19

nr 21 (433) 17­29. 11. 2023

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Iwan Franko ­ Lwowska ,,Czytelnia Naukowa" (1890-1892)

,,Na podstawie protokolów

byl poza Lwowem. 30 grudnia

towarzystwa. W czasie rewi-

posiedzień komitetu

1891 r. wystąpil na wiecu w Tur-

zji znaleziono literaturę o treści

ce. W dniach 1­3 stycznia 1892

socjalistycznej i inne materialy.

,,Czytelni Naukowej"

r. pisarz gościl u duchownego

Nie jest tajemnicą, że ,,Czytelnia

stwierdzono, że

H. Soltykiewicza w wiosce Bo-

Naukowa" byla pod stalą obser-

dzialalnośc towarzystwa

telka Wyżnia (ob. Wyżne w rej.

wacją policji. Jej czlonków poli-

wychodzila poza granice

samborskim). Zwiedzil również

cja już od dawna podejrzewala

statutowe także w innych

Botelkę Niżnią (ob. Niżne) i Ja-

o dzialalność antypaństwową.

aspektach. Z protokolów

worów. Swoje wrażenia opisal

Bylo to powodem przeszukania.

dokladnie w artykule ,,Z wra-

,,Jaką przewodnią ideą kierowa-

zebrań, które odbyly

żeń tureckich" (Kurjer Lwowski.

li się wybitni czlonkowie czy-

się 2 listopada 1890 r.,

1892. № 8. 8.І. S. 2 ­ 3).

telni, sądzić można z tzw. ,,Zlo-

9 listopada 1890 r., 13

Już po kilku dniach ,,Kurjer

tych myśli" przewodniczącego

stycznia i 6 marca 1891

Lwowski" (1892. № 12. 12. I. S.

czytelni Iwana Franki, które są

r. widzimy, że zarząd

4) w rubryce Kronika zawia-

między skonfiskowanymi pa-

podejmowal w czytelni

damial: ,,Z Czytelni Naukowej

pierami i... zachowaly się mię-

wystąpil dotychczasowy prezes

dzy aktami zarządu czytelni" ­

gości i wydawal im

tego towarzystwa, p. Iwan Fran-

wskazano w raporcie policji.

zaświadczenia, dające

ko, zlożywszy godność preze-

O jakich ,,Zlotych myślach"

prawo tym gościom

sa". Zrzeczenie się przez Frankę

Franki mowa, w kolejnym spra-

być obecnymi na

stanowiska prezesa ,,Czytelni

wozdaniu policji nie wiadomo.

odczytach. W ten sposób

Naukowej" nie bylo raptowne

Zresztą w raporcie dyrektora

byly one dostępne nie

i niespodziewane. Nieco wyja-

policji podawano sugestię o cal-

tylko dla czlonków" ­

śnić może tę kwestię list ówcze-

kowitym zakazie dzialalności

snego prezesa ,,Akademickie-

Towarzystwa ,,Czytelnia Na-

zawiadamiano między

go bractwa" i czlonka RURP M.

ukowa". ,,Dlatego dodając ma-

innymi w sprawozdaniu

Hankiewicza do swego przyja-

terialy skonfiskowane podczas

dyrektora lwowskiej policji

ciela W. Ochrymowicza: ,,Fran-

rewizji, a również protokoly

do namiestnika Galicji

ko wystąpil z Czytelni tak samo

zebrań, powolując się na mój

w sprawie Towarzystwa

jak i Pawlyk. Powodem bezpo-

raport z dnia 12 lutego 1892 r.,

POMNIK NAGROBNY IWANA FRANKI

,,Czytelnia Naukowa".

