25

nr 18 (430) 29.09.­16.10. 2023

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Stara, dobra babcia Austria...

Ponad stulecie temu

Górna Austria z Linzem, Styria

pewności bylo największym

monarchia Austro-

upragnionym  osiągnięciem

(Graz), Karyntia (Klagenfurt),

milionów, ogólnym życiowym

Kraina (Lubliana), Saltzburg,

Węgierska byl drugim co

Bukowina, Górny i Dolny Śląsk

idealem. Jakiekolwiek kata-

do powierzchni i trzecim

(Orawa), Morawy (Brno), Tyrol

strofy dzialyby się poza Au-

wedlug liczby ludności

(Innsbruck) i Vorarlberg. Wy-

strią, na obrzeżach świata, żad-

krajem w Europie. Na

na z nich nie przechodzila przez

odtębniano również austriac-

jej terenie jest obecnie

mocno postawiony mur stabil-

kie Przymorze (Triest), do któ-

trzydzieści niepodleglych

nego życia".

rego wchodzily miasta z okręgu

Horyca i Gradiszka, miasto

Cesarz  Franciszek  Józef

państw. Koronę

Triest z okolicami i Istria.

I (1830­1916, rządzil od 1848

Habsburgów zniszczyla

r.) byl znanym konserwaty-

W Cislitawii w 1910 r. oko-

I wojna światowa, ale

lo 52,38 % ludności zatrudnio-

stą, dość prostym w życiu co-

korzenie tego państwa

dziennym, milośnikiem etykie-

ne bylo w gospodarce wiej-

dotychczas leżą u podstaw

HERB KRÓLESTWA GALICJI

skiej, 24,72% ­ w przemyśle,

ty i tradycji. Określal się jako

przestrzeni Centralnej

I LODOMERII

5,83% ­ w transporcie i 4,13%

,,ostatni monarcha starej szko-

ly". Co ciekawe, cesarz byl bar-

­ w handlu. Trzeba zaznaczyć,

i częściowo Wschodniej

że przemysl skoncentrowany

dzo sceptycznie nastawiony

odnoszące się do Kościola or-

Europy. Przypomnę

byl przeważnie na terenach au-

do postępu technicznego. Nie

miańsko-katolickiego. Zajmo-

drogim Czytelnikom

FRANCISZEK JÓZEF I, 1900 R.

wali się przeważnie handlem

striackich i w Bohemii. Pozy-

zaprowadzil w palacu telefo-

interesujące fakty

ksztalt życia kulturalnego ist-

i rzemioslem. Do początków XX

tywną cechów ówczesnej Au-

nu, i z wielkim trudem zgodzil

z historii tego imperium

się na elektrykę. Nie lubil win-

nialo w wielkich miastach, ale

strii byla znaczna liczba dobrze

w. Ormianie w swej masie byli

i ściśle związanej z nim

dy i samochodów osobowych.

w malych miasteczkach i wio-

wyksztalconych inżynierów

zasymilowani ze spoleczno-

Galicji.

Pisarz Józef Roth (1894­1939)

z różnych dyscyplin, rozwi-

skach miejscowa ludność ukra-

ścią polską, jej kulturą i uważali

ińska i żydowska byla prak-

się za Polaków. Podobnie bylo

nięta sieć kolejowa i rozwinię-

z czasem napisal o Jego Wy-

tycznie bezprawna w stosunku

z Niemcami, którzy osiedlili się

ta flota handlowa. Intensyw-

sokości: ,,Cesarz Franciszek

PETRO HAWRYLYSZYN

R

Józef Pierwszy należy do tych

do szlachty polskiej. Wyjście

nie prowadzono budownictwo

w Galicji jeszcze w średniowie-

odzina Habsburgów wply-

austriackich postaci, którym

mieszkaniowe i użytkowe, na-

z tej ciemnej sytuacji Wiedeń

czu. Nowa fala kolonizacji nie-

wala na historię Centralnej

bieral mocy progres techniczny

bardziej pasuje legenda, niż

widzial w oświacie i wzroście

mieckiej rozpoczęla się w latach

i częściowo Wschodniej

dobrobytu ludności, a również

1780. Pyli to przeważnie chlopi

­ pojawilo się oświetlenie ulic

historia. Wslawila go legen-

Europy, zaczynając od XIII wie-

w kolonizacji tych terenów

niemieccy, których zapraszano

i transport samochodowy.

