18

nr 18 (430) 29.09.­16.10. 2023

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Przeżycia o. Auksentego

Akademii Medycznej. ,,Ale tam

wszystko zniszczono i zabru-

dzono, dlatego przeszli do nowej

siedziby". Część z nich zajęla bu-

Rektorzy Stanislawowskiego

dynek seminarium duchownego,

Seminarium Duchownego

a glówne urzędy umieszczono

mieli nie byle jaki talent

w dawnym sądzie przy ul. Biliń-

literacki. Jego pierwszy

skich (ob. urząd policji i SBU na

rektor Jeremiasz Lomnicki

Sacharowa). Niebawem zaczęto

pozostawil po sobie

tam regularnie ściągać ludzi na

interesujące pamiętniki, jego

przesluchania. Jako pierwszych

następca Auksenty Bojczuk

aresztowano polskich sędziów

również je pisal. Pozostawil

i prokuratorów. Potem przyszla

on interesujące wspomnienia

kolej na ukraińskich nacjonali-

o ,,pierwszych" sowietach ­ jak

stów. Nocą na dziedzińcu wię-

weszli do Stanislawowa i co tu

zienia slychać bylo strzaly ka-

wyprawiali.

rabinowe, a rankiem, nakryte

brezentem ciężarówki coś gdzieś

wywozily. Regularnie prze-

IWAN BONDAREW

BISKUP HRYHORIJ CHOMYSZYN

sluchiwano kaplanów. O. Do-

NIE CHCIAL OPUSZCZAĆ MIASTA

Mizerni, ale na czolgach

briańskiemu z Zaleszczyk śled-

W 1978 r. w nowojorskim

obwodowego komitetu partii

czy powiedzial wprost: ,,Glosicie

czasopiśmie ,,Ukraińska ducho-

w Sumach. Ale dlugo się u nas

królestwo Boże? A my postaramy

wa biblioteka" ukazaly się wspo-

nie zatrzymal i w listopadzie

się, żebyście tam jak najprędzej

mnienia o. Auksentego Bojczuka

przeniesiono go do Lucka.

się znaleźli!".

,,Moje przeżycia pod bolszewi-

Kronikarz opisal nowych go-

Miasto zapelnili tajni agenci,

kami: 1939-1940". Autor urodzil

spodarzy miasta tak: ,,Potem (na

których werbowano z miejsco-

się w 1888 r. we wsi Iwane Puste

miejsce Czuczukaly ­ aut.) przy-

wych. O. Bojczuk pisze, że bylo

w woj. tarnopolskim. W 1913 r.

szedl inny. Często ich zmienia-

ich okolo 300 osób. Nawet jedna

ukończyl Stanislawowskie Se-

no. Wszyscy ubrani byli w ja-

z sióstr bazylianek regularnie

minarium Duchowne, a po kolej-

kieś siwo-bure plaszcze i czapki

pisala donosy do GPU. ,,Ludzie

nych 10 latach zostal jego rekto-

z ostrym szpicem u góry i z czer-

przestali ze sobą obcować, bo nikt

rem. Na tym stanowisku zastala

woną gwiazda. Och, ta ich czer-

nie wiedzial z kim rozmawia".

go II wojna światowa.

wona gwiazda! Jak glęboko wpi-

Pierwsze przeszukanie

,,Bolszewicy weszli do Sta-

la mi się w duszę!...".

nislawowa 19.IX 1939. Mieli

W Stanislawowie bylo wów-

Pod ,,czapkami z ostrym szpi-

przyjść 18, ale pod Niżniowem

czas dwóch biskupów: Hryho-

cem" o. Auksenty mial na uwa-

O. AUKSENTY BOJCZUK MIAL TALENT PISARSKI

musieli stoczyć walkę z pol-

rij Chomyszyn w bardzo po-

dze ,,budionnowki", które nosili

skim oddzialem. Dlatego przez

czerwonych. Jeżeli Wojsko Pol-

też nie bylo. Do ludzi z szarżą

deszlym wieku i mlodszy jego

zarówno wojskowi, jak i cywile.

jeden dzień w Stanislawowie

skie  korzystalo  przeważnie

zwracano się ,,komandir". Wśród

pomocnik Iwan Latyszewski.