średnim byla notatka w jednym

mam obowiązek wnieść propo-

NA CMENTARZU LYCZAKOWSKIM WE LWOWIE

z ostatnich numerów ,,Narodu" ­

zycję, zgodnie z §§ 24 i 25 Usta-

apel Daszyńskiego, adresowany

wy z dnia 15 listopada 1867 r. by

JURIJ JAKOWLEW

C

do Jarosewycza co do polemiki

zakazać dzialalności Towarzy-

bezpośrednie kontakty ze śro-

lwowskim ratuszu. Obszernie

zy obecny byl Franko na

z ,,Przedświtem", bo są to ,,Wan-

stwa ,,Czytelnia Naukowa" we

dowiskiem robotniczym.

przebieg zjazdu i wygloszonych

wymienionych posiedze-

zen" (pchly), którym ,,Gestank

Lwowie". Daszyński w swych

Franko, jako cieszący się za-

prelekcji przedstawil na lamach

niach ,,Czytelni Naukowej",

als Waffe dient" ­ pisal Hankie-

wspomnieniach pisal, że ,,Czy-

ufaniam dzialacz polityczny,

zarówno ,,Kurjera Lwowskiego",

dokladnie nie wiemy. Nie na

wicz zimą 1892 r.

telnia" pracowala dla partji

byl popularny w lwowskim śro-

jak i czasopisma ,,Naród" (arty-

również informacji czy wogóle

przez dwa lata, aż ją w r. 1892

Z tego listu wynika, że Fran-

dowisku robotniczym. Praw-

kul ,,Pierwszy zjazd galicyjskich

mialy miejsce spotkania Towa-

na wiosnę policja z powodu ja-

ko faktycznie zerwal z ,,Czy-

dopodobnie z taką dobrze znaną

socjal-demokratów"). Interesu-

rzystwa. W tym czasie Franko

telnią Naukową"?! Jednak po-

kiegoś blędu formalistycznego

postacią w polskim galicyjskim

jące jest to, że na zjeździe J. Hudes

pracowal nad ukraińskim prze-

czątkowo Franko nawet nie

rozwiązala".

środowisku socjal-demokratów

w swoim wystąpieniu ,,O do-

kladem poematu Henryka Heine

zechcial wysylać egzemplarzy

O zakazie dzialalności To-

nie można bylo się nie liczyć.

tychczasowym rozwoju i obec-

(1797­1856) ­ ,,Niemcy, zimowa

,,Narodu" do ,,Czytelni Nauko-

warzystwa  ,,Czytelnia  Na-

Franko otrzymal zaproszenie

nym stanie partii" podkreślal

bajka (1844 roku)".

wej". Paradoksalnie, ale nieba-

ukowa" gazeta ,,Kurjer Lwow-

na poufne zebranie robotników

między innymi: ,,Pierwsze ziar-

O Heine Franko wspomina

ski" poinformowala w dniu 19

wem do calej sprawy wtrącil

i robotnic krawieckich. Zebra-

na myśli socjalistycznych rzucil

również w liście do A. Krym-

kwietnia 1892 r.: ,,Czytelnia

się Pawlyk. Sam zmusil Frankę,

nie mialo odbyć się w sali hote-

pomiędzy robotników Boleslaw

skiego z dnia 29 listopada 1891

aby ten przez jakiś czas wysylal

naukowa we Lwowie zostala

lu ,,Warszawskiego" 17 stycznia

Limanowski w r. 1871, wygla-

r.: ,,Zaczęlo u nas towarzystwo

orzeczeniem Namiestnictwa na

czasopismo do Towarzystwa.

