22

nr 18 (430) 29.09.­16.10. 2023

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Iwan Franko ­ prezesem Lwowskiego Towarzystwa

,,Czytelnia Naukowa" (cz. 2)

Na walnym zebraniu

z dnia 19 lutego 1891 r. doku-

,,Czytelni Naukowej", które

ment stwierdza, że Towarzy-

odbylo się 31 października

stwo ,,Czytelnia naukowa" i jej

przewodniczący Iwan Franko

1891 r. Franko ponownie

są ,,...ośrodkiem, w którym pod

zostal wybrany na

przykryciem legalności gro-

przewodniczącego.

madzą się zwolennicy inter-

Wprawdzie wówczas

nacjonalnego socjalizmu, z po-

Franko byl chory

chodzenia ­ przeważnie Żydzi

i nie byl obecny na

i lwowscy ,,studenci-radykalo-

wie". Tam, opierając się na statut,

zebraniu. Sprawozdanie

organizują dla swych czlonków

o dzialalności

i zaproszonych gości odczyty

Towarzystwa zlożyla

i prelekcje, przepojone ideami,

sekretarz organizacji

do urzeczywistnienia których

F. Próchnik.

sami dążą".

Dalej w donosie zawiada-

mia się: ,,...jednak ze względu

JURIJ JAKOWLEW

P

na to, że przewodniczący Iwan

relegentka podkreślila, że

Franko jest wspólpracowni-

,,wydzial mial nadzieję na

kiem ,,Kurjera Galicyjskiego",

IWAN FRANKO (TRZECI OD PRAWEJ) WŚRÓD WSPÓLPRACOWNIKÓW GAZETY ,,KURIER LWOWSKI"

zewnątrz, wśród sfer inte-

dziennikarzem warszawskich

ligentnych i postępowych przy-

i innymi stają się inicjatorami

przeciągu czasu stać się oni

i o nowo powstalem stron-

i petersburskich wydawnictw,

sporzyć czytelni zwolenników

i zalożycielami Rusko-Ukraiń-

muszą socjalistami i takimi

nictwie radykalnem ruskiem"

redaktorem ukraińskiej ga-

i zyskać dla niej uznanie, we-

skiej Radykalnej Partii (RURP)

publicznie się nazwać. Wtedy

(w prasie ukazal się pod tytu-

zety, organu radykalnej par-

wnątrz zaś stworzyć z niej po-

i biorą udzial w jej zjeździe za-

zgodzimy się z nimi zupelnie".

lem ,,O ruskich stosunkach spo-

tii ,,Naród" i dlatego nie może

żądany dla czlonków przybytek,

lożycielskim 4-6 października

Pomimo częstych nieporozu-

lecznych", a w sprawozdaniu

wiele czasu poświęcić ,,Czytel-

uczynić ją dla nich niezbędną.

1890 r. W tym czasie I. Daszyń-

mień bliskie w swych zasadach

rocznym ten odczyt odnotowa-

ni Naukowej", pośród czlonków

Dla osiągnięcia celu tego zwrócil

ski wspólnie z H. Diamandem,

RURP i GPR widzialy jedna

ny jest też jako ,,Początki rady-

której wybitne miejsce zajmuje

wydzial glówną uwagę swoją na

K. Górzyckim, Wl. Dzwon-

w drugiej swego polityczne-

kalizmu"). Odczyt przedstawil

Daszyński, stoją na czele ruchu,

czasopisma i odczyty, jako naj-

kowskim powolali Galicyjską

go partnera i sojusznika w re-

dzialacz RURP i przewodniczą-

który obserwuje się w kolach

ważniejsze czynniki do podnie-

Partię Robotniczą (GPR), która

aliach wielonarodowego kraju.

cy ukraińskiego stowarzysze-

robotniczych. Ostateczną spra-

sienia ruchu naukowego".

powstala we Lwowie w listopa-

Wice prezes ,,Czytelni Na-

nia studentów ,,Akademickie

wą ,,Czytelni Naukowej" byla

Wprawdzie pośród 31 pre-

dzie 1890 r.

ukowej" I. Daszyński po zalo-

Bractwo" W. Ochrymowicz.

konsolidacja miejscowych ro-

lekcji naukowych, które odby-

W piśmie Lwowskiej dyrek-

żeniu GPR przez pewien czas

Slusznie pisal Franko, że To-

botników w robotniczą partię

ly się od października 1890 do

cji policji do C.K. starostwa we

wchodzi do komitetu redak-

warzystwo ,,Czytelnia Nauko-

socjaldemokratyczną".

października 1891 r. Franko byl

Lwowie z dnia 17 maja 1890 r.

