20

nr 23­24 (435­436) 19.12.2023­15.01.2024

Rozmowy Kuriera

www.kuriergalicyjski.com

Juliusz Slowacki w Ziemi Świętej

Rozmowa

ANNY GORDIJEWSKIEJ

z MARIUSZEM

OLBROMSKIM, literatem

i muzealnikiem.

Zbliżają się Święta Bożego

Narodzenia, czas kiedy na-

sze myśli i serca kierują się do

Ziemi Świętej, do Betlejem, do

groty narodzenia Chrystu-

sa. Dzisiaj, jak wiemy, ta zie-

mia jest tragicznie dotknięta

wojną, podobnie jak Ukraina.

Wlaśnie tam, do Ziemi Świętej

od czasów średniowiecza po-

dążali pielgrzymi, także pol-

scy. Wielu z nich pozostawi-

AKROPOL ATEŃSKI

lo w naszych dziejach bardzo

niezwykle świadectwa tych

podróży, przeżyć duchowych,

Jak to możliwe, jak to się stalo?

wyprawy i co się podczas niej

spotkań z miejscami uświęco-

wydarzylo?

Slowacki czytal intensywnie i roz-

nymi obecnością Jezusa Chry-

ważal przez wiele lat Biblię, medyto-

Przede wszystkim z pięknych

stusa. Jedną z najbardziej zna-

wal jej przekaz. Egzemplarz, który byl

i obszernych listów poety do matki

nych postaci w dziejach naszej

w jego posiadaniu, nosi ślady wielu

w których opisywal swe wrażenia

kultury, która odwiedzila Je-

glos, podkreśleń. W liście do matki Sa-

i przeżycia. Także z notatnika poety,

rozolimę i Betlejem byl Juliusz

lomei z września 1834, a więc na dwa

który zabral ze sobą i się z nim nie

JULIUSZ SLOWACKI, RYCINA JAMESA HOPWOODA

Slowacki. Jak przebiegala jego

lata przed wspomnianą podróżą, pisal

rozstawal. Notowal w nim dzień po

podróż, jakie pozostawila echa

rozbudzonych dużo wcześniej za-

myśl Slowackiego ku egzotyczne-

z Genewy: ,,Do mojej polskiej biblioteki

dniu krótko ­ haslami to co uznal za

w jego twórczości?

interesowań. Trzeba też wspomnieć

mu Wschodowi, czego wyrazem są

przybyla mi Biblia w naszym języku,

najbardziej interesujące. Dziś dla ba-

Juliusz Slowacki wyruszyl w podróż

o innym źródle inspiracji tej wypra-

też, między innymi jego mlodzieńcze

którą często z rozkoszą czytam." I wla-

daczy to bezcenny dokument. Wresz-

na Wschód, na szlaku której znalazla

wy. To wlaśnie w okresie wczesnego

utwory ,,Arab" i ,,Szanfary", ,,Fragmen-

śnie w sprawie ostatecznej decyzji za-

cie trzeba wspomnieć o tym, że pisal

się Ziemia Święta, w końcu sierpnia

romantyzmu po raz kolejny w dzie-

ty arabskie". Poemat ,,Arab" o kolory-

wierzyl Biblii. Sięgnąl ­ na wzór pro-

na kartkach fragmenty swych utwo-

roku 1836. Wyprawa ta ubogacila go

jach Europy wzroslo zainteresowanie

cie orientalnym powstal w Warsza-

testantów ­ po wskazówkę do Księgi

rów, a także rysowal i malowal, mię-

intelektualnie, przemienila duchowo,

antyczną Grecją jako kolebką kultury

wie w listopