24

nr 17 (429) |15­28.09.2023

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Gruss aus Stanislau

Pierwsze stanislawowskie

pocztówki byly

prawdziwymi dzielami

sztuki. Nad opracowaniem

szaty graficznej pracowali

artyści-malarze, którzy

czasami malowali ze zdjęć

widoki ulic. Pocztówki

produkowane metodą

litografii, przeważnie

w kolorze, mialy wysoką

POCZTÓWKA Z KOLEKCJI ZENOWIJA ŻEREBECKIEGO

jakość druku i nawet

20 listopada 1989 r. uroczyście

Kolejna widokówka, druga

dziś cieszą oko. Pojawily

odslonięto w mieście pomnik

z kolekcji Maksyma Dutczaka

się pod koniec lat 1890.,

Adama Mickiewicza i niebawem

jest z ,,innej opery". W dalekim

obecnie natrafić na nie

POCZTÓWKA Z KOLEKCJI OLEHA HRECZANYKA

ukazala się pocztówka z jego wi-

Monachium wydal ją Ottomar

można bardzo rzadko

dokiem (pocztówka z kolekcji

Sicher. Kartka unikalna jest

i każdy egzemplarz jest

Maksyma Dutczaka). Na postu-

tym, że Bawaria nie wchodzi-

dumą kolekcjonera.

mencie widoczny jest jakiś na-

la w sklad imperium Austro-

pis. Wedlug publikacji w starych

-Węgier, lecz należala do Nie-

gazetach glosil on: ,,Adamowi

miec. Obcokrajowiec okazal się

IWAN BONDAREW

W

Mickiewiczowi w setną roczni-

najbardziej dokladnym i jako

okresie imperium Au-

pierwszy rzetelnie przedstawil

cę urodzin ­ spoleczeństwo Sta-

stro-Węgierskiego mod-

nislawowa. 1898".

Teatr miejski. Placu Franciszka

ne bylo wysylanie pocz-

Później ukazalo się wiele po-

postanowil nie zaczepiać, na-

tomiast ukazal nowinkę ­ per-

tówek z widokami miast, dokąd

dobizn pomnika, ale ta niewąt-

ludzi zawiodly sprawy zawodo-

spektywę ul. Kazimierzowskiej

pliwie jest pierwszą.

we lub odpoczynek. W rodzinach

(ob. Mazepy). Dwa budynki

Kolejna pocztówka prezen-

przechowywano cale albumy

obok tworzą początek ul. Bel-

tuje kolejny obiekt (pierwsza

z widokami Budapesztu, Kra-

z kolekcji Zenowija Żerebec-

wederskiej i oba zostaly znisz-

czone w czasie I wojny świato-

kowa, Pragi, Wiednia, Zagrzebia

kiego). Jeżeli nie brać pod uwa-

wej. Miejska Kasa Oszczędności

czy Lwowa. Trafialy się również

gę więzienie ,,Dąbrowa", to naj-

na drugim planie ­ ocalala, jak

widokówki ze Stanislawowa.

większą budowlą miasta byla

POCZTÓWKA Z KOLEKCJI MAKSYMA DUTCZAKA

Ponieważ językiem państwo-

i kamienica Galińskiego po le-

Stanislawowska Dyrekcja kolei

r. Różnil się znacznie od tego,

uliczkę? A czemuż by nie? Sta-

wym byl niemiecki, to zazwy-

wej. Jeżeli powiększy się pocz-

(obecnie gmach glówny Aka-

nislawów pod koniec XIX w.

czaj podpisane byly ,,Gruss aus

który oglądamy dziś, gdyż byl nie

tówkę, to można zobaczyć pla-

demii Medycznej). Nie zważa-

w planie krzyża, lecz kwadratu,

byl przeważnie piętrowy. Boom

skorzeźbę Opatrzności Bożej,

Stanislau", czyli ,,Pozdrowienia

jąc na rozmiary obiektu, gmach

budowlany, związany z sece-

skrzydla zaś wychodzily daleko

przedstawioną na frontonie.

ze Stanislawowa". Stąd filokar-

wybudowano w ciągu zaledwie

sją, jeszcze się nie rozpocząl, zaś

poza obecne mury. Na przyklad:

Poprzednie widokówki byly

tyści ­ zbieracze widokówek

jednego roku. Bylo to w 1894 r.

szeroka i zielona ul. Ormiańska

poludniowe skrzydlo sięgalo

swego rodzaju ,,obrazkiem zbie-

­ przezwali je ,,grussami". Zda-

i to bez wykorzystania energii

stanowila przyjemnym widok.

prawie do fontanny z jajkiem.

rzaly się również równolegle

ranym" zawierającym rozmaite

elektrycznej, ciężkiego sprzętu

Kolejna pocztówka z kolek-

Kolejną dumą miasta byl

napisy po polsku ,,Pozdrowienia

budowlanego i żelbetonu.

widoki miasta. Natomiast sta-

cji Mychajla Zinka, też autor-

gmach ,,Sokola", w którym dziś

ze Stanislawowa".

nislawowski wydawca Schra-

Na odmianę od miejscowego

mieści się obwodowa bibliote-

stwa Rutkowskiego, sklada się

jer wydal pierwszy tematycz-

wydawcy Rutkowskiego, któ-

Nawet spośród rzadkich

z czterech widoków. Do dwóch

ka dla dzieci. Z zewnątrz gmach

ry nie grzeszyl dokladnością,

ny gruss (ze strony Polona.pl).

