25

nr 21 (433) 17­29. 11. 2023

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Ostapkowce ­ tu poszukiwano ,,kamienia filozoficznego"

i wskrzeszano wieśniaków

Obecny tekst ukazuje się

można śmialo przypuścić, że są to pozo-

jako logiczna kontynuacja

stalości po zamku Herburtów.

opowieści o znanym

Jedyne wspomnienie o pięknie zniszczo-

nego rodowego gniazda hrabiego Ostapa

podolskim mistyku,

udalo nam się znaleźć przy starej plebanii

masonie i iluminacie

funkcjonującej później jako szkola. Po znisz-

Tadeuszu Grabiance.

czeniu palacu ktoś, nie pozbawiony poczucia

Ta postać pozostawila

piękna, przeciągnąl tu niewielkie kolumny

po sobie znaczący ślad

i użyl je jako slupy dla bramy. Taka smutna

w historii. To wlaśnie jego

relikwia... sądząc z widocznych uszkodzeń

wcześniej pelnily one funkcję ograniczająca

Adam Mickiewicz nazwal

kola karet i bryczek we wspanialej niegdyś

zalożycielem polskiego

bramie kompleksu palacowego.

mesjanizmu.

Najbardziej interesującym zabytkiem

okazala się cerkiew św. Mikolaja z 1857 r.

Wśród większości świątyń w tym zakątku

DMYTRO POLUCHOWYCZ

Podola wyróżnia ją interesująca architektura

Z PALACU ZOSTAL JEDYNIE SLUPEK DROGOWY

W swej pelnej tajemnic dzialalności Gra-

w stylu klasycyzmu. Jest to absolutnie niety-

PORTRET TERESY STADNICKIEJ

bianka często ukrywal się pod różnymi pseu-

powe dla architektury wiejskich cerkwi pra-

PĘDZLA JÓZEFA PICZMANA.

donimami. Przez dluższy czas nawet uważa-

woslawnych. Dla kościolów natomiast ­ tak.

W TLE PALAC W OSTAPKOWCACH

no blędnie, że ,,hrabia Cagliostro" ­ to jeden

Dom Boży powstal sumptem Martyny Gra-

z pseudonimów Tadeusza. W rzeczywistości

solanki Kolomyi z Księstwem Kijowskim.

bianki Zaleskiej, wnuczki naszego bohatera

Cagliostro byl zupelnie kimś innym. Grabian-

Legenda o powstaniu nazwy Ostapkowce

Tadeusza Grabianki. Prawdopodobnie sama

ka najczęściej przedstawial się jako hrabia

powiązana jest z pozostalościami dawnego

zatwierdzila projekt, najbardziej zbliżony

Ostap ­ od swej glównej rezydencji w miej-

umocnienia i nazwami uroczysk.

do świątyni katolickiej. Niestety, w czasach

scowości Ostapkowce na terenach gminy

Bohaterami legendy są tureccy (sic!)

komunistycznych, gdy cerkiew wykorzy-

gródeckiej w obw. chmielnickim.

chanowie Chan Laj (Kamlaj) i Chan Diuk.

stywano jako pomieszczenia gospodarcze,

Gdy szef Wydzialu kultury miasta

Przytoczę tu jedynie fabulę legendy, bez

utracila ona wieżę i dzwonnicę z helmem.

Gródka Podolskiego Oleg Fedorow za-

szczególów:

Potem mieszkańcy wsi otynkowali jej mury.

proponowal mi zorganizowanie wyjazdu

Po zajęciu przez imperium Osmańskie

Martyna wystawila świątynię jako pokutną

do Ostapkowiec, naturalnie, nie moglem

Podola obaj chanowie wybudowali sobie

za grzechy dziadka.

odmówić. Zobaczyć miejscowość, gdzie

na skalach nad Smotryczem zamek. Chciwi

Ze spadku po potomkach Grabianki

kiedyś dzialala pracownia alchemiczna

Turcy nie tylko grabili i mordowali nieszczę-

ocalal stary mlyn wodny. Dokladna data

slynnego iluminata i gdzie, jeżeli wierzyć

snych mieszkańców Podola, ale zabierali

jego powstania nie jest znana, ale sądząc

JEDEN Z NAGROBKÓW PORTRETOWYCH, 1933 R.

slowom jego najbliższego zwolennika opata

dla uciechy najladniejsze dziewczęta, które

z architektury, może to być polowa XIX

Dom Pernetiego, potrafil nawet wskrzeszać

potem okrutnie mordowali. Wykradli jakoś

rewolucyjni chlopi dobrze postarali się, aby

Anna Grabianka byla dość interesującą

wieku ­ czyli mlyn powstal w czasie rzą-

martwych, bardzo chcialem. Mialem na-

narzeczoną kowala Ostapa. Chlopak nie

zatrzeć wszelkie ślady ,,ciemnej przeszlości".

