9

nr 17 (429) |15­28.09.2023

Wydarzenia

www.kuriergalicyjski.com

Naszym obowiązkiem jest pamiętać

stanowilo pierwszą odslonę II wojny świa-

Wlaśnie w tym roku okazją do zadumy

w Mosinie do nadrzędnej komendy w Śre-

warunkach, uwięzienia w obozach przesie-

towej. Byla to zarazem zapowiedź charak-

nad ostatnią z podniesionych spraw bę-

mie: ,,Akcja w Mosinie trwa nadal. Dzisiej-

dleńczych i koncentracyjnych, planowej

teru tej wojny ­ bezgranicznego, total-

dzie dla nas ­ Polaków, ale wierzę, że także

szej nocy aresztowano 156 osób. Dziś ma

eksterminacji w komorach gazowych czy

nego barbarzyństwa najeźdźców, braku

w znacznie szerszej skali ­ wyjątkowa uro-

być jeszcze aresztowanych 60 dzieci". Te

za pomocą zastrzyku z fenolu. Kolejne nie-

elementarnego poszanowania przez nich

czystość o charakterze religijnym, która

trzy krótkie zdania znamionowaly tragedię

mal 4,5 tys. z nich zostalo uprowadzonych

wartości ludzkiego życia, a wręcz ustano-

swoim znaczeniem wykracza poza ścisle

calych rodzin, której czlonków poddano

do Rzeszy celem germanizacji.

wienia jednym z nadrzędnych celów stra-

granice wyznaniowe, przemawiając wagą

następnie egzekucjom lub uwięzieniu, a dla

Spośród sześciu milionów obywateli

tegicznych wojny ­ eksterminacji narodów

podnoszonych kwestii do wszystkich tych,

większości Dzieci Mosińskich oznaczaly

Rzeczypospolitej zamordowanych w okre-

stanowiących przeszkodę na drodze do

którzy w ofierze zlożonej z wlasnego ży-

osadzenie w Polen-Jugendverwahrlager-

sie II wojny światowej okolo 40 proc. sta-

budowy niemieckiej wizji nowego, tota-

cia w obronie drugiego czlowieka znajdują

Litzmannstadt ­ obozie koncentracyjnym

nowily wlaśnie dzieci i to ich tragedii oraz

litarnego ladu świata, ich unicestwienia,

wyraz najwyższego poświęcenia i odwagi.

dla dzieci polskich w Lodzi przy ul. Przemy-

tragedii ich rówieśników poddawanych

skazania na niepamięć i nieslawę.

10 września 2023 r. w Markowej odbędzie

slowej, jedynym miejscu kaźni tego typu

masowym wywózkom, wyniszczającej

Niewiele ponad dwa tygodnie później, 17

się wyniesienie do szeregu blogoslawio-

utworzonym przez Niemców w okupowanej

niewolniczej pracy czy uwięzieniu po-

PROF. PIOTR GLIŃSKI

września 1939 r., broniąca się wciąż przed

nych Kościola Katolickiego rodziny Ulmów

Europie.

święcone jest nowe święto państwowe,

MINISTER KULTURY I DZIEDZICTWA

niemiecką nawalą Rzeczpospolita Polska

­ Polaków, którzy dali w okresie próby taki

Obóz w Lodzi przeznaczony byl dla

którego ustanowienie jest odpowiedzią

NARODOWEGO

doznala kolejnego ciosu. Związani posta-

wlaśnie przyklad skrajnego poświęcenia,

dzieci i mlodzieży polskiej od 6 do 16 roku

polskich wladz na inicjatywy plynące od

Wrzesień to miesiąc

nowieniami zbrodniczego paktu Ribbentro-

którzy pomimo groźby kary śmierci nie od-

życia, ale w praktyce więźniami byly tak-

ostatniego pokolenia pamiętającego tam-

zajmujący szczególne miejsce

p-Molotow sowieccy sojusznicy III Rzeszy

mówili schronienia dwóm żydowskim rodzi-

że mlodsze, nawet kilkumiesięczne dzieci.

