14

nr 21 (433) 17­29. 11. 2023

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Sprawa fikcyjnej Polskiej Organizacji Wojskowej 1933­1934

Sprawa fikcyjnej Polskiej

Zwolnienie dyrektorki oraz

Organizacji Wojskowej

związane z nią zmiany kadrowe

nie zadowolily jednak organów

,,wykrytej" przez GPU

bezpieczeństwa. Na przelomie

w 1933 r. do dziś dnia

1930 i 1931 r. GPU rozpoczęlo

pozostaje jednym

serię aresztowań wymierzoną

z najmniej znanych

w polskich pedagogów z Kijowa.

elementów prześladowań

1 grudnia 1930 r. aresztowa-

ludności polskiej

no Zofię Halkiewicz, 12 stycz-

nia Dionizję Szturc, 13 stycznia

zamieszkującej tereny,

Wandę Demczenko, Bolesla-

które na mocy traktatu

wa Selenko oraz zatrudnione-

ryskiego przypadly

go w Miejskim Domu Oświaty

ZSRR. Ze względu na

Ludowej woźnego Juliana Czaję.

rozmach represji, sposób

Dzień później do aresztu trafili

ich przeprowadzenia

wykladowca fizyki w Polskim

oraz dobór ofiar, śmialo

Technikum Pedagogicznym im.

Feliksa Kona Kazimierz Wer-

możemy postawić

BOLESLAW SKARBEK

żański, nauczycielka szkoly nr

tezę, iż ,,Sprawa POW"

grupę potencjalnie nielojalną

11 Ludwika Rudnicka oraz byla

byla momentem

wobec wladzy sowieckiej Wśród

już dyrektorka Jadwiga Szumo-

przelomowym, nie tylko

pracowników i uczniów aktyw-

wicz. Jako ostatnią w dniu 15

w życiu kilkusettysięcznej

nie werbowano agenturę, która

stycznia zatrzymano Jadwigę

polskiej mniejszości

sądząc z zachowanych dono-

Moszyńską-Sznel ­ wycho-

sów, z rewolucyjnym zapalem

wawczynię w przedszkolu nr 4.

narodowej w Ukraińskiej

donosila na wszystkich, wo-

Wszystkim aresztowanym pe-

SRR, ale także w historii

bec których pojawial się nawet

dagogom postawiono mgliste

masowych sowieckich

najmniejszy cień wątpliwości.

zarzuty dotyczące przeszka-

represji wymierzonych

Oprócz klasycznych raportów

dzania w sowietyzacji szkoly

w przedstawicieli

agenturalnych i zwyklych do-

oraz wychowywania mlodzie-

konkretnej narodowości.

nosów pisanych przez zawist-

ży w polskim duchu szowini-

nych wspólpracowników, waż-

stycznym i w interesach pań-

ną rolę w rozpracowywaniu

stwa polskiego. Śledztwo trwalo

ADAM RAFAL KACZYŃSKI

polskiego środowiska odgrywa-

ponad pól roku, jednakże cze-

Sytuacja mniejszości polskiej

la oficjalna ,,krytyka" prasowa,

kistom nie udalo się zebrać

MSZu konsul Stanislaw So-

stwarzać problemy w sowiety-

w USRR na początku lat 30. XX

za pomocą której pod pozorem

materialów pozwalających na

zacji zostala inteligencja, a ra-

śnicki ­ ,,Ilość szkól nie zwięk-

dbania o dobro opisywanych

postawienie oskarżonych przed

Polska mniejszość narodowa

czej jej resztki, skupione wokól

sza stanu posiadania, ale ilość

instytucji, niszczono niewy-

sądem. Ostatecznie 22 lipca 1931

w USRR na przelomie lat 20 i 30

polskojęzycznych szkól i in-

kanalów wlewania propagandy.

godnych dzialaczy i pedagogów.

r. zwolniono większość areszto-

XX w. znajdowala się w bar-

stytucji kulturalnych, zwlasz-

Początki represji

Na polu aktywności prasowej

wanych, przywracając ich na

dzo nietypowej jak na sowiec-

cza zaś Polskiego Technikum

szczególne wyróżnial się Wasyl

poprzednie stanowiska. Wyjąt-

kie warunki sytuacji. Z jednej

Warto podkreślić, iż do po-

Pedagogicznego w Kijowie.

Szmidt, który w swoich nie-

kiem byla Jadwiga Szumowicz,

strony podlegla pod ówczesną

czątku lat 30. XX w. przeciwko

Preludium sprawy POW ­

zwykle zjadliwych artykulach

którą 29 sierpnia 1931 r. zeslano

politykę ,,korenizacji" polegają-

zamieszkującym ZSRR Polakom

aresztowania pedagogów

podpisywal się pseudonimami

na 5 lat do Kurska, pozwalając jej

cą na formalnym dbaniu o roz-

nie prowadzono represji syste-

,,Stary pracownik" i ,,Aleksander

Dzialające w Kijowie polsko-

jednak na dalsze wykonywanie

wój mniejszości narodowych,

mowych, skupiając się na kon-

Świadomy". Umiejętne polącze-

języczne instytucje kulturalne

zawodu nauczyciela (rozstrze-

z drugiej zaś stale byla zaklad-

kretnych osobach, którym naj-

nie danych agenturalnych oraz

i oświatowe od początku swojego

lana w 1937 r.). O zwolnieniu za-

nikiem stosunków między-

częściej zarzucano szpiegostwo

,,bolszewickiej krytyki" prowa-

funkcjonowania znajdowaly się

decydowala zarówno postawa

państwowych pomiędzy ZSRR

na rzecz Polski. Część spraw fa-

dzonej na lamach prasy począw-

pod czujnym okiem czekistów.