Jednak najbardziej uprzykrza-

nie bylo żadnej wladzy" ­ tak

z zaprzęgów konnych, to moskale

nich, szczególnie wśród oficerów

Jeszcze przed napaścią sowie-

li się mężczyźni w niebieskich

zaczynają się wspomnienia o.

mieli w technice przewagę. Wie-

politycznych, spotykalo się wie-

tów proponowano im wyjazd

czapkach ­ wojskowych czap-

Auksentego.

le czolgów, żolnierze na cięża-

lu Żydów. To slowo też nie podo-

na Zachód, ale ci postanowili

kach z niebieskim otokiem.

Okresowi bez wladzy towa-

rówkach, nawet koni wieźli au-

balo się sowietom i wprowadzi-

pozostać z wiernymi. Piętrowy

Byli to funkcjonariusze NKWD,

rzyszyl chaos. W mieście za-

tami ­ piechotą nikt nie chodzil.

li oznaczenie ,,jewrej", którego

palac biskupa stal przy ul. Lipo-

których w mieście nazywano

częly się pogromy; Ukraińcy,

Wszystkie auta byly jednakowe

w Galicji nie znano.

wej (ob. Szewczenki 16).

GPU-sznikami.

Polacy i Żydzi zaczęli walczyć

­ rosyjskie, marki ZIS. Prawdo-

Pierwsze rozporządzenia wy-

Już po kilku dniach sowieci

Prędko okazalo się, że zwykly

ze sobą. Milicja ludowa nie-

podobnie o. Bojczuk interesowal

wieszano na ulicach w trzech ję-

,,najechali" biskupa. Początkowo

czerwonoarmista boi się ,,niebie-

wiele pomagala ­ w ciągu doby

się techniką, ponieważ doklad-

zykach: po rosyjsku, ukraińsku

przyszli przedstawiciele związ-

skich czapek" nie mniej niż miej-

zginęlo 16 osób. Najbardziej na

nie zatrzymal się na opisie aut.

i po polsku. Przede wszystkim

ków zawodowych i chcieli za-

scowi. W mieście opowiadano,

sowietów czekali Żydzi. Pośród

Zauważyl, że ten ZIS byl marną

bolszewicy w ciągu 24 godzin

rekwirować samochód. Biskup

że NKWD aresztowalo wlasnych

nich szerzyly się sluchy, że Sta-

kopią amerykańskiego Forda,

nakazali mieszkańcom oddać

odpowiedzial, że związki zawo-

żolnierzy, którzy rozmawiali

nislawów zajmą Niemcy, czego

który skladano w ZSRR. Wnio-

milicji calą broń, jaką posiadali.

dowe nie są dla niego autorytetem

z mieszkańcami miasta i skar-

oni panicznie się bali. Ale gdy

sek o jakości techniki byl jedno-

Wprowadzili godzinę policyj-

i wyprosil aktywistów za drzwi.

żyli się, że w ZSRR jest czarna

tylko stalo się wiadomym, że zza

znaczny ­ ,,wszystkie motory psa

ną: wolno bylo poruszać się po

bieda. Potem ich rozstrzeliwano

Za godzinę wrócili z czerwonym

Zbrucza idą komuniści, podnio-

warte!". O wiele lepsze byly limu-

mieście jedynie do 22:00. Skle-

,,komandirem" i miejscowym ad-

pod zarzutem zbezczeszczenia

slo to Żydów na duchu. Już 18

zyny, na których jeździli przed-

pikarze mieli otworzyć sklepy

wokatem Austerem. Interesujące

Armii Czerwonej. Dyscyplina

września przygotowywali się

stawiciele NKWD.

i sprzedawać w cenach, które

jest to, że ten przed wojną podal

w armii trzymala się na strachu

do powitania czerwonych, ale

byly przed dwoma tygodniami,

do sądu pewnego jegomościa za

przed kulą. Żolnierze przy okazji

Niebieskie czapki

ci nie przyszli. Następnego dnia

czyli przed wojną.

uciekali calymi grupami. Poglo-

to, że ten nazwal go... komunistą.