cyjnego ,,Pracy". Redaktorem

wa", któremu przewodzil ,,...bylo,

Na przelomie 1890­1891 roku

autorem tylko dwóch refera-

zawiadamiano, że ,,Czytelnia

naczelnym i wydawcą gaze-

bez przesady, bardzo ożywio-

,,Czytelnia Naukowa" jedynie

tów. Zrozumiale, że z racji swo-

Naukowa" kierowana przez

ty byl znany lwowski drukarz

nym i ruchliwym ogniskiem

nominalnie uważana byla za or-

ich innych obowiązków nie byl

Frankę skupia miejscowych

i uczestnik powstania stycznio-

życia duchowego, gdzie dys-

ganizację kulturalno-oświato-

w stanie poświęcić się calko-

socjalistów. Za Towarzystwem

wego Józef Daniluk (1842­1904).

kutowano różne aktualne spra-

wą. Natomiast szereg dokumen-

wicie dzialalności Towarzy-

ustalono staly nadzór policyjny.

Na początku 1891 r. ,,Praca"

wy polityki i kwestie socjalne,

tów świadczy o tym, że w swej

stwa ,,Czytelnia Naukowa.

Ostrzeżenia policji byly bez-

przedrukowala artykul Franki

z którego wychodzili glówni

dzialalności Towarzystwo mialo

Z listu Franki do Drahoma-

podstawne. Franko stal u źródel

,,Ruski radykal przed wyborca-

przywódcy późniejszej socjal-

szersze cele. Należy podkreślić,

nowa z dnia 7 grudnia 1890 r.

ruchu socjalistycznego w Ga-

mi" z gazety ,,Kurjer Lwowski".

demokratycznej partii Ignacy

że wokól ,,Czytelni" pod koniec

dowiadujemy się, że zapisal się

licji w latach 1870-1880. Byl

Natomiast na lamach wyda-

Daszyński, Diamand, Frenkel

1890 r. zgromadzili się przede

na Wydzial filozofii Uniwer-

autorem broszury Katechizm

wanego przez Frankę i Pawly-

i inni. Stalymi gośćmi byly tu

wszystkim czlonkowie GPR

sytetu w Czerniowcach. Jed-

socjalistów", która ukazala się

ka czasopisma ,,Naród" ukazal

wyksztalcone kobiety Felicja

i RURP. Stąd trudno określić, co

nocześnie Franko kończyl pra-

po polsku w 1878 r. Ponadto

się po ukraińsku artykul I. Da-

Pruchnikowa, siostry Perl-

wchodzilo w kompetencję kie-

cę nad badaniami twórczości

byl autorem wiersza ,,Hymn"

szyńskiego. Początek artykulu

muter, pani Czajkowska, żona

rowanego przez Frankę Towa-

I. Wyszeńskiego, które legly

(,,Wieczny  rewolucjonista"),

ukazal się pod nazwą ,,Hr. Lew

urzędnika kolejowego i pani

rzystwa, a co czlonkowie tej or-

u podstaw jego przewodu dok-

który ukazal się na lamach ro-

Tolstoj o stosunkach plciowych"

Goldfarbowa, rozwódka z za-

ganizacji robili jako czlonkowie

(,,Народ" 1891. № 4 і 5. 1 marca,

torskiego. Tak pisal: ,,Ukończy-

botniczej gazety ,,Praca" (1882).

granicznym wyksztalceniem".

wspomnianych partii.

lem swoją dysertację o Wyszeń-

W sprawozdaniach policyj-

s. 78­80). Zakończenie tekstu

Od końca 1890 r. w dzialal-

6 kwietnia 1891 r. w nr 95

skim. Wyszla z tego pokaźna

nych z tych lat Franko często

ukazalo się w następnym nu-

ności Franki coraz bardziej ob-

,,Kurjera Lwowskiego" uka-

merze (,,Народ" 1891. № 6. 15

książka na 300 stron. Wów-

określany jest, jako ,,socjali-

serwujemy większe zaangażo-

zal się artykul, zatytulowany

czas udalem się na Uniwersy-

sta" i ,,agitator socjalistyczny".

marca, s. 93­96).

wanie w dzialalność polityczną.

,,Wieczornica ,,Czytelni Nauko-

tet Lwowski, aby dopuszczono

Osobiste kontakty ze środo-

Z lamów lwowskiej gazety

14 grudnia 1890 r. w sali Ra-

wej", ale o France tam się nie

,,Діло" dowiadujemy się rów-

mnie do egzaminu doktorskie-

wiskiem robotniczym Franko

tusza przy aktywnym udziale

wspomina. Natomiast z kore-

go. Okazalo się, że zgodnie z roz-

utrzymywal praktycznie do

nież, że 22 listopada 1890 r.

Franki i pod przewodnictwem

spondencji dowiadujemy się,

porządzeniem ministerialnym

końca lat 1880.