osobą. W wieku 7 lat zostala przyjęta do brac-

dów Martyny Grabianki-Zaleskiej. Miej-

dzieję (jak okazalo się nie daremnie), że uda

ścierpial tego, przekul kosy, sierpy i plugi

Wedlug opowieści miejscowych, pod koniec

twa iluminatów (obrzędu dokonal jej ojciec)

scowi też twierdzą, że powstal prawie

mi się nawet odszukać ślady palacu rodziny

na broń, zebral miejscowych chlopów, za-

ZSRR natrafiono przy pracach ziemnych na

po czym oddano ją na wychowanie opatowi

jednocześnie z cerkwią św. Mikolaja. Gdy

Grabianki i jego potomków. Sam palac nie

bil chanów i zamek zrujnowal. Narzeczoną,

lochy ,,pańskiego" palacu. Jednak od razu je

Dom Pernetiemu i jego konkubinie madame

prąd kosztowal kopiejki, mlyn zelektryfi-

przetrwal burzliwych lat rewolucji.

jak powinno być, Ostap uratowal i żyli oni

zasypano, a gdzie to bylo ­ nikt nie pamięta.

Mili Brucci. Wedlug proroctwa i ,,wskazówki

kowano. A gdy w latach 1990. ceny wzro-

Polożona w malowniczej dolinie

dlugo i szczęśliwie. A sąsiednią wieś na jego

Zamiast wspanialego palacu wybudo-

z nieba", którą kierowali się wszyscy ilumina-

sly ­ mlyn zamknięto. Na razie są to ma-

Smotrycza wioska Ostapkowce znana jest

cześć nazwano Ostapkowcami.

wano wielki kompleks hodowli bydla. Praw-

ci, wychowanie mialo trwać 7 lat, by dziew-

lownicze ruiny pośród krzaków.

co najmniej od XV w., a prawdopodobnie na-

Tak naprawdę, to nie byl żaden chan,

dopodobnie kamienie z palacu zużyto na

czyna stala się ,,matką nowego narodu, córką

Obok mlyna ­ malowniczy staw. Są na-

wet XIV. Kiedyś w centrum wsi wznosil się

a tym bardziej turecki (Turcy chanów nie

budowę obór. Te ostatnie przez lat chyba 20

jego mocy i twórczynią jego chwaly".

wet labędzie. Mieszkańcy wsi opowiadają,

zamek Herburtów. Później wraz ze ślubem

mieli) nawet blisko tu nie byl. Pochodzenie

zieją pustką. Widzieliśmy jedynie kilka krów,

Po trzech latach Teresa Stadnicka za-

że gdy po rewolucji pani Zaleska uciekala

Zuzanny Herburtówny Ostapkowce ode-

nazw jest o wiele bardziej banalne i rze-

które spokojnie pasly się pośród smętnego

brala córkę. Wlaśnie historia przymuso-

ze wsi, zatopila tu kosztowności w skó-

szly do Stadnickich, jako posag. A dalej, po-

telnie udokumentowane w dokumentach

zabytku kolchozowej architektury.

wego rozdzielenia dziecka z matką stala

rzanych worach, które nie mogla zabrać ze

przez ślub Teresy Stadnickiej z Tadeuszem

historycznych. W opisie inwentarza ma-

Jak wyglądal palac Grabianki, możemy

się przyczyną faktycznego rozerwania jej

sobą ­ srebra stolowe, a nawet zlote tace.

Grabianką ­ do Grabianków. W tym czasie

jątku wdowy Tadeusza Grabianki Teresy

zobaczyć na portrecie jego malżonki Teresy

malżeństwa z Tadeuszem Grabianką (nie

Powiadają, że w czasach Breżniewa jakaś

zamek utracil swe obronne znaczenie i zo-

Stadnickiej z roku 1811 czytamy: ,,W mająt-

Stadnickiej, namalowanym na jej zamówienie

zostalo dokonane prawnie). Anna zmarla

francuska firma zaproponowala bezplat-

stal rozebrany, ale niezupelnie. Część zo-

ku są dwa mlyny wodne, jeden z nich jest

w 1819 r. przez znanego polskiego artystę Jó-

w wieku 24 lat i tę przedwczesną śmierć po-

nie oczyścić wszystkie stawki w okolicy

stala przebudowana na komfortowy palac.

w dzierżawie u chlopa Kamlaja". Z Chan

zefa Piczmana w darze dla jej syna Erazma.

tomkowie uznali za wynik klątwy, rzuconej

pod warunkiem, że co znajdą, będzie ich.

Uczyniono tak ze względu na oszczędność

Diukiem historia wygląda podobnie. Po-

Teresa przedstawiona jest na tle swego pa-

na rodzinę za ezoteryczne igraszki przodka.

Zagranicznej firmie, naturalnie, odmówio-

kosztów i historyczną więź z przodkami.

czątkowo nazwa brzmiala Kandiuk ­ czyli

lacu, dobrze widocznego na drugim planie.

