8

nr 23­24 (435­436) 19.12.2023­15.01.2024

Kurier kulturalny

www.kuriergalicyjski.com

Przed ponad stu laty największym propagatorem polskich kolęd

we Lwowie byl przedstawiciel artystycznej cyganerii i... kabareciarz

Kolędnik w pelerynie

Pierwsze Boże

Z historycznej perspektywy

Narodzenie w Drugiej

te są bardziej interesujące niż

wersje oryginalne, Zbierzchow-

Rzeczpospolitej

ski sięgnąl bowiem po metodę

przypadlo zaledwie

chętnie stosowaną w ówcze-

póltora miesiąca od dnia

snym kabarecie, pisząc wlasne

11 listopada, w którym

teksty do znanej już muzyki,

obchodzimy Święto

w tym wypadku kolęd. Jest to,

Niepodleglości. Warto

jeżeli nie pierwsze, to zapewne

jedyne utrwalone wówczas dru-

jednak pamiętać, że

kiem użycie kolędowego pier-

święto ustanowiono,

wowzoru dla ogloszenia tekstów

po dlugich sporach,

w istocie publicystycznych lub

dopiero dziewiętnaście lat

wprost satyrycznych.

później. Pod koniec 1918

Powstalo w ten sposób zwier-

HENRYK ZBIERZCHOWSKI

roku listopadowa data

ciadlo  pierwszych  miesię-

świąteczną polszczyznę wyra-

cy niepodleglości we Lwowie,

nie zaznaczyla się jeszcze

żać donośniej niż kolęda?

ukazujące  dotkliwe  klopoty

w zbiorowej świadomości,

aprowizacyjne, paskarstwo, ko-

nad Europą szalala

Lwowscy wydawcy

rupcję oraz żal i niechęć do ,,war-

historyczna zawierucha,

wykazali się nadzwyczajną

szawskiej polityki", w odczuciu

a Boże Narodzenie we

aktywnością. Jesienią 1919

lwowiaków obojętnej na nie-

Lwowie przebiegalo jak

dole Galicji Wschodniej. ,,Ojciec

ukazalo się co najmniej

wcześniejsze wojenne

lwowskiego kabaretu", za jakiego

kilkanaście znaczących

uważano Henryka Zbierzchow-

publikacji zawierających

święta, tradycyjnie

skiego osiągnąl więc sukces po-

kolędy i pastoralki

i biednie.

dwójny i zgola szlachetny.

w najrozmaitszych

opracowaniach wokalnych

Oto caly mieszczański

SLAWOMIR GOWIN

i instrumentalnych.

P

Lwów śpiewal polskie

kolędy, podzieliwszy się

aństwo polskie wciąż bylo

Dwie spośród nich zwraca-

bardziej projektem wy-

ją szczególną uwagę. Pierw-

uprzednio oplatkiem. Ten

obraźni niż trwalą insty-

sza, ,,Kolędy polskie", zebra-

i nowoczesności zarazem. Przede

wówczas zięć zalożyciela ofi-

sam Lwów, zrzuciwszy

tucją, jego przyszlość wielu lwo-

ne i ogloszone przez Henryka

wszystkim zaś ­ i to miala na

cyny, Gustawa Seyfartha, za-

szacowny surdut,

wianom zdawać się mogla nader

Zbierzchowskiego,  odniosla

celu ­ realnie udomowila kolędę,

przyjaźniony z ,,bardem Lwowa"

zachodzil wieczorami

nieprzewidywalna.  Nastroje

oszalamiający sukces, do cze-

podnosząc przy tym powszechny

Józef Georgeon, który zresztą od

do kabaretu, gdzie

determinowalo przede wszyst-

go przyczynila się zapewne po-

poziom jej znajomości i domową

początku swojej kariery edy-

na kolędową nutę,

kim  zagrożenie  nadciągają-

pularność samego autora, po-

jakość wykonania.

torskiej specjalizowal się w wy-

w otoczeniu miejscowej

ce z Moskwy. Reaktywowany

wszechnie znanego i uważanego

Zbierzchowski niektóre tek-

dawnictwach muzycznych.