samych aresztowanych, którzy

a II RP. Wedlug oficjalnych

brykowano, aby pozyskać w ten

szy od 1928 r. poskutkowalo

Zatrudnieni w nich etniczni

w większości kategorycznie nie

danych spisu powszechnego

sposób więźniów, których na-

szeregiem kontroli w polskiej

Polacy pomimo ostentacyjnego

przyznawali się do winy, lub na-

z 1926 r. na terenie USRR za-

stępnie można bylo wymienić

wręcz okazywania swojego od-

szkole, w rezultacie których je-

wet wspólpracując ze śledczymi

mieszkiwalo 476435 osób na-

za autentycznych sowieckich

dania systemowi komunistycz-

sienią 1929 r. z funkcji dyrektora

nie byli w stanie zlożyć sensow-

rodowości polskiej. W ramach

szpiegów i czlonków KPP i KPZU

odwolano Jadwigę Szumowicz .

nemu nadal byli uważani za

nych zeznań. Pomogly również

sowieckiej administracji dzia-

schwytanych w Polsce. Ostatnia

naciski ze strony wysoko posta-

lalo 148 polskich rad wiejskich,

tego typu wymiana więźniów

wionych dzialaczy partyjnych

a od 1925 r. funkcjonowal pol-

politycznych miala miejsce 16

pochodzenia polskiego, w tym

ski rejon narodowy z siedzibą

września 1932 na stacji Koloso-

odpowiadającego za ,,sprawy

w Marchlewsku. W systemie

wo. W jej wyniku do Polski po-

polskie" towarzysza Boleslawa

państwowej oświaty dzialalo

wrócilo 40 więźniów, w tym 18

Skarbka .

381 polskich szkól, do których

księży, (lącznie z czlonkami ro-

Śledztwo przeciwko polskim

uczęszczalo 24 185 uczniów.

dzin 91 osób) .

pedagogom teoretycznie za-

Dodatkowo  funkcjonowaly

Pierwszą szeroko zakro-

kończylo się porażką czekistów,

również przeznaczone dla do-

joną  akcją represyjną, któ-

jednakże sprawa nadal byla

roslych narodowe ,,RobFaki"

ra uderzyla w ludność polską,

kontynuowana.  Wszystkich

w Berdyczowie i Żytomierzu.

byla rozprawa wladzy sowiec-

zwolnionych z aresztu objęto

kiej z rzymskokatolickim du-

W ramach powszechnych in-

ścislym nadzorem agentural-

stytucji edukacyjnych dziala-

chowieństwem. Na początku

nym oraz wzmożono zbieranie

1930 r. na Żytomierszczyźnie

ly polskie sekcje w technikach

materialów kompromitujących,

i Podolu aresztowano ponad 30

oraz na uczelniach wyższych.

w tym również na osoby, które

Na potrzeby ksztalcenia pol-

duchownych, w tym admini-

stanęly w obronie aresztowa-

stratora apostolskiego diecezji

skich kadr pedagogicznych

nych. Materialy zdobyte w trak-

kamienieckiej ks. Jana Świ-

w Kijowie uruchomiono Pol-

cie śledztwa przeciwko polskim

derskiego. Większość areszto-

skie Technikum Pedagogicz-

pedagogom już wkrótce mialy

ne (następnie przeksztalcone

wanych po blisko pólrocznym

poslużyć jako jeden z glównych

śledztwie zostala skazana na

w Polski Instytut Pedagogicz-

wątków podczas fabrykowania

wieloletnie wyroki i wywie-

ny). W ramach Akademii Nauk

sprawy fikcyjnej ,,Polskiej Or-

funkcjonowal Instytut Polskiej

ziona do lagrów . Uderzenie

ganizacji Wojskowej".

w Kościól bylo szczególnie do-

Kultury Proletariackiej. Wy-

dawano również polskojęzycz-

tkliwe dla ludności polskiej,

Początki sprawy przeciwko

która w osobach aresztowa-

ną prasę: ,,Bądź gotów", ,,Sierp",

POW

,,Glos mlodzieży", oraz kilka ga-

nych księży stracila nie tylko

O ile na podstawie zacho-

kaplanów, ale przede wszyst-

zet rejonowych. Pozorny roz-

wanych źródel dość precyzyj-

kim ostatnich niezależnych od

rost liczebny ,,polskich insty-

nie można wskazać datę roz-

wladzy przedstawicieli lokal-

tucji" nie przekladal się jednak

poczęcia  realizacji  sprawy

nej elity spolecznej i intelek-

na rozwój życia narodowego,

przeciwko POW, to ustalenie

lecz byl nakierowany na so-

tualnej. Po fizycznej likwida-

momentu, w którym pojawila

cji struktur Kościola ostatnią

wietyzację ludności. Jak pisal

się sama koncepcja ,,stworzenia"

w swoim raporcie do centrali

polską grupą spoleczną mogącą