ten czas wojny. Odpowiedzią taką są two-

w pamięci i świadomości

przekroczyli swoimi wojskami granicę pol-

nom, ponosząc z rąk niemieckich okupantów

Nieletni więźniowie trafiali do obozu m.in.

rzone i wspierane przez państwo polskie

historycznej Polaków. To czas

skiego państwa, przynosząc inną odmianę

cenę najwyższą. Wraz z rodzicami ­ Józefem

za handel, jazdę tramwajami bez biletu,

instytucje pamięci ­ Muzeum Ulmów we

refleksji nad dramatycznymi

totalitarnego porządku wraz ze stanowią-

i Wiktorią Ulmami ­ zabitych zostalo w 1944

żebranie, drobne kradzieże. Umieszczano

wsi Markowa na Podkarpaciu, gdzie Sad

doświadczeniami narodu

cymi jego konsekwencję masowymi morda-

r. również siedmioro ich dzieci: ośmioletnia

w nim także dzieci pochodzące z rodzin,

Pamięci przypomina o tym, jak Polacy ra-

polskiego w XX w., czas

mi, wywózkami i lagrami, których ofiarami

Stanislawa, sześcioletnia Barbara, pięciolet-

które odmówily podpisania volkslisty;

towali Żydów z narażeniem życia swojego

dwóch rocznic, których

staly się setki tysięcy Polaków.

ni Wladyslaw, czteroletni Franciszek, trzy-

dzieci osób zeslanych do obozów lub wię-

i swoich najbliższych, oraz Muzeum Dzieci

obchody przypominają nam

Obie te daty sklaniają nas co roku do za-

letni Antoni, póltoraroczna Maria oraz nie-

zień, mlodzież podejrzaną o uczestnictwo

Polskich ­ ofiar totalitaryzmów w Lodzi,

o tym, jak kruche są często

dumy nad losem ofiar niemieckiej i sowiec-

narodzone jeszcze dziecko Wiktorii będącej

w ruchu oporu. Do dziś nie znamy doklad-

które nie tylko przypomina tragedię więź-

podstawy naszego spokojnego,

kiej okupacji. Nad sześcioma milionami za-

w dziewiątym miesiącu ciąży.

nej liczby dzieci, które przeszly przez

niów jedynego w Europie obozu koncen-

codziennego życia, jak ważna

mordowanych obywateli Rzeczypospolitej,

W roku 2023 ten polski wrześniowy

obóz, ani liczby jego ofiar. Po II wojnie

tracyjnego dla dzieci, ale upamiętnia mę-

jest czujność w obliczu

eksterminacją polskich elit, zlamanymi ży-

czas szczególnej zadumy nabierze jeszcze

światowej pozostalości obozu stopniowo

czeństwo wszystkich dziecięcych polskich

rosnących imperialnych

ciorysami i rozbitymi rodzinami; nad skalą

dodatkowego wymiaru. Po raz pierwszy

znikaly z przestrzeni publicznej, a jedno-

ofiar II wojny światowej.

ambicji zewnętrznych

zniszczeń, obróconymi w perzynę miastami

wlaśnie w tym roku będzie obchodzony Na-

cześnie zacierala się pamięć o tej zbrodni,

Pamięć o tamtych dramatycznych do-

wrogów i jak wielka jest

na czele ze stolicą ­ Warszawą, nad 10 ty-

rodowy Dzień Polskich Dzieci Wojny ­ nowe

o której dziś nawet trudno opowiadać.

