nym azylem. Poezja, nauka i przyjaciele,

o twórczości Szelleja, ulubionego swego

grywali w domino. Sam lokal przedstawial

nej (później Kubali), gdzie zawsze czekalo

na profesora literatury porównawczej.

choćby nawet przy butelce wybornego

poety; byl wówczas w sile wieku: liczyl

naśladownictwo rozmaitych wiedeńskich

na niego grono przyjaciól: poeta Leopold

Trzeba bylo teraz sprawę popchać silniej.

wina mogli wystarczyć jako odtrutka na

36 lat. We Lwowie znany już powszechnie

kafehausów ­ dużo gazet, bilardy, kąt do

Staff, znakomity historyk sztuki profe-

Chodzilo przede wszystkim o to, aby Uni-

wewnętrzne zgryzoty, ale do pelni życia

i uznany jako jego chluba. Pamiętam też

kart, dym papierosowy. Niekiedy wciśnię-

sor Wladyslaw Kozicki, malarz Damazy

wersytet Lwowski wysunąl jego kandyda-

jeszcze czegoś brakowalo. Po raz trzeci

pierwszą prelekcję inauguracyjną Kaspro-

ty w stól siedzial Styka, malarz ,,Polonii"

Kotarski. Ten ostatni, raczej malo znany

turę. Na to Kasprowicz od chwili zrobienia

próbowal poeta zbudować gmach szczę-

wicza jako profesora, bylo to 12 maja 1909

(obraz wisial w wielkiej sali rajców ratuszu

szerszemu ogólowi, zostal ,,uwieczniony"

w roku 1904 doktoratu oczekiwal. Nie-

ścia, którego podstawą byla milość do

roku. Wyklad byl naznaczony w sali ХIY ­

lwowskiego za fotelem prezydenta mia-

w dwuwierszu, kto wie, czy nie autorstwa

którzy profesorowie wydzialu filozoficz-

kobiety. Poznal mlodziutką dziewczynę,

najobszerniejszej w starym uniwersytecie

sta), sam o sobie mówiący, że jest Janem

samego poety: ,,Pili tutaj wiele razy, Jan

nego, bardziej rygorystyczni, stawiali za

byla Rosjanką, w Sorrento mieszkal w tym

na drugim piętrze. Już na dlugo przez ozna-

Drugim, cyfrowym następcą Jana Matejki.

Kasprowicz i Damazy". Wesoly śmiech

warunek pracę habilitacyjną, której Ka-

samym pensjonacie. Minęlo kilka lat, na

czoną godziną sala byla wypelniona po

Bywal tutaj Wojciech Dzieduszycki, pre-

cechowaly te zebrania. Rysunki Kaspro-

sprowicz nie obronil. Wreszcie w grudniu

wiosnę 1910 roku Maria Bunin wybrala

brzegi publicznością: glowa przy glowie,

zes ,,Kola Polskiego", minister, dziś genial-

wicza, najczęściej na papierowych ser-

1907 roku sprawa miala być poruszona

się znowu do Wloch. W drodze powrotnej

upal tropikalny. Wyprowadzilo to z rów-

ny, jutro dziwak, aby pojutrze znowu mial

wetkach restauracyjnych, zginęly w kie-

urzędowo na fakultecie. Byla to chwila

musiala zatrzymać się na noc we Lwowie.

nowagi poetę, nie spodziewającego się ta-

skrzydla Pegaza u ramion. Ubrany, jakby

szeniach wspóltowarzyszy biesiadnych

decydująca, której niezmiernie poeta się

Kasprowicz zatrzymal Marysię z ciotką na

kich manifestacyjnych tlumów. Inne jego

kostium kupil na Pociejowie (targowisko

lub pod stolem zostaly. A szkoda. Kaspro-

obawial ze względu na to, że mial na fakul-

dwa dni. Ich ślub odbyl się w Dreźnie we

wspomnienie: ,,Po rozwiązaniu komitetu

żydowskie w Warszawie), z jedną noga-

wicz potrafil też swoim wierszykiem za-

tecie dla siebie wiele osób nieżyczliwych.

wrześniu 1911 roku. Ze wspomnień Artura

obchodu setnej rocznicy urodzin Juliusza

wicą z reguly dluższą, pogarbiony, z wie-

placić w winiarni za wypite wino...". Wśród

Bardzo latwo moglo dojść do rozdwojenia

Hutnikiewicza, profesora: ,,Ona, autorka

Slowackiego, powstal w roku 1910 komi-

chciowatym, plowym wąsem, opadającym

winiarni Lwowa szczególnie polubil i nader

glosów. W dniu, kiedy mialo nastąpić po-

pamiętnika ,,Moje życie z nim" opromie-

tet obywatelski budowy pomnika Slowac-

po kościstej twarzy. Polecal, krając poda-

często odwiedzal slawny lwowski handel

siedzenie fakultetu, w numerze porannym

nila swą mlodością schylek jego życia.