da , jak nie docenila historia.

ku. Z Habsburgami związana jest

Wladal pierwotnymi naroda-

przesiedlonymi mieszkańcami

W tych latach dzialalo w Au-

do osiedlenia się na nowych te-

ściśle historia Galicji, która po

mi. To one przeksztalcily go na

strii 8 klasycznych uniwer-

Austrii i Bohemii".

renach. Czasami nazywano ich

I rozbiorze Polski w 1772 r., znala-

sytetów: w Wiedniu, Grazie,

prawdziwą legendę i zrobily

Lwowski historyk Jaroslaw

,,karpackimi Niemcami" (Kar-

zla się pod ich wladzą aż do 1918

Innsbrucku, Pradze (czeski

zeń prawdziwego dostojnika.

Hrycak podaje następujące

patensdeutsche), bo zamiesz-

r. Oficjalnym powodem przylą-

Ręka cesarza sięgala daleko.

dane: ,,W austriackiej Galicji

kiwali oni niewielkie osiedla,

i niemiecki), Krakowie, Lwo-

czenia Galicji do monarchii bylo

Od Triestu, Sarajewa, Mosz-

Ukraińcy i Polacy stanowili

wie i Czerniowcach. Uniwer-

ciągnące się od Lwowa do Kar-

krótkie wladanie częścią tere-

taru przez Budapeszt, Wiedeń,

nieco ponad 40% ludności, Ży-

sytet Lwowski posiadal jedy-

pat. Niewielka ich liczba osia-

nów księstwa Halicko-Wlodzi-

Pragę, Kraków, Lemberg, do

nie trzy wydzialy: teologiczny,

dzi ­ okolo 10%. Polacy za-

dla na Bukowinie, przeważnie

mierskiego przez Węgrów ( tzw.

mieszkiwali glównie zachodnie

filozoficzny i prawny (wydzial

Tarnopola i Czerniowic i jesz-

w Czerniowcach, a część na Za-

,,korony św. Stefana") w XIII w.

cze dalej. W najbiedniejszych

medyczny pojawil się dopiero

tereny Kraju, pomiędzy rzeka-

karpaciu. Cześć tej spoleczności

Austriaccy Habsburgowie po-

w 1891 r.)

zakątkach  obchodzono  18

mi Biala i San. We Wschodniej

niemieckiej stanowili urzędni-

szerzali swe granice przeważnie

sierpnia ­ urodziny cesarza.

Galicji ich cześć stanowila oko-

cy państwowi i wojskowi.

Austriacki

pisarz

ży-

Nach cisar! Nasz cesarz! Наш

nie przez podboje wojenne, a dro-

dowsk iego

pochodzenia

lo 20%... Galicja byla glównym

Jak liczna byla ludność im-

цісар! Eljen Karalyj! Cesar zi-

gą koligacji dynastycznych z in-

miejscem osiedlania się Ży-

perium Austro-Węgier? Sta-

Stefan  Zweig  (1881­1942)

nymi monarchiami europejski-

wiot! Przelożony na wszystkie

o Austro-Węgrzech napisal tak:

dów w imperium austriackim.

nem na 1869 r. liczba ta stano-

mi. Tereny ,,korony św. Stefana"

W polowie XIX w. zamieszki-

,,Wszystko w tym szerokim im-

języki wszystkich narodów,

wila 35,7 mln. A w roku 1900

zostaly odziedziczone w takiż

perium mocno i niewzruszenie

żyl on wieloznacznym życiem,

walo tu okolo 70% wszystkich

­ 45,2 mln, a w 1914 ­ 52,7 mln.

sposób, co dawalo im pod koniec

stalo na swoich miejscach, i po-

i od tego osobiste nieprawdo-

Żydów imperium Habsbur-

Interesujące jest to, że w Cisli-

XVIII w. możliwość przejęcia Ga-

nad wszystko ­ stary cesarz;

podobne nieszczęście w oczach

gów. Przy tym, że ludność ży-

tawii (Cislitawia ­ nazwy tej

licji od I Rzeczypospolitej.