świadczeniach przeszlości jest naszym

wartość samodzielnego bytu

siącami wsi, których dotknęly różne formy

święto państwowe, którego datę Sejm Rze-

Tragedia dzieci z obozu na Przemyslowej

obowiązkiem ­ wobec ofiar, ale i wobec

państwowego, zdolności do

represji; nad zniszczonym i skradzionym

czypospolitej Polskiej wyznaczyl na dzień

stanowila tylko jedną z odslon olbrzymiego

przyszlych pokoleń, którym tę pamięć

obrony tego, co w naszym

dobytkiem, w tym bezcennymi dobrami

10 września. W 1943 r. to wlaśnie tego dnia

dramatu najmlodszych obywateli okupo-

jesteśmy zobowiązani przekazać. Ten za-

życiu najważniejsze ­ naszych

polskiej kultury, których straty szacujemy

w wielkopolskiej Mosinie przeprowadzono

wanej Rzeczypospolitej, którzy znaleźli się

szczytny obowiązek, testament naszych

rodzin, dorobku pokoleń, życia

na ponad 500 000 obiektów.

aresztowania kilkudziesięciorga polskich

wraz z najbliższymi pod jarzmem dwóch

przodków, staramy się każdego dnia z pel-

i wolności.

Nasza refleksja dotyka jednak w tych

dzieci, stanowiące ponure zwieńczenie ma-

okupantów. Kolejną byla choćby niemiec-

nym zaangażowaniem wypelniać.

wrześniowych dniach także wartości kultu-

sowej akcji represyjnej, w ramach której

ka akcja wysiedleńczo-pacyfikacyjna na

Rankiem 1 września 1939 r. zrzuco-

ry niematerialnej, które w mrocznym czasie

ujęto wiele polskich rodzin podejrzanych

Zamojszczyźnie, gdzie pozbawiono domów

Piotr Gliński

ne z niemieckich samolotów bomby uni-

wojny ujawnily ze szczególną mocą swoje

o wspólpracę z podziemiem niepodleglo-

ok. 110 tys. Polaków, niemal 1/3 ludności re-

Tekst publikowany wspólnie z polskim

cestwily wieluński szpital Wszystkich

znaczenie. Wartości takich jak odwaga, pa-

ściowym. Lapidarnym, lecz niezwykle wy-

gionu. A prawie 1/3 calkowitej liczby wysie-

miesięcznikiem ,,Wszystko co Najważniej-

Świętych, a następnie olbrzymią część

triotyzm, zdolność do ponoszenia niebywa-

mownym zapisem tamtej tragedii jest tele-

dlonych stanowily dzieci ­ bylo ich ok. 30

sze" w projekcie historycznym z Instytu-

Wielunia ­ pozbawionego strategicznego

lych poświęceń w obronie tego, co najważ-

fonogram skierowany w ów wrześniowy

tys., z czego 10 tys. stracilo życie w wyniku

tem Pamięci Narodowej i Polską Fundacją

znaczenia miasteczka, którego zniszczenie

niejsze ­ ludzkiej godności i życia.

dzień z posterunku niemieckiej żandarmerii

wywózek przeprowadzanych w nieludzkich

Narodową.

Zamordowani za ludzką dobroć

mającym osaczyć Żydów i zmusić wszyst-

niepamiętnych czasów zakorzeniona jest

przecież glęboko idea, wedle której mę-

kich obywateli do jakiejś formy partycypacji

w ludobójstwie. Podziemne polskie wladze

czeńska śmierć stanowi usprawiedliwienie

zlokalizowane w ówczesnym centrum

stworzyly nawet specjalną instytucję, o na-

życia, a czlowiek oddający życie w efekcie

w ten sposób niemieckie prawo, które

okupowanego terytorium Polski. Wkrótce

zwie Rada Pomocy Żydom, która tysiącom

radykalnego praktykowania milości wobec

w okupowanej przez Niemców Polsce na-

innego czlowieka ­ to postać bohatera, mi-

jednak okupanci zauważyli, że podbite na-

Żydów umożliwila otrzymanie mieszkania,

kazywalo każdego Żyda wydać w ręce

strza, świętego.

rody zaczęly pojmować calą grozę nowej

falszywych dokumentów i pieniędzy ko-

wladz, tak by te mogly niezwlocznie po-

To Sokrates (taki, jakim pokazal nam go

niecznych do przetrwania.

