36

nr 13­14 (425­426) |31.07.­14.o8.2023

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Pierwszy rozbiór Rzeczypospolitej  (cz. 2)

Przywódcę powstania

marszalka Adama Ponińskie-

go podniesiono do godności

Maksyma Żelezniaka

podskarbiego w zamian za za-

Rosjanie aresztowali

twierdzenie ulożonej umowy.

i zeslali na Syberię. Jego

Jako część planu powstala jesz-

glównego sprzymierzeńca

cze jedna konfederacja, a po niej

Iwana Gontę przekazano

kolejna komisja. Król zostal do

Polakom, którzy

niej przekonany i latem 1773 r.

żywcem obdarli go ze

podpisal wszystkie dokumenty.

Trzy dokumenty o przekaza-

skóry i poćwiartowali.

niu terenów Rzeczypospolitej

W kolejnych miesiącach

jej trzem sąsiadom podpisano 7

wojska rosyjskie

września 1773 r. i ratyfikowano

pod dowództwem

30 września

Kreczetnikowa

Prawnej poprawności prze-

PORTRET KATARZYNY II

wspomogly wojska

strzegano do końca. Atmosfera

(1729-1796) W WIEKU 50

byl przepelniona komplemen-

Branickiego przeciwko

LAT, AUTORSTWA JANA

tami na cześć laskawości kró-

konfederatom.

CHRZCICIELA LAMPIEGO

la i monarchiń oraz pochwal

W październiku

dla ,,zlotej wolności". Ofiara nie

spowodowalo to gniewną

tylko zgodzila się na tę opera-

reakcję rządu Turcji.

cję, ale przekonano ją, by sama

Rozżalona byla zlamaniem

wzięla do ręki nóż. Jedynym

monarchą, który wyrazil pro-

obietnicy Katarzyny II

test, byl król Hiszpanii.

wyjścia jej wojsk z terenów

Dla Rzeczypospolitej naj-

Rzeczypospolitej. Porta

bardziej demoralizującym byl

nakazala aresztowanie

fakt wspólpracy wielu Pola-

rosyjskiego ambasadora

ków, którzy dobrowolnie slu-

w Konstantynopolu.

żyli interesom rozbiorców. Po

Oznaczalo to ogloszenie

pięćdziesięciu latach polityki

frakcyjnej i rosyjskiej ,,pro-

wojny.

tekcji" nie zabraklo obywate-

li, którzy zrobili karierę, pra-

PETRO HAWRYLYSZYN

KRÓL PRUS FRYDERYK II

K

cując w różnych sejmikach,

(1712­1786)

atarzyna trafila w pulapkę

konfederacjach i ugrupowa-

­ walczyla jednocześnie

Katarzyna ograniczyla się do

niach w imieniu zagranicz-

w Polsce i przeciwko Tur-

Polskich Inflantów, a także woj.

nych mocodawców. Co więcej,

STANISLAW II AUGUST, URODZONY JAKO STANISLAW ANTONI

cji. Klopoty narastaly. Walcząc

polockiego, witebskiego, ms-

wielu bylo skorumpowanych

PONIATOWSKI (1732­1798), OSTATNI WLADCA RZECZYPOSPOLITEJ

z Turkami nie mogla wyslać

tyslawskiego i mińskiego. Po-

i nieszczerych w rozmowach

OBOJGA NARODÓW

dostatecznej liczby wojska do

twierdzila też swoją kontrolę

tego czasu o uznaniu Rosjan za

stlumienia powstania w Kra-

nad Kurlandią. Natomiast Ma-

zjednoczenia  Prus,  Austrii

co zagraża międzynarodowej

prawdziwych obrońców pol-

kowie, Wielkopolsce i Litwie.

ria Teresa, zwlekając najdlużej,

i Turcji jako koalicji przeciwko

stabilności i konieczny jest

skich wartości. W chwili roz-

W 1769 r. okazalo się, że w Bia-

mogla pozwolić sobie na pod-

prawny podzial, by polożyć

bioru należeli oni do najwyż-

niej. Ostatniego decydującego

lej, na granicy z Austrią, konfe-

kres samowolnym aneksjom.

bicie ceny. Kaunitz nalegal na

szych sfer Rzeczypospolitej.

uderzenia zadali jej Austriacy

deraci utworzyli Generalność ­

Jego brat, pruski książę Hen-

znacznej części Malopolski ­

Jednego z najbardziej kon-

­ radca Marii Teresy, niejaki

dowództwo konfederatów, i że

ryk jesienią 1770 r. odwiedzil

od Bialej na granicy Śląska do

trowersyjnych i najbardziej

Kaunitz, okazal się bardzo po-

pomagają im w tym francuscy

granicy z Turcją na Dniestrze.

mocny swej gospodyni. W 1769

Sankt Petersburg i przedlożyl

skandalicznych księży ­ Ga-

oficerowie. W 1771 r. wojna

r., wobec klopotów wewnętrz-

te argumenty. To zdecydowalo.

