24

nr 13­14 (425­426) |31.07.­14.o8.2023

Kurier kulturalny

www.kuriergalicyjski.com

O Zbigniewie Herbercie w 25. rocznicę jego śmierci

Poeta, który mówi... z Wysokiego Zamku

28 lipca minęla 25

rocznica śmierci

Zbigniewa Herberta,

lwowianina o autorytecie

i slawie międzynarodowej,

wybitnego poety, eseisty,

dramaturga. Jego postać

i twórczość przypominają

we Lwowie dwie tablice:

w kościele św. Antoniego,

TABLICA PAMIĄTKOWA NA BUDYNKU, W KTÓRYM URODZIL SIĘ

gdzie przyszly pisarz

ZBIGNIEW HERBERT

w latach szkolnych byl

ministrantem oraz

wszystkie cztery tragiczne od-

ciągle zagrożenie, wywózki,

na fasadzie pobliskiej

slony okupacji : pierwszą hitle-

rozstrzeliwania, glód. Ojciec na

rowską we wrześniu 1939 roku,

początku wojny zostal areszto-

kamienicy przy ulicy

następnie sowiecką w tym sa-

wany przez NKWD, ale cudem

Lyczakowskiej 55, w której

mym roku. Później znów hi-

udalo mu się jednak wydostać,

przed wojną mieszkala

tlerowską po uderzeniu wojski

wrócić do domu. A mlody Zby-

rodzina Herbertów.

Wermachtu na ZSRR w czerwcu

szek, by przeżyć i mieć ,,auswe-

1941 roku, a następnie ponow-

is" karmil wszy w Instytucie

ne wkroczenie armii Stalina do

Weigla w czasie okupacji nie-

TEKST

Lwowa w zwycięskim marszu

mieckiej. Gdy rodzina Herber-

MARIUSZ OLBROMSKI

na Berlin. Każdy z tych okresów

tów z trudem przeżyla okupację

ZDJĘCIA

ZMIERZCH NAD LYCZAKOWEM

jest dziś utrwalony i opisany

i wyjechala ze Lwowa, do Pol-

MARIA BASZA

R

zarówno przez historyków, jak

skiej Rzeczypospolitej Ludowej

o walce Apollona z Marsjaszem.

oczekiwań spoleczeństwa i jego

odzinny grobowiec Her-

i we wspomnieniach, a litera-

­ państwa wasalnego wobec

Uczy postrzegać uważnie ota-

nowych zludzeń, spotkamy te-

bertów znajduje się na

tura przedmiotu jest bardzo ob-

ZSRR i ­ jak dziś to w pelni wie-

czający świat, zmienną rze-

mat śmierci i cierpienia. To

Cmentarzu  Lyczakow-

szerna i wstrząsająca. Nie będę

my ­ zupelnie mu we wszyst-

czywistość. Otwiera drogi do

scena, którą podobno kiedyś

skim. Poeta po dlugich cier-

więc przywolywal tamtych na

kich prawie dziedzinach pod-

wlasnych przemyśleń czytel-

Herbert faktycznie ujrzal i za-

pieniach zmarl w Warsza-

ogól znanych faktów. Przyszly

porządkowanego ­ rozpoczynal

nika i do wlasnych wniosków.

pamiętal na samym początku

wie, zostal pochowany w dniu

poeta otrzymal od losu pięć lat

się nowy etap spotkania z to-

Jego utwory mają często cha-

wojny w podlwowskich Brzu-

31 lipca1998 r. na Cmentarzu

szkoly życia, gdzie ­ jak więk-

talitaryzmem, z odmienioną na

rakter przypowieści ubranych

chowicach, gdzie wojna zasta-

Powązkowskim, a żegnal go

szości mieszkańców miasta ­

pokaz jego twarzą, z nową,

w szaty antyczne, greckie lub

la rodzinę. Przywolana zosta-

ogromny tlum, w tym rodzina

nie szczędzono mu niczego, co

a przecież starą szkolą zakla-

rzymskie, by mogly być lepiej

la w tym utworze chwila, gdy

i przyjaciele, pisarze na czele

moglo go upewnić o zorgani-

mania, gdzie znaczenia slów

zrozumiale nie tylko przez czy-

wielu uciekalo do schronu pod-

z noblistami Wislawą Szym-

zowanym, ale też indywidual-

zostaly odwrócone lub wypa-

telników w Polsce, ale wszyst-

czas bombardowania, a zapa-

borską i Czeslawem Miloszem.

nym bestialstwie okupantów.

czone. Zbigniew Herbert byl

kich tych, dla których kultura

trzeni w sobie i zakochani ca-

Także przedstawiciele wladz

Już w 1939 roku zmienila się

bardzo pojętnym uczniem hi-

śródziemnomorska jest wspól-

lowali się; i zginęli tragiczną

państwowych z marszalkiem

cala rzeczywistość sowiec-

storii. Jego twórczość, często

nym kodem znaczeń. Herbert

śmiercią:

Sejmu RP Alicją Grześkowiak,

kiego Lwowa, cale miasto, do-

pelna jakże gorzkiej ironii, róż-

byl w dziejach naszej kultury

do końca byli podobni

premierem rządu RP prof. Je-

tychczasowe życie, zmienila

nych jej odcieni, jest rodzajem

w XX wieku, obok Jana Paran-

jak dwie krople

rzym Buzkiem, ministrem Kul-

się jego szkola, która z polskiej,

konsekwentnie prowadzonej

dowskiego, również lwowiani-

zatrzymane na skraju twarzy

tury Joanną Wnuk-Nazarową.

