32

nr 13­14 (425­426) |31.07.­14.o8.2023

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Tajemnice i legendy Cmentarza Lyczakowskiego  (cz. 10)

W pierwszych latach

po II wojnie światowej

teren cmentarza stal

otworem, bez żadnej

ochrony. Taki stan

zaniedbania ,,królestwa

zmarlych" nikogo jednak

nie interesowal i nie

szokowal. Na cmentarzu

nie bylo oświetlenia,

część ogrodzenia byla

zniszczona, stare drzewa

spadaly wprost na groby

i cenne pomniki. Szajki

zlodziei i po prostu

chuliganów grasowaly

nocami, a nawet w dzień

po kwaterach w glębi

cmentarza, otwieraly

grobowce, kradly lub

niszczyly zabytkowe

pomniki i rzeźby

autorstwa znanych

artystów.

JURIJ SMIRNOW

N

ajbardziej glośnym bylo

zniszczenie

popier-

POMNIK NA GROBIE ADAMA KOCKI

sia  Marii  Konopnic-

POMNIK NA GROBIE RODZINY HAUSNERÓW

kiej na grobie poetki. Nawet

byla ostateczna dewastacja

grupy turystyczne. Ale poje-

nowe wladze radzieckie zosta-

i zniszczenie Cmentarza Orląt.

dyncze grupki nowych oby-

ly szokowane tą wiadomością

25 sierpnia 1971 roku na roz-

na porcelanie i usytuowa-

grobie ks. Grzegorza Michala

wateli radzieckich zaglądaly na

i postanowily wyremontować

kaz wladz radzieckich Lwowa,

Szymonowicza  (1800­1875),

teren cmentarza i m.in. wpro-

nych na licznych pomnikach

pomnik i ustawić replikę po-

wykonujących wytyczne z Ki-

lwowskiego arcybiskupa or-

i grobowcach. W latach 40­70.

wadzily nieslychany wcześniej

piersia, wykonaną przez rzeź-

jowa i Moskwy, na Cmentarz

miańskiego, dzielo znanego

zniszczono  lub  uszkodzono

we Lwowie obyczaj fotografo-

biarza ukraińskiego Wolody-

Orląt wjechaly czolgi i spy-

rzeźbiarza Juliana Markow-

praktycznie wszystkie takie

wania się nie obok pomników,

myra Skolozdrę. Kopia zostala

chacze. Zburzono kolumnadę,

ozdoby pamiątkowe. W tychże

skiego. Również odbito glowę

lecz na pomnikach. Lwow-

zrobiona wedlug starego zdję-

poniszczono nagrobki, rozbito

latach zabrano na zlom metali

placzki na grobie Jakuba Pie-

skim krajoznawcom w archi-

cia. Jak zauważyl prof. Stani-

pomniki. Na terenie cmenta-

znaczną część neogotyckich po-

czonki. Byla to cenna XVIII-

wach prywatnych udalo się

slaw Nicieja, ,,rekonstrukcja

rza urządzono warsztat kamie-

-wieczna rzeźba, dzielo Hart-

odnaleźć kilka takich zdjęć,

mników metalowych ­ zostaly

jednak nie osiągnęla mistrzo-

niarski i garaże cmentarnych

manna Witwera. Odbito glowę

tylko nieliczne okazy. Zlodzie-

na przyklad: radzieckich żol-

stwa oryginalu".