prostych ludzi, których od

dowska bardziej osiadla byla

używano na określenie ,,au-

wszyscy wiedzieli (lub spo-

Wiedeń musial wlożyć wie-

cesarza dzielily mile i mile,

we wschodniej części Galicji,

striackiej" i zarazem cesarskiej

dziewali się) iż jeśli będzie mu

le wysilku, by podnieść poziom

a Lwów przez dluższy czas mial

sądzone umrzeć, to przyjdzie

nabywalo jeszcze większej

części Austro-Węgier ze stolicą

gospodarczy i stosunki spo-

inny, i nic nie się zmieni w tym

legendarności".

najliczniejszą żydowska gminę

we Wiedniu) w r. 1902 zamiesz-

leczne, które znacznie pogor-

uporządkowanym ustroju. Nikt

Wielu uważa, że takie na-

w imperium (od lat 1860 ta rola

kiwalo 26,7 mln ludzi, czyli po-

szyly się z chwilą oderwania

przeniosla się do Wiednia)".

nad 50% ludności imperium.

nie wierzyl w wojnę, rewolucję,

rody, jak Austriacy, Węgrzy,

tych terenów od Polski. Do Au-

w przewrót. Wszystko co rady-

Czesi wstają dość wcześnie i,

Również we Lwowie i szere-

Do skladu Cislitawii wchodzi-

strii odeszly Królestwo Galicji

odpowiednio, wcześnie kladą

kalne, wszelka przemoc zda-

gu miasteczek Galicji i Bukowi-

ly: Bohemia z Pragą, Dalmacja,

i Lodomerii (wznowione oficjal-

waly się niemożliwe w epoce

się spać, bo Franciszek Józef I,

ny zamieszkiwaly tradycyjnie

Galicja i Lodomeria, księstwa

nie 11 września 1772 r.), Wiel-

rodziny ormiańskie, religijnie

Dolna Austria z Wiedniem,

zdrowego rozsądku. To uczucie

który byl ,,skowronkiem", przez

kie Księstwo Krakowskie oraz

dlugi czas swego panowania

Księstwa Oświęcimskie i Zator-

przyuczyl do swego stylu cale

skie. Warto podkreślić, że Ga-

imperium. Stąd pochodzi i ten

licja stanowila większą cześć

fakt, że aktywne życie w mia-

Królestwa Galicji i Lodomerii.

stach tych krajów zaczyna się

Na jej zachodnie ziemie skla-

i zamiera wcześniej niż w in-

daly się Malopolska (w czasach

nych państwach Europy.

Rzeczypospolitej nie wchodząca

w sklad księstwa Halicko-Wlo-

W artykule wykorzystano:

Гоменюк І. Нотатки на

dzimierskiego). Poza tym Wo-

манжетах історії Галичи-

lyń, który też nigdy nie należal

ни, Буковини та Закарпат-

do monarchii Austro-Węgier.

тя. Київ: Віхола, 2023. 356

Dlatego nowe Królestwo Gali-

с.

cji i Lodomerii bylo sztucznym

Шарий А., Шимов Я.

tworem, malo związanym tra-

Коріння та корона. Нари-

dycjami historycznymi.

си про Австро-Угорщину:

Historyk Iwan Homeniuk

доля імперії. Київ: ДІПА,

zaznacza: ,,Przez dluższy czas

2018. 419 с.

dla urzędników i oficerów, któ-

Грицак Я. Й. Нарис істо-

rzy tu trafiali, uważane bylo to

рії України: формування

za fiasko w ich karierze. Po-

модерної української нації

czątkowo wladzy austriac-

XIX­XX століття: навчаль-

kiej tu nie bylo. Nie bylo tu

ний посібник / Ярослав

nawet dróg, szpitali, szkól czy

Грицак. Київ: Генеза, 1996.

manufaktur, nie mówiąc już

356 с.).

o teatrach czy muzeach. Coś na

GMACH SEJMU GALICYJSKIEGO WE LWOWIE, 1898 R.