I. Daszyński mial w ,,Czytel-

Antoniego Mańkowskiego od-

że ,,...4 kwietnia w rocznicę

należy przesluchać jeszcze je-

Na początku lat 1890. Fran-

ni Naukowej" odczyt na temat

bylo się zebranie robotników,

zalożenia Towarzystwa w sie-

den semestr (dotychczas mia-

ko pozostawal zwolennikiem

powieści L. Tolstoja ,,Sonata

na którym omawiano potrzebę

dzibie ,,Czytelni Naukowej" (pl.

lem ich 7, a trzeba 8). Podalem

wspólpracy z polskimi socjal-

Kreutzerowska". Czy obecny byl

wprowadzenia ogólnego pra-

Rynek 43) odbylo się spotkanie.

prośbę, aby mi pozwolono ­ i se-

demokratami Galicji, którzy

Franko na tym odczycie ­ nie

wa wyborczego. Imprezę zor-

Z przemowa wystąpil wicepre-

nat uniwersytecki nie przyjąl

skupiali się wokól czasopism

wiadomo. Jednocześnie na ze-

ganizowali czlonkowie RURP.

zes organizacji I. Daszyński".

mnie, nie podając przyczyny,

,,Praca" i ,,Robotnik".

braniu ,,Czytelni" 21 paździer-

Oprócz Franki przemawiali

Jak slusznie zauważyla se-

dlaczego mnie nie przyjmuje.

,,Szczerze witamy nową par-

nika 1890 r., gdzie A. Schleyen

również M. Pawlyk, H. Dia-

kretarz Towarzystwa, pani F.

Musialem przenieść się na Uni-

tię (Galicyjską Partię Robotni-

zrobil streszczenie pracy L. Wi-

mand, E. Breiter i inni.

Pruchnik: ... ,,Czytelnia Nauko-

wersytet Czerniowicki. Tam nie

czą ­ aut.) i glosimy, że będzie-

niarskiego ,,O stosunkach spo-

W Towarzystwie ,,Czytelnia

wa" w ciągu roku swego ist-

tylko mnie przyjęto, ale pozwo-

my iść z nią w towarzystwie do

lecznych w Anglji" Franko byl

Naukowa" coraz bardziej zauwa-

nienia zdolala skupić w sobie

lono ukończyć semestr, przyjeż-

dźwignięcia ludu pracującego,

obecny i wziąl udzial w dysku-

żalne staje się sklanianie się do

znaczną ilość ludzi postępo-

dżając 2­3 razy na zajęcia, i to

wszystko jedno fabryczne-

sji. 25 października wicepre-

lewych idei. Z czasem organiza-

wych bez różnicy narodowości

wszystko. Oto już dwa razy by-

go czy chlopskiego, do wpro-

zes Daszyński wyglosil odczyt

cja upolitycznia się jeszcze bar-

i wyznań." Impreza zakończyla

lem w Czerniowcach".

wadzenia wszelkiej wolności

,,O stosunkach spolecznych

dziej. Szereg dokumentów dy-

się o godz. 2 w nocy.

Tymczasem Franko i inni

i oświaty" ­ pisali wydawcy

w Niemczech". Tu też nie wie-

rekcji policji świadczy o stalym

W liście z dnia 21 czerw-

czlonkowie ,,Czytelni Nauko-

czasopisma  ,,Naród"  (orga-

my, czy Franko byl obecny.

nadzorze policyjnym nad To-

ca 1890 r. M. Pawlyk pisal do

wej" coraz więcej uwagi po-

nu prasowego RURP) Franko

A już 13 listopada Iwan

warzystwem. Nazwisko Franki

M. Drahomanowa, że w kiero-

święcali tematyce, która wy-

i Pawlyk. Natomiast socjalde-

Franko  przewodniczyl  ze-

znajdujemy w ,,Doniesieniu dy-

wanej przez Frankę ,,Czytel-

ni Naukowej" ,,...нема місцьа

kraczala poza statutowe ramy

mokraci w artykule ,,Nowa par-

braniu i omawial referat Wl.

rekcji lwowskiej policji proku-

дльа польского шовінізму,

Towarzystwa.  Wiele  czasu

tia", opublikowanym na lamach

Dzwonkowskiego ,, O uczuciach

raturze państwowej w Krako-

а jе порьадниj завjазок до

udzielają oni dzialalności po-

listopadowego numeru ,,Pracy"

klasowych" i 15 znów wziąl

wie o roli legalnych towarzystw

інтернаціональноjі  поль-

litycznej. Franko, wspólnie

w 1890 r., wylożyli swoje wra-

udzial w dyskusji nad kolejnym

i robotniczych wydawnictwach

ско-жид. [івсько] (-) рускоjі

z M. Pawlykiem, W. Ochry-

żenie z powstania nowej RURP.

odczytem ,,O stosunkach spo-

okresowych w ruchu robot-

культурноjі діjальности".

mowiczem, M. Hankiewiczem

Podkreślili, że ,,po pewnem

lecznych w Galicji wschodniej

niczym  Wschodniej  Galicji"