W II polowie XIX w. palac zostal mocno

no. Wówczas kolchoz wziąl się do oczysz-

Z herburtowskiego zamku ostala się glów-

syn Kandyda (jest takie staroslowiańskie

Artysta nie malowal Teresy z natury, lecz

przebudowany. Stracil on wieże i cechy ba-

czania stawu wlasnymi silami, ale oprócz

na sala palacu, nazywana ,,Kamienną".

imię). On też dzierżawil mlyn.

skopiowal jej portret trumienny (zachowala

rokowe. Kopię zdjęcia z ,,nowym" palacem

pustych butelek i zardzewialych blaszanek,

O pochodzeniu nazwy Ostapkowce za-

Żyli sobie chlopi i spokojnie pracowali,

się jedynie jego slaba kopia). Portret ten zo-

otrzymalem od dyrektorki ostapkowskiego

nic nie znaleziono. Legenda ta jest typowa:

pisano przed pięćdziesięciu laty wspanialą

aż raptem potomkowie zrobili z nich Tur-

stal wykonany zawczasu po przedwczesnej

Domu Kultury Swietlany Woloszynej, któ-

o zatopionych w wodzie lub blocie skarbach

legendę. Prawdopodobnie pojawila się ona

ków... Co to w życiu się nie zdarza?

śmierci jej córki Anny (1772­1796). Oryginal

ra byla również naszym przewodnikiem po

i chciwych zagranicznikach ­ slyszalem ją

już po II wojnie światowej. Kto byl jej au-

Samo horodyszcze z Turkami czy Ta-

prawdopodobnie zaginąl w zawierusze rewo-

miejscowości.

wiele razy w różnych zakątkach Ukrainy...

torem ­ nie wiadomo, ale wobec polotu li-

tarami też nie ma nic wspólnego. Istnialo

lucyjnej, gdy rabowano palac.

Po dawnym palacowym parku zacho-

Mieliśmy nadzieję, że znajdziemy coś na

terackiego i dramatycznego autora należy

w X-XIII wiekach i, prawdopodobnie, zosta-

Portret zachowal się dziś w miastecz-

walo się co nie co ­ blisko dziesięć starych

cmentarzu. W literaturze historycznej nie ma

zdjąć kapelusz. Mamy tu i heroiczny epos,

lo spalone przez wojów Daniela Halickiego

ku Liw w Polsce w muzeum historycznej

drzew. Pozostale drzewa są stosunkowo

wzmianki o grobach potomków Grabianki. Nie

i gorącą milość, i nie byle jaki dramat.

w czasie jego wyprawy na Wolochów. Nato-

zbroi. Budynek, w którym znajduje się

mlode. Calkowicie ocalal dlugi muro-

jest wykluczone, że kogoś mogli pochować

Opodal Ostapkowiec, w lesie możemy

miast nazwa Ostapkowce znana jest dlugo

dziś muzeum, zostal wybudowany przez

wany plot, otaczający dawniej olbrzymi

w Ostapkowcach. Ale niestety ­ lokalny cmen-

dojrzeć ślady starego horodyszcza. Aż trzy

przed zajęciem Podola przez Turków.

Tadeusza Grabiankę, ówczesnego starostę

majątek. Spoglądając na olbrzymie bryly

tarz okazal się stosunkowo ,,mlody" ­ najstar-

okręgi potężnych walów ­ to nie żart. Znaj-

Po palacu Grabianki do naszych dni

liwskiego.

kamienne, z których go wymurowano,

szy pochówek pochodzil z 1882 r. Przy tym

duje się ono w granicach uroczysk ,,Kamlaj"

nie pozostalo nic. Chcialoby się odszukać

Oleg Fedorow wyjaśnil, że katolików grzebano

i ,,Chandiuk". Kiedyś to umocnienie kontro-

przynajmniej resztki fundamentów. Zda-

na cmentarzu w sąsiednich Kuźminach.

lowalo strategiczny ,,szlak solny", lączący

rzalo się, że widoczne byly w ziemi, ale

Udalo mi się natomiast odszukać na

cmentarzu unikalne dla Ukrainy nagrobki

w ksztalcie rzeźb nieboszczyków. Wszystkie

datowane są latami 1933­1938. Jak się okaza-

lo, są to dziela miejscowego rzeźbiarza-samo-

uka o imieniu Todor. Artysta żyl do lat 1980.

I jak powiadają, cale jego podwórze zastawio-

ne bylo jego pracami. Innych informacji o tym

wiejskim samouku nie udalo się ustalić.

Dziwne, że nikt z miejscowych nic

o Grabiance nie wiedzial. Nawet nazwi-

sko po raz pierwszy uslyszeli dopiero ode

mnie. Pamiętają wlaścicielkę Zaleską, ale

postaci, dzięki której Ostapkowce slynne

STAW ZE SKARBAMI NA DNIE

STARY MLYN

są na calym świecie ­ już nie.