1892 r. Nie wiemy czy Franko

szając na sali ,,Gwiazdy" odczyt,

,,Akademickie bractwo" (ukra-

Jest to dość sprzeczne z zacho-

mocy § 24. ustawy o stowarzy-

uczestniczyl w tym zebraniu.

który uczynil wiele halasu. Ale

ińskie studenckie towarzystwo,

waniem Pawlyka.

szeniach rozwiązaną z powodu,

Ale uczestnik wieczoru pamięci

Limanowski po tym odczycie

dzialające we Lwowie w latach

Z drugiej strony musimy

iż wydzial tego stowarzyszenia

Ludwika Waryńskiego, robot-

nie dzialal wśród robotników;

1882­1896 ­ aut.) wydawać od-

przekroczyl zakres czynno-

przyznać (jeżeli pragniemy być

nik Borysiewicz deklamowal

rozpoczęli to dopiero w 1878 r.

dzielnymi książkami wszelkie

szczerzy) fakt krótkotrwale-

ści statutem przewidzianych,

wiersz Franki ,,Wieczny rwo-

ruscy socjaliści M. Pawlyk i I.

prace z okazji swego 20-lecia.

go zerwania stosunków Franki

a mianowicie: 1) na odczyty

lucjonista" po ukraińsku. Wie-

Franko".

W druku jest druga książka po-

z polskimi galicyjskimi socjal-

Czytelni dopuszczal gości, o któ-

czór przebiegal 18 października

Stosunki Franki z polskimi

ezji politycznej Heine (,,Deut-

-demokratami. Stosunki pisa-

rych statut nic nie wspomina i 2)

1891 r. Jednocześnie na kartach

galicyjskimi socjal-demokrata-

schland" i inne) w moim prze-

rza z nimi ,,oziębily się", a nawet

od tychże gości postanowil po-

,,Kalendarza Robotniczego na

mi rozwijaly się falowo. Możli-

kladzie. Ta ksiażeczka (będzie

bywaly obojętne i napięte. Ten

bierać oplatę, przez co stworzyl

rok przestępny 1892" wydru-

we, że jego kontakty z socjal-de-

miala 6 lub więcej arkuszy dru-

źródlo dochodów również nie-

stan rzeczy prawdopodobnie

kowano nowelę Franki ,,Uro-

mokratami odnowily się w 1892

karskich) ma być początkiem

odwracal uwagę Franki od po-

przewidziane w statucie".

czystość". Kalendarz ukazal się

r. W socjal-demokratycznym

,,Antologii zagranicznej poezji"

W liście do Drahomanowa

szukiwania dróg porozumienia

we Lwowie na początku 1892

wydaniu ,,Pamiątki pierwszego

w przekladzie na nasz jezyk.

z dzialaczami RP i Towarzty-

z dnia 29 maja 1892 r. Pawlyk pi-

r. Pośród jego autorów byli Da-

maja 1892 r." umieszczono arty-

Taka antologia byla od daw-

stwa ,,Czytelnia Naukowa". Na-

sal, że Franko ,,...po wpadce Nauk.

szyński, Nacher i inni.

kul autorstwa Franki ,,Historya

na moim marzeniem". Ksiaż-

tomiast Pawlyk w liście do Dra-

[owej] Czytelni nie chce znów..."

Wróćmy jednak do tematu

kożucha. Bajka wspólczesna.

ka ,,Zbiór poezji Henryka He-

homanowa z dnia 15 lutego 1892

nadsylać jej egzemplarze pisma

,,Czytelni Naukowej". ,,Inni czlon-

(Poświęcam Iwanowi Sandula-

inego (Niemcy. Bajki dla dzieci)

,,Naród". Okazuje się, że nawet po

r. krytycznie ocenia Frankę,

kowie na czele z Iwanem Franką,

kowi z Karlowa)". Wśród auto-

w przekladzie i z wyjaśnienia-

który niby ,,ma stwarzać napię-

zakazie dzialalności Towarzy-

przewodniczącym czytelni byli

rów byli I. Daszyński, F. Próch-

mi Iwana Franki" ukazala się

stwa jego czlonkowie nadal spo-

tą sytuację". W tym liście skarży

glównymi organizatorami kon-

nik, A. Mańkowski i inni. Jednak

we Lwowie na początku 1882 r.