Ostatecznie Prusy przejęly 5%

briela Podolskiego (zm. 1777),

wybuchla na nowo. Mlody Su-

nych Polski, wojska austriackie

W czerwcu 1771 r. Prusy i Ro-

terenów Rzeczypospolitej (580

Katarzyna wyniosla do god-

worow dokladal wszelkich sta-

tys. ludności), Rosja ­ 12,7% (1

weszly do Spisza i zaanektowa-

sja wlaściwie uzgodnily podzial

ności arcybiskupa i prymasa

rań, by wstrzymywać wspa-

Polski. Maria Teresa ­ z przy-

300 tys. ludności), a Austria

Polski. Dwaj inni ­ Józef Ko-

ly go ­ ad damnum evitandum

niale improwizacje Kazimierza

zwoitości ­ ociągala się z de-

otrzymala tylko 11,8% , ale 2

sakowski (1738­1794) i Igna-

­ ,,aby nie dopuścić do gorsze-

Pulaskiego w Polsce i hetmana

go". W 1770 r. ruszyli dalej na

cyzją do lutego 1772 r. po czym

130 tys. ludności. Nieczyste

cy Masalski (1729­1794), zo-

Ogińskiego na Litwie. Ostatni

Nowy Targ i Nowy Sącz, które

przyjęla propozycję udzialu

sumienie uczestników rozbioru

stali biskupami. Kosakowski,

ośrodek oporu konfederatów

w rozbiorze. Wszystko zostalo

zostalo dokladnie wymierzone.

jak i Poniński żyli ze szczodrej

też zajęli. Dolączyli też do glo-

w klasztorze na Jasnej Górze

Umowę o rozbiorze podpisano

sów protestu przeciwko dziala-

uzgodnione ­ oprócz detali.

rosyjskiej pensji. Masalskiego

w Częstochowie padl dopiero

Rozbiór  Polski  zaprzątal

w Sankt Petersburgu 25 lipca

zwolniono z Komisji Edukacji

niom Rosji w Polsce i w 1771 r.

18 sierpnia 1772 r.

1772 r.

Austria przylączyla się do swe-

umysly dyplomatów przez pra-

Narodowej za nadmierne wy-

Taki  przebieg  wydarzeń

go odwiecznego wroga, Turcji,

wie pięć miesięcy. Fryderyk,

Od Polaków wymagano jak

datki. Wielu innych, jak Se-

bardzo cieszyl króla Prus Fry-

jako jego pomyslodawca, wziąl

najrychlejszego pogodzenia się

werym Rzewuski (1743­1811),

tworząc tajny sojusz przeciwko

deryka. Oczekiwal on, aż pol-

sobie skromnie Prusy Królew-

z zaistniala sytuacją. Z inicja-

Franciszek Ksawery Branic-

Rosji. Na to tylko czekal Fryde-

ski garnek dobrze się zagotuje,

tywy rosyjskiego ambasadora

skie i Kujawy. Pozostawienie

ki (1730­1819), Stanislaw Fe-

ryk. Teraz mial możliwość udo-

wówczas sam wkroczy do akcji.

Schtakenberga zwolano Sejm.

wodnienia, że slabość Polski

Polakom Gdańska mialobyć

liks Potocki (1752­1805), Piotr

We wrześniu 1768 r. przygoto-

dowodem jego umiarkowania.

Za 3 tys. dukatów na miesiąc

Ożarowski (1741­1794) i brat

doszla do punktu krytycznego,

wal plan podzialu Polski, nad

bp. Kosakowskiego, Szymon

którym z pewnością pracowal

(1741­1794),

zmonopolizo-

hrabia Linar. Widząc, że Kata-

wali glówne wojskowe posa-

rzyna nie jest gotowa, oczeki-

dy w wojsku polskim i nale-

wal slusznej chwili, robiąc alu-

żeli do najbogatszych rodów

zje, że jej poblażliwy stosunek

magnackich.

do niewdzięcznych Polaków

Ludzi, którzy mieli odwa-

jest czymś więcej, niż to, na co

gę ryzykować swoim życiem

zaslugują. Czyż nie zagwaran-

protestując  przeciwko  po-

towala im ,,zlotą wolność"? Czyż

wszechnej przemocy, bylo bar-

nie glosila tolerancji religijnej?

dzo niewielu. Na Sejmie 1773 r.

Czyż nie nacierpiala się wiele

w czasie I rozbioru można bylo

od niebezpiecznych republika-

ujrzeć jedynie trzy takie oso-

nów i nieposlusznych bisku-

by. Przeciwko decyzjom Sej-

pów? Katarzyna uwiedziona

mu protestowal Samuel Kor-

doskonalością planu Fryderyka

sak. Senator Soltyk zrzekl się

i czując się wciąż upokorzona

swego stanowiska i w liście

porażką swych początkowych

do Sejmu napisal: ,,Pójdę raczej

pomyslów na rozwiązanie pro-

do więzienia i dam odciąć so-

blemu, coraz bardziej mu się

bie rękę, niż podpiszę wyrok

poddawala. Gdyby się nie zgo-

na moją Ojczyznę. Polak, któ-

dzila, stanęlaby przed faktem

ry pozwala dzielić swój kraj,

JAN MATEJKO, REJTAN ­ UPADEK POLSKI (1866)