ciężarówek i traktorów. W tym

nierzy na grobie austriackiego

jom z tego okresu przypadlo do

dziewczyny na grobowcu ro-

Innym

skandalicznym

samym czasie wladze postano-

dziny Barwiczów. Pomnik zo-

gustu odbijanie glów na pomni-

gubernatora Franza von Hau-

przypadkiem bylo skradzenie

wily zniszczyć groby polskich

kach rzeźbionych z piaskow-

stal wykonany w firmie zna-

era lub radzieckich studentek

wielkiej odlanej z brązu figu-

powstańców  listopadowych,

ca. Barbarzyńców przyciągaly

nego rzeźbiarza lwowskiego

na pomniku Juliana Konstan-

ry placzki, ustawionej na gro-

zaś kwaterę powstańców prze-

Henryka Periera. Obok znaj-

tego Ordona. Wśród nowych

w pierwszej kolejności okazale

bie Adama Kocki, ukraińskiego

kazać na nowe pochówki. Oca-

dowal się pomnik na miejscu,

radzieckich chuliganów bylo

pomniki, często przy central-

studenta uniwersytetu lwow-

lal tylko zdewastowany po-

niezwykle popularne tluczenie

nych alejach. W ten sposób zo-

w którym w czasie walk o Lwów

skiego. Kocko zginąl tragicznie

mnik, który stal w centralnej

stal dewastowany pomnik na

21 listopada 1918 roku byl cięż-

fotografii zmarlych zrobionych

w 1 lipca 1910 roku podczas pol-

części owej kwatery. Na Gór-

ko ranny i zmarl 14-letni Jurek

sko-ukraińskich rozruchów na

ce Powstańców Styczniowych

Bitschan, który stal się symbo-

uniwersytecie, zaś w 1912 roku

również zniszczono lub prze-

lem Orląt lwowskich. (W 1929

spoleczność ukraińska Lwowa

kopano część grobów żolnier-

roku jego prochy przeniesiono

ustawila na jego grobie wyso-

skich. Znawca tematu profesor

do katakumb na Cmentarzu Or-

ko artystyczny pomnik, wy-

Stanislaw Slawomir Nicieja

ląt). Pomnik zostal zniszczony

konany w warsztacie Henryka

tak podsumowal te barbarzyń-

na rozkaz wladz radzieckich.

Periera. Odlaną z brązu sty-

skie wydarzenia: ,,Profanacja

Zdewastowane części pomnika

lową figurę placzki depczącej

lwowskiego SANTO CAMPO

rzucono obok kaplicy Barczew-

klepsydrę zamówiono w nie-

trwająca dokladnie pól wieku

skich. Dopiero w 1991 roku pra-

mieckiej firmie ,,Metallinnung"

(1939­1989), prawem paradok-

cownicy polskiego ,,Energopolu"

w Geislingen. W 1954 roku fi-

su, wbrew zamiarom profanów,

odnaleźli te części, odbudowali

gurę placzki skradziono (praw-

ugruntowala pamięć o czynie

pomnik i odnowili napisy.

dopodobnie na zamówienie) i na

i legendzie Orląt Lwowskich...".

Z niezwyklą wścieklością

kilka dziesięcioleci ślad po niej

W styczniu 1989 roku po-

bandyci niszczyli rzeźby anio-

zginąl. Ogromną niespodzian-

wolano ministerialną polsko-

lów, rozbijając je na kawalki.

ką bylo odnalezienie w 1990

-ukraińską komisję do spraw

Przykladem może być znisz-

roku owej rzeźby na grobie Lilii

renowacji Cmentarza Lycza-

czenie nagrobka rodziny ge-

Martinsone na tzw. cmentarzu

kowskiego. Od 20 maja 1989

nerala Józefa Miączyńskiego.

Leśnym w Rydze, na Lotwie.

roku ekipa polskiego ,,Ener-

Zlodziejom nie dawaly spokoju

Dzięki staraniom lwowskiej or-

gopolu" rozpoczęla prace na

liczne rzeźby orlów polskich,

ganizacji Towarzystwa Ochro-

Cmentarzu Orląt. Do ener-

ustawione na grobach znanych

ny Zabytków Historii i Kultury,

gopolowców  spontanicznie

osób. Na przyklad, odbito glo-

w 1989 roku pomnik udalo się

dolączyli miejscowi Polacy

wę orla na pomniku prof. Karo-

dostarczyć do Lwowa i ustawić

z Towarzystwa Kultury Polskiej

la Szajnochy przy glównej alei.

z powrotem na grobie Adama

Ziemi Lwowskiej. Odbudowany

W taki sam sposób zdewasto-

Kocki. We wspólczesnej histo-

Cmentarz Orląt zostal uroczy-

wano pomnik Powstańców Li-

rii Cmentarza Lyczakowskiego

ście otwarty 24 czerwca 2005

stopadowych. Odbito też glo-

byl to przypadek pojedynczy,

roku w obecności prezydentów

wę orla na pomniku generala

unikatowy.

Aleksandra Kwaśniewskiego

wojsk powstańczych z okresu

Natomiast  celowym  ak-

i Wiktora Juszczenki.

1863­1864 Józefa Śmiechow-

tem  politycznym,  zaplano-

Oczywiście, w pierwszych

skiego (1798­1875). Rozbito fi-

wanym na wysokim szczeblu

powojennych latach nie odwie-

gurę orla na pomniku znanego

wladz Związku Radzieckiego,

dzaly cmentarza zorganizowane

pisarza Walerego Lozińskiego

RADZIECCY ŻOLNIERZY NA GROBIE GUBERNATORA HAUERA