niemieckiej polityki, a dzięki pomocy Pola-

zbawić go życia.

w Fedonie Platon) jest odkrywcą prawdy, iż

ków, Bialorusinów, Ukraińców ­ będących

Wnikliwy badacz tamtej historii, profe-

Nie ustalono nigdy, kto doniósl niemiec-

obywatelami okupowanego państwa pol-

sor Grzegorz Berendt z Gdańska, ze smut-

gotowość na śmierć w imię sprawiedliwości

kim wladzom, iż rodzina Ulmów nie stosuje

kiem stwierdza, że wobec takich praw

jest najsilniejszym i ostatecznym dowo-

skiego ­ coraz liczniejszym Żydom udaje się

się do tego prawa. W każdym razie przybyli

ustanowionych przez Niemców bylo tyl-

dem wartości naszego życia. A Zalożyciel

znaleźć ocalenie.

do Markowej żandarmi faktycznie stwier-

chrześcijaństwa dodal do tego jeszcze na-

Niemiecka wladza uznala wtedy, że za-

ko ,,relatywnie niewiele" osób, które zde-

dzili obecność ośmiorga Żydów w polskim

ukę, wedle której ,,nie ma większej milości,

planowana w styczniu 1942 roku (podczas

cydowaly się na pomoc Żydom. Berendt

domu, więc na miejscu zabili obie rodziny

JAN ROKITA

niźli oddać życie za przyjaciól". Jak jasno

nieslawnej konferencji rządu niemieckiego

szacuje tę liczbę (w kraju liczącym ponad

żydowskie jako wyjęte spod prawa. Następ-

pokazują świadectwa zebrane w toku tzw.

w Wannsee) zaglada wszystkich Żydów eu-

trzydzieści milionów mieszkańców) na kil-

Filozof polityki. Absolwent prawa UJ.

nie rozstrzelali Józefa i Wiktorię Ulmów, po

kadziesiąt tysięcy, glównie Polaków, ale

procesu beatyfikacyjnego, Ulmowie byli ro-

ropejskich na terytorium Polski nie uda się,

Dzialacz opozycji solidarnościowej,

czym (jak opowiedzial jeden ze świadków)

także Ukraińców i Bialorusinów będących

dziną gorliwie chrześcijańską i wiedli uczci-

jeśli równocześnie nie sterroryzuje się nie-

chwilę zastanawiali się, co zrobić z ich

posel na Sejm w latach 1989­2007, byly

polskimi obywatelami. Dziesięć tysięcy

we, pracowite i pobożne życie. Zapewne

licznymi dziećmi. Ponoć jednak doszli do

żydowskich obywateli okupowanego kraju.

przewodniczący Klubu Parlamentarnego

dobrze znali niemieckie prawo skazujące

Dlatego niemiecki gubernator Hans Frank

spośród nich jest dziś znanych z imienia

wniosku, iż ,,aby wioska nie miala z nimi

Platformy Obywatelskiej. Dziś wykladow-

na natychmiastową śmierć za pomoc Ży-

w październiku 1941 roku ustanowil wy-

i nazwiska, glównie dzięki relacjom Żydów

ca akademicki.

klopotu", lepiej również wszystkie je za-

jątkowe prawo, nakazujące karać śmiercią

ocalalych z pomocą tych niezwyklych lu-

dowi, tym bardziej że okupacyjne wladze

bić. Glówny oprawca ­ niemiecki porucznik

Prawo w okupowanej przez

dzi. Siedem tysięcy ma swoje honorowe

nachalnie obwieszczaly je każdego dnia,

każdego, kto okaże jakąkolwiek pomoc wy-

Eilert Dieken, dowodzący egzekucją ­ nie

Niemców Polsce nakazywalo

oglaszając zarazem listy Polaków, na któ-

jętym spod prawa Żydom. Ale i ten poziom

drzewko w jerozolimskim muzeum Jad Wa-

byl nawet czlonkiem partii hitlerowskiej

wydać każdego Żyda w ręce

szem. A wśród ocalalych Żydów są tacy

rych wykonano już z tego tytulu egzekucje.