kiemu we Lwowie. Na moją propozycję

ne mu ciastko na cztery części. Nauczylem

win i winiarnię Stadtmuellera, mieszczące

,,Slowa Polskiego" zamieszczono artyku-

W ostatnim dwudziestoleciu życia po-

wybrano Slowackiego jako wiceprezesa".

ich gry w domino. Zrazu mialem jednego

się w Rynku 34, w czcigodnej, zabytkowej

lik, w którym niedyskretnie doniesiono

eta wiązal się coraz silniej z Tatrami, aby

Niestety pomnika Slowackiego nie ma we

partnera w osobie pana Poplawskiego.

renesansowej kamienicy. Bywal on tu czę-

Lwowie po dzień dzisiejszy.

Wkrótce przylączal się Kasprowicz i tak

sto ze swoimi serdecznymi przyjaciólmi

W 1922­1923 byl rektorem Uniwersy-

we trójkę zabawialiśmy się godzinami po

­ kustoszem Muzeum Lubomirskich Mie-

tetu Jana Kazimierza. Jan Kasprowicz byl

żmudach i trudach dnia. Z czasem utwo-

czyslawem Treterem, Wladyslawem Ko-

we Lwowie również wieloletnim prezesem

rzyla się kolo nas galeria, śledząca prze-

zickim, no i ze swym wlasnym zięciem, ar-

Towarzystwa Nauczycieli Szkól Wyższych.

bieg gry. Stawka byla niewinna, lekka,

tystą malarzem Wladyslawem Jarockim.

Autorami pomników Kasprowicza są:

nikt nie mógl ponieść większej szkody ­

Jan tak bardzo się przyjaźnil ze znakomi-

znany profesor Politechniki Lwowskiej Jan

Kasprowicz przystawil kamień, zakończyl

tym lwowskim winiarzem, panem Ryszar-

Nalborczyk (jego dzielem jest placzka na

partię i rozradowany wykrzyknąl: ,,Slu-

dem Stadtmullerem, że nawet trzymal mu

Lyczakowie przy grobach Truszkowskich-

chajcie, dominikanie!". Odtąd nasze zebra-

synka do chrztu, byl, więc, jego kumem.

-Zakrejsów) i Stanislaw Kazimierz Ostrow-

nia nazywaly się klubem dominikanów. Po

Byl również kumem Iwana Franki. W swo-

ski (projektant Grobu Nieznanego żolnie-

kilkunastu turniejach wystąpil Kaspro-

ich pamiętnikach pisze: ,,Z Iwanem bylem

rza w Warszawie).

wicz z wnioskiem: gdzieś przy ulicy św. So-

w stosunkach przyjacielskich, pracowa-

Po jego śmierci w 1939 roku ulica Czę-

fii, w bliskiej odleglości od jego mieszkania

liśmy w redakcji ,,Kuriera Lwowskiego",

stochowska boczna zmienila nazwę na

(św. Sofii 48 ­ dziś I. Franki 132) mieszkala

trzymalem do chrztu jego synka Andrija.

ulicę Jana Kasprowicza. Byla również uli-

wdowa po mistrzu kunsztu szewskiego

Jeździlem z nim na ryby, bylem w jego ro-

ca Kasprowicza na Kleparowie (dzisiaj nie

Michalczakowa. Byla bardzo biedna, tak

dzinnej wiosce Nagujewyczi. Dzięki niemu

istnieje).

że ,,zamiast dziesiątki i dwudziestki cho-

zapoznalem się z poezją ukraińską, wlącz-

Rok 2010 w Inowroclawiu ogloszo-

wać do kiszeni, niech zwycięzca uklada je

nie z poezją Tarasa Szewczenki. Napisalem

no przez Radę Miejską rokiem Jana Ka-

do puszki na fundusz michalczakowski".

nawet wiersz na jego cześć, co prawda,

sprowicza, nazywanego też ,,kujawskim

Jurij Winniczuk w książce ,,Knajpy Lwowa"

Frankowi on się nie spodobal, bo nigdy

SARKOFAG JANA KASPROWICZA

wieszczem".

cytuje Zygmunta Wasilewskego, który

o nim nie wspominal".