egzemplarzy grussów

już nam znanych ­ Ratusza i So-

przypomina średniowieczny za-

kolejna pocztówka ukazala się

Wszystkie widoki związane są

jedna z kolekcji Olega

kola, dodano po prawej teatr im.

mek. Budzil on zachwyt miesz-

w Wiedniu. Stoleczny wydawca

z kompleksem koszar kawale-

kańców i wyraźnie wyróżnial

Aleksandra Fredry (obecna Fil-

Karol Schwidernoh nie uniknąl

rii. W 1897 r. przy ul. Wojsko-

Hreczanyka uważana

się spośród otaczających bu-

harmonia). Wzniesiona w 1891

jednak blędów i pomylil place

wej (ob. Gwardii Narodowej)

jest za unikalną. Przede

dowli. Wzniesiono go w 1895 r.

r. gdy daleko nie każde miasto

Franciszka i Franciszka Józefa

powstalo cale osiedle wojsko-

wszystkim dlatego, że

powiatowe w Austrii moglo

i w chwili ukazania się pocztów-

I. Można mu chyba wybaczyć ­

we. Wchodzily doń koszary dla

jest... czysta, nie zapisana.

pochwalić się wlasnym przy-

ki byl nową budowlą miasta. Dla-

byl nietutejszy.

dragonów 14 pulku, stajnie dla

Praktycznie wszystkie pocz-

tego tak lubiano się nim chwalić.

bytkiem Melpomeny, a Stani-

koni, kancelaria, pawilon dla

Jak widzimy, grussy są

Trzeci obiekt przeciętnemu

slawów mógl! I byl z tego dum-

tówki, które doszly do naszych

oficerów, lokale dla podofice-

przeważnie kolażami

widzowi wyda się niezwyklym.

ny. Wprawdzie malarz podszedl

dni, są gęsto zapisane na stronie

rów i budynek warty. Wszyst-

kilku obiektów. Absolutny

do zadania niedbale i teatr jest

Napis na nim glosi ­ ,,Widok

przedniej. Często tekst skrobano

kie te obiekty trafily na wspo-

niewiele podobny do istnieją-

na samym obrazku, co zupelnie

na ul. Trzeciego Maja". Tu Rut-

mnianą pocztówkę i są cennym

rekord w liczbie widoków

nie dodawalo widokówce uroku.

kowski nieco pomylil się, bo na

cego wówczas budynku.

źródlem studiów nad militarną

na jednej pocztówce

pocztówce jest widok obecnej

W części centralnej pocz-

Chodzi o to, że adres pisano na

historią miasta.

należy Schwidernohowi.

tówki widnieje plac Franciszka

ul. Melnyczuka. W austriac-

odwrocie, a sam tekst pozdro-

Szczyt ery grussów przypa-

Zebral on wszystkie

Józefa I. I tu znów odnotowuje-

kich czasach nazywala się ona

wień ­ na obrazku. Udalo ci się

da na lata 1897­1899 i szybko

ciekawostki Stanislawowa

my bląd Rutkowskiego, bo fak-

zmieścić na pustym miejscu ­

Ormiańską, wówczas ul. Trze-

przeminąl. Druk litograficzny

(oprócz pomnika

tycznie plac nosil nazwę cesarza

dobrze, a nie ­ twój problem.

ciego Maja byla sąsiednią Hru-

byl zlożonym, pracochlonnym

Mickiewicza) i wydal

szewskiego. Skwer na pierw-

Franciszka, zaś placem Fran-

Stanislawowskie grussy wy-

procesem i malowane pocz-

pocztówkę z sześcioma

szym planie zostal zabudowany

ciszka Józefa I byl dzisiejszy

dawal przeważnie Stanislaw

tówki stopniowo wypierają

widokami (następna

Plac Wieców. Dziwne, że sta-

Rutkowski. Przedstawial on

w latach 1920. Domem polskich

fotograficzne. W XX w. grussy

z kolekcji Zenowija

nislawowski wydawca tak źle

obiekty, tworzące oblicze ówcze-

kolejarzy, późniejszym Domem

ostatecznie zniknęly z obie-

Żerebeckoho). Wprawdzie

orientowal się w topografii mia-

snego miasta. Przede wszystkim

oficerów. Czemu autor posta-

gu, stając się rarytasami dla

znów pomylil monarchów.

sta. A może nadawal on przewa-

byl to ratusz, wzniesiony w 1871

nowil przedstawić tę skromną

filokartystów.

gę walorom artystycznym, a nie

napisom, które tworzyli jego

wspólpracownicy.

Wróćmy jednak na pl. Fran-

ciszka. Z latwością można roz-

poznać w nim dzisiejszy pl. Szep-

tyckiego. Pod koniec XIX w. plac

ten uważano za administracyjne

centrum miasta, ponieważ stal

tam kościól parafialny, gimna-

zjum i pomnik cesarza Francisz-

ka ­ dziadka ,,milościwie panu-

jącego Franciszka Józefa I".

Wydawcy stanislawowskich

pocztówek śledzili za nowin-

kami w mieście i natychmiast

POCZTÓWKA Z KOLEKCJI ZENOWIJA ŻEREBECKIEGO

umieszczali je na swej produkcji.

POCZTÓWKA Z KOLEKCJI MAKSYMA DUTCZAKA