Żydzi znów zebrali się w cen-

Bolszewicy przynieśli ze sobą

Funkcje magistratu przelożo-

Z przedstawicielami wladzy dlu-

ski doniosly, że pod Rawą Ruską

trum i ustawili się wzdluż ul. Sa-

nowe slowa i zakazali używania

no na Tymczasowy Urząd mia-

go targowano się, ale samochód

cala grupa sowieckich oficerów

pieżynskiej (ob. Niezależności).

sta Stanislawa. Jego pierwszym

jednak zabrali. Wprawdzie zo-

niektórych starych. Na przy-

przeszla na stronę Niemiec.

,,Wszelkie żydostwo wyla-

klad: nie można bylo mówić ,,żol-

przewodniczącym (od 23 wrze-

stawili kwit na 12 tys. dolarów,

Początkowo czekiści osiedli

zlo z nór Belwederu. Typy, jakich

śnia) zostal tow. Wasyl Czu-

nierz" tylko ,,czerwonoarmista".

w gmachu dawnego magistra-

ale nigdy nie zaplacili.

w ciągu 30 lat pobytu w Stani-

Oficerów w czerwonym wojsku

czukalo, byly trzeci sekretarz

Na początku października,

tu ­ obecnego gmachu glównego

slawowie nigdy nie widzialem,

okolo 22:00 naprzeciwko palacu

okazy, które można bylo zobaczyć

zatrzymalo się kilka aut, z któ-

chyba na jakimś filmie o rozbój-

rych wyszlo okolo 15 GPU-sz-

nikach. Powylazili na światlo

ników. Zaczęlo się przeszukanie.

dzienne i czekali z triumfują-

Świadkami byly dwie Żydówki

cym uśmiechem na twarzach na

z sąsiedniej kamienicy. Pytali

swoich ,,towarzyszy"... Wszyscy

o broń i zloto. Czapek nie zdejmo-

cieszyli się, porzucili swe zaję-

wali, w pokojach palili i zagląda-

cia i witali swoich ,,wyzwolicieli"

li we wszystkie dziury. Kapla-

kwiatami i gorącymi przemowa-

ni byli trochę podenerwowani,

mi. Mlode Żydki (starzy trzymali

bo mieli schowek na strychu. O.

się i dotąd trzymają się z rezer-

Auksenty wspomina, że w kan-

wą) wyskakiwali na bolszewic-

celarii parafialnej przechowy-

kie czolgi i obsypywali żolnierzy

wano 160 tys. zlotych i kosz-

kwiatami".

towne biskupie odznaki. Dzień

O. Auksenty pamiętal jeszcze

wcześniej bp. Chomyszym radzil

carskich żolnierzy, którzy wal-

się, gdzie by to schować. Rektor

czyli tu w czasie I wojny świa-

seminarium wziąl to na siebie.

towej. Porównanie bylo nieko-

Na strychu przed tym zmieniano

rzystne dla Armii Czerwonej

dach i zostalo wiele blaszanych

­ ,,mali, chudzi, mizerni, z ka-

rynien. Wlożyl wszystko do jed-

miennym wyrazem twarzy, nie

nej z rynien i rzucil ją na kupę

tacy rośli, jak za carskich czasów".

innych. Czekiści nic nie znaleźli,

Mieszkańcy Stanislawowa

ale wino z piwnicy zabrali.

byli pod wrażeniem techniki

(cdn.)

PALAC BISKUPI PRZY UL. LIPOWEJ