się: ,,Bardzo calej sprawie sluży

tykali się tajnie. ,,Czlonkowie jej

gresu galicyjskiej socjalistycznej

twierdzenia o ścislej przyjaźni

Oprócz poematu ,,Niemcy, zimo-

(tow. ,,Czytelnia Naukowa" ­ aut.)

niepewność Franki ­ jak by nie

partii, który przebiegal we Lwo-

Franki z socjal-demokratami są

wa bajka (1844 roku)" do wy-

jego parada na 3 Maja, Daszyń-

zbierają się prywatnie i bardzo

wie 31 stycznia i 1 i 2 lutego b. r."

wyraźnie przesadzone. Byly to

dania weszly również wiersze

scy nie ośmielili się by tak na-

pytają o Naród" ­ pisal Pawlyk do

­ podkreślano w sprawozdaniu

raczej powiązania towarzyskie.

i bajki Heinego, które Franko

Drahomanowa.

rzucać (jak zresztą i na Jarose-

dyrektora policji do namiestni-

Początek lat 1890. byl okresem

polączyl pod tytulem ­ ,,Bajki

wycza i innych)". Nie będziemy

O ,,ostatkach" Towarzystwa

ka Galicji w sprawie ,,Czytelni

przewagi spoleczno-klasowego

dla dzieci".

,,Czytelnia Naukowa" Pawlyk

jednak komentowac tego listu.

Naukowej" w lutym 1892 r. Cho-

nad narodowym światopoglą-

Tymczasem zbliża się Sylwe-

Co się tyczy grona obcowania

wspominal również w liscie

ciaż pod koniec stycznia Franko

dem Franki. Prawdopodobnie

ster. Wedlug ustalonej tradycji

do Franki jesienią 1892 r. Jak

Franki, nie bylo w nim osoby,

już nie prezesowal Towarzystwu

,,prawdziwy socjalizm" zmuszal

w siedzibie ,,Czytelni Nauko-

z którą poeta mial by się klócić,

świadczy analiza źródel, Fran-

,,Czytelnia Naukowa", policja

go do zbliżenia się z polską ga-

wej" (pl. Smolki 5) zdecydowa-

czy w ogóle zrywać stosunki.

ko nie odszedl od wspólpracy

często podawala nieprawdziwą

licyjską socjal-demokracją, ide-

no o zorganizowaniu ,,wieczor-

Stosunki zmienialy się w za-

z socjal-demokratami, którzy

informację o jego dzialalności

owo bliską do RURP. Jako socja-

ku z deklamacją, śpiewami

leżności od okoliczności. Praw-

tak czy inaczej mieli kontakty

spoleczno-politycznej.

lista, Franko w centrum swego

i wspólną wieczerzą". Jednak

z ,,Czytelnią Naukową". 31 grud-

dopodobnie chodzilo o osobiste

Jednocześnie,  jako  gość

światopoglądu stawial wówczas

,,z przyczyn od wydzialu nieza-

sympatie lub antypatie, nie-

nia 1892 r. Franko wraz z inny-

i dziennikarz ,,Kurjera Lwow-

jeszcze klasę, a nie naród.

wislych" imprezę przeniesiono

mi polskimi galicyjskimi socjal-

przyjaźni. Fakt, że Franko wy-

skiego", Franko obecny byl na

Co się tyczy dalszych lo-

na 2 stycznia 1892 r. Franki na

szedl z Towarzystwa ,,Czytelnia

-demokratami i robotnikami

I zjeździe galicyjskich socjal-

sów  Towarzystwa  ,,Czytel-

Sylwestrze Towarzystwa ,,Czy-

Naukowa" wcale nie oznaczal,

wziąl udzial w obchodach Syl-

-demokratów, odbywającym się

nia Naukowa", to 9 lutego 1892

telnia Naukowa" nie bylo. Pisarz

że pisarz zerwal calkowicie

westra we Lwowie.

31 stycznia ­ 2 lutego 1892 r. we

r. policja przeszukala lokal