ze świetnego VIII Państwowego

przez lata walki. I to tej naj-

na, najznakomitszym znawcą,

W ,,Trzech wierszach z pa-

Wcześniej w kościele pod we-

Gimnazjum im. Króla Kazimie-

ważniejszej, bo o prawdę hi-

a zarazem krzewicielem wiedzy

mięci" z tegoż tomu, odnajduje-

zwaniem św. Karola Borome-

rza Wielkiego, przemianowana

storii, o pamięć o bohaterach

o antyku. Potrafil ożywiać po-

my zmetaforyzowany obraz ro-

usza, mszę żalobną w intencji

zostal na dziesięciolatkę z za-

i faktach z nimi związanych.

dania i mity antyczne, nadać im

dzinnego miasta poety, choć nie

zmarlego celebrowal prymas

klamanym, sowieckim i anty-

Ta twórczość ma jakże często

walor aktualności, wskazać że

pada tam slowo ,,Lwów". Przy-

Polski Józef Glemp. Twórczość

polskim programem naucza-

charakter demaskatorski, wo-

pewne fakty, sytuacje w dzie-

pomniana jest w tym utworze

autora ,,Pana Cogito" jest dziś

nia. A później w czasie nocy

bec sztukmistrzów klamstwa,

jach naszej cywilizacji, powta-

śmierć i to dzieci:

jednym z kanonów wspólcze-

hitlerowskiej ­ zamknięto już

grabarzy znaczeń. Byla i jest

rzają się ­ w różnych modyfi-

Kobiety z naszej ulicy

snej kultury polskiej i euro-

wszystkie szkoly ponadpod-

uporczywą walką o umysly,

kacjach ­ ciągle.

byly zwykle i dobre

pejskiej. Rodzinnemu miastu,

stawowe, bo wiedza ­ w prze-

o serca, tych którzy sięgali do

Już w pierwszym utworze

nosily cierpliwie z placów

jakże bogatemu w osiągnięcia

konaniu hitlerowców ­ nie

kart jego książek, którzy spo-

,,Dwie krople" otwierającym

jarzyn pożywne bukiety

artystyczne wielu minionych

byla potrzebna narodom niż-

tkają na drogach swego życia

debiutancki jego tomik ,, Stru-

Dzieci z naszej ulicy

wieków, przydaje szczególnego,

szym rasowo i przeznaczonym

jego slowo ­ wiersze pozornie

na światla", który ukazal się

utrapienie kotów (...)

nowego splendoru.

wylącznie do slużenia panom

proste, prozy pozornie latwe

tuż po ,,polskim październiku"

Dzieci z naszej ulicy

Herbert na drogach swego

z wyższej rasy aryjskiej. A więc

w odbiorze. Bo Herbert zawsze

w 1956 roku, w okresie pew-

śmierć maly bardzo ciężką

życia widzial i przeżyl wiele

zostaly się tajne komplety, taj-

unika latwego dydaktyzmu.

nych pozytywnych przemian

golębie spadaly lekko

tragedii, a jako myślący i wraż-

ne nauczanie, potajemnie zda-

Stawia problemy, przedsta-

w naszym kraju po śmierci

jak zestrzelone powietrze(...)

liwy artysta nigdy nie zaznal

wana  matura.  Konspiracja,

wia sceny jak na przyklad tę

Stalina, w czasie nadmiernych

Niekiedy Herbert w tym to-

spokoju w świecie targanym

mie przywoluje obrazy śmier-

przez okrucieństwa totalita-

ci utrwalone w sztuce staro-

ryzmów. I nie tylko. Stąd, jak

greckiej. W wierszu ,,Fragment

można sądzić, jednym z wra-

wazy greckiej" opisuje namalo-

cających, wręcz stalych mo-

wane na naczyniu odchodzenie

tywów w jego twórczości bylo

z tego świata mlodzieńca, przy-

cierpienie i wlaśnie śmierć,

puszczalnie żolnierza, chwilę

którą lwowianin poznal szcze-

zatrzymaną przed wielu wie-

gólnie blisko i w formach na-

kami przez greckiego artystę.

der okrutnych po napadzie hi-

Statyczny z pozoru obraz w in-

tlerowskich Niemiec i ZSRR

terpretacji Herberta ożywa, jest

na Polskę we wrześniu 1939

przejmujący, tragizm śmierci

roku w rodzinnym, ukochanym

podkreślają powtórzenia pew-

mieście. Kiedy wybuchla wojna

nych zwrotów:

mial zaledwie kilkanaście lat.

zamknąl oczy wyrzeka

Byl w tym szczególnym wieku,

się nawet Eos (...)

kiedy postrzega się rzeczywi-

zamknąl oczy

stość ze wzmożoną wrażliwo-

wyrzeka się zbroi miedzianej(...)

ścią, a zarazem z możliwością

zamknąl oczy

dojrzalego już osądu otaczającej

wyrzeka się świata

rzeczywistości. Rodzina Her-

W utworze ,,Nike która się

bertów przeżyla we Lwowie

waha" Herbert przedstawia

UL. LYCZAKOWSKA, POD NR 55 URODZIL SIĘ POETA