terroru okazal się nie dość skuteczny, bo

NSDAP, więc po II wojnie światowej jako

niemieckich wladz. Lamanie

A jednak świadomie, przez dlugie póltora

w roku następnym, 1942, rozszerzono karę

jak Stella Zylbersztajn, która zdolala prze-

,,zwykly Niemiec" slużyl w policji demokra-

tego prawa oznaczalo wyrok

na każdego, kto choćby tylko nie doniesie

żyć, bo uzyskala wtedy pomoc ze strony

roku, każdego dnia podejmowali ryzyko

tycznych Niemiec Zachodnich i umarl wiele

śmierci na calą rodzinę.

niemal sześćdziesięciu Polaków.

śmierci, w imię nakazu milości bliźniego. Ich

wladzom o wiadomym sobie przypadku

lat później, otoczony rodziną i szacunkiem

męczeństwo uczynilo ich świadkami slusz-

okazania pomocy Żydowi.

W rozumieniu chrześcijan ogloszenie

swoich niemieckich sąsiadów.

kogoś ,,blogoslawionym" oznacza uznanie

ności tego nakazu, a im samym otworzylo

Chyba nikt nigdy nie zaprowadzil ta-

Historyczne okoliczności tamtego wy-

Dziesiątego września 2023 roku pol-

bramę do nieśmiertelności.

kich praw, które śmiercią karalyby przy-

jego świętości. Zatem chrześcijanin może

darzenia są często zapominane albo prze-

ska rodzina, zlożona z męża, żony i ich

się teraz modlić do Józefa, Wiktorii i każde-

padki elementarnej ludzkiej dobroci: podanie

inaczane. W lecie 1941 roku, po inwazji

siedmiorga malych dzieci, zostaje ogloszo-

go z ich siedmiorga dzieci albo też zwracać

Jan Rokita

chleba albo udzielenie schronienia. Nawet

Hitlera na Sowiety, Niemcy postanowili

na blogoslawioną. Są to Józef i Wiktoria

Tekst publikowany wspólnie z polskim

sami Niemcy nie narzucili takich praw nigdzie

się do Boga za ich duchowym pośrednic-

jako pierwszych zgladzić Żydów żyjących

Ulmowie, których wraz z ich wszystkimi

twem. Ich obrazy i figury wkrótce staną na

miesięcznikiem ,,Wszystko co Najważniej-

indziej poza terytorium Polski. Ale okupowa-

od wieków na rozleglych terenach okupo-

dziećmi w marcu 1944 roku rozstrzelano

sze" w projekcie historycznym z Instytu-

na Polska miala nadal walczącą z Niemcami

oltarzach wielu świątyń, i to zapewne nie

wanego państwa polskiego. Masowe egze-

na podwórku ich domu w polskiej wsi Mar-

Armię Krajową i swoje ukrywające się wla-

tylko w Polsce. A trzeba pamiętać, że mę-

tem Pamięci Narodowej i Polską Fundacją

kucje calych miasteczek i wsi żydowskich

kowa, leżącej dziś na pograniczu Polski

czennicy są świętymi szczególnego rodzaju,

Narodową.

dze podziemne. Te zaś apelowaly do miesz-

rozpoczęto od wschodnich kresów pań-

i Ukrainy. Ich jedyną winą bylo to, że przez

kańców, aby pomimo skrajnego terroru nie

i to bynajmniej nie tylko w tradycji chrze-

stwa, by wkrótce stworzyć pierwsze obo-

póltora roku ukrywali i żywili w swoim

> strona 11

ścijańskiej. W calej ludzkiej cywilizacji od

poddawać się niemieckim zarządzeniom,

zy zaglady w Belżcu, Sobiborze i Treblince,

domu dwie rodziny żydowskie, lamiąc