bohemy podśpiewywal

w 1918 roku satyryczny ,,Szczu-

we Lwowie za poetę zaiste her-

sty znacznie skrócil, nadając im,

We wznowionym wydaniu,

boleśnie kąśliwe

tek" na pierwszej stronie numeru

bowego. Jakże to zresztą lwow-

jak się wówczas mówilo, struk-

które, zwróćmy uwagę, wyszlo

satyry ,,kawalera

z 22 grudnia zamieścil rysunek

skie, że niezrównanym propa-

turę bardziej ,,piosenkarską". Tu

już po odparciu sowieckiej na-

Księżyca", Henryka

przedstawiający maszerujących

gatorem polskiej kolędy, pieśni,

i ówdzie uwspólcześnil leksykal-

paści 1920 roku, poeta zamieścil

Zbierzchowskiego,

polskich żolnierzy. ,,Jakaż to

bylo nie bylo, religijnej, stal się

nie, uprościl uciążliwą niekie-

motto, godne przytoczenia, bo

który mial przetrwać

gwiazda świeci ze wschodu?" ­

kabareciarz i przedstawiciel ar-

dy prozodię stosowaną w śpie-

z jednej strony ukazuje jego sen-

w lwowskiej pamięci

zastanawiala się w podpisie re-

tystycznej cyganerii.

wie ludowym lub obowiązującą

tymentalne przywiązanie do ko-

jako symbol artystycznej

dakcja kierowana wówczas przez

Broszura wyszla w znanej

w ówczesnych śpiewnikach ko-

lędy w ogóle, z drugiej zaś zawie-

cyganerii.

Stanislawa Wasylewskiego.

lwowskiej firmie ,,G. Seyfarth"

ścielnych. Przede wszystkim

ra charakterystyczne wtrącenia

Kolejny, 1919 rok przyniósl

pod pelnym tytulem ,,Kolędy

zaś uporządkowal slowa i nuty

odnoszące się do trudnej wspól-

prawdziwą patriotyczną go-

polskie na fortepian z tekstem

w sposób pozwalający umiar-

czesności. ,,Grajże mi kolędo graj,

Twórczość Zbierzchowskie-

rączkęwzmaganą przez poli-

podlożonym". Forma, w jakiej

kowanie zdolnemu amatorowi

przyjaciólko mlodych lat..." roz-

go często drażni gusta dzisiej-

tyczne emocje, burzliwe dysputy

Zbierzchowski podawal zna-

utrzymać się w przyzwoitej es-

poczyna, żeby podkreślić pier-

szego czytelnika, jest uciążli-

narodowościowe i nieustają-

ne skądinąd utwory także, bez

tetyce. Dzisiaj te pomysly zda-

wotne przywiązanie do ,,nie-

wie obciążona mlodopolskim

ce, aż do lipca, krwawe zmaga-

wątpienia, przyczynila się do

wać się mogą nadto mlodopol-

uczonych dźwięków", z których,

manieryzmem, a rymotwórcza

nia z Ukraińcami. Potwierdzi-

niespotykanej popularności tego

skie w duchu, wypada to jednak

wywolana smutnymi doświad-

latwość często tyleż bawi, co

ly się niepokoje ,,Szczutka", już

wlaśnie zbioru. W ówczesnym

uznać za licentia poetica, wszak-

czeniami ,,Polska tak jak sluc-

irytuje. To glówny powód, dla

w początkach tego roku padly

Lwowie niemal każdy inteli-

że temu duchowi Zbierzchowski

ki pas" rozwija się ,,przed oczy-

którego wiele z jego wierszy nie

bowiem pierwsze strzaly zwia-

gencki dom posiadal instrument,

pozostal dozgonnie wierny.

ma duszy, ta ze zlych i z dobrych

zachowalo energii porówny-

stujące rychlą ,,wojnę o wszyst-

a któryś z domowników potrafil

Gwoli  uczciwości  należy

snów". Dalej zdaje się rymem

walnej z kabaretową spuścizną

ko" z leninowską Rosją.

się nim poslużyć. Wystarczylo

przyznać, że efekt handlowy

kreślić istotę swojego zamyslu:

choćby o siedem lat starszego

Lwów wciąż mial, rzec moż-

więc sięgnąć po nieskompliko-

również byl nieprzeciętny. Wy-

Tadeusza  Boya-Żeleńskiego,

na, szersze problemy. W ich

wane opracowania króla lwow-

dawcy interwencyjnie dodruko-

Dalem ze swych skromnych kies

czy o pokolenie mlodszego Ma-

wyniku, ujmując temat w naj-

skiego kabaretu, żeby kolęda,

wywali pierwszy naklad z 1919

Caly mego serca skarb.

riana Hemara. Zbierzchowski

większym skrócie, 22 grud-

opuściwszy świątynne empory,

roku, a wznowienia ,,Kolęd pol-

Trochę śmiechu trochę lez,

pisal jednak dużo, często w po-

nia 1919 roku Rada Najwyż-

zabrzmiala nierównie wzniośle,

skich" ukazywaly się (i rozcho-

Przepych cnót i niecnót garb

śpiechu wynikającym wlaśnie

sza państw Ententy zawiesila

ale ,,syrdeczni" jak nigdy dotąd

dzily) aż do ostatniej gwiazdki

Odmierzając z ostrożnością

z potrzeby reagowania na ota-

decyzję o czasowym przyzna-

przy wigilijnym stole.

wolnego Lwowa w 1938 roku.

Natężenie mocnych farb.

czającą go rzeczywistość. To

niu Polsce Galicji Wschod-

Żeby pojąć fenomen zamy-

W pierwszym wydaniu po-

inna z przyczyn nieuleczalnej

niej jako mandatu Ligi Naro-

slu Zbierzchowskiego, wystar-

eta zebral dwadzieścia kolęd.

W tym fragmencie motto,

muzealności wielu jego wier-

dów, a zatem przynależność

czy uświadomić sobie, że byly

Następne, w 1920 roku wyszlo

choć znajduje się w części ,,ko-

szy, których znaczenie gaslo

ziemi lwowskiej pozostawala

to czasy wolne od bożonarodze-

już z podtytulem ,,Wybór 21 na-

lęd najulubieńszych", odnosi się

wraz z temperaturą odnotowy-

nierozstrzygnięta.

niowej mechaniki wspierają-

julubieńszych kolęd na forte-

przede wszystkim do drugie-

wanych wydarzeń.

Pomimo tych zawirowań

cej żarloczny marketing. Kolę-

pian wraz z tekstem". Dodano

go ze wspomnianych na wstę-

Jednak do fragmentów po-

lwowska Gwiazdka 1919 zda-

dy śpiewalo się ,,przepisowo",

także uwagę: ,,Uklad muzyczny

pie zbiorków, wydanego także

etyckich kolęd sprzed stu lat

wala się świecić ,,po polsku"

w kościolach lub domach, w cza-

i warjanty poetyczne Henryka

w 1919 roku w znacznie skrom-

z górą warto dziś zajrzeć, choć-

jaśniej niż przed rokiem. Pie-

sie wigilii, zdając się przy tym na

Zbierzchowskiego". Zaznaczo-

niejszej, doslownie broszurowej

by po to, by doświadczyć cierp-

lęgnowanie świątecznych zwy-

pamięć i umiejętności pokoleń.

no też, że ,,naklad i wlasność"

szacie. To część druga ,,Kolęd

kiej chwilami refleksji, jak

czajów przybieralo formę na-

Książeczka  Zbierzchowskie-

należą do wydawcy, firmy ,,G.

polskich", zawierająca ,,warian-

w niektórych aspektach czas

ty poetyckie" par excellence.

rodowej ostentacji. A cóż może

go byla więc przejawem tradycji

Seyfarth". Jej wlaścicielem byl

i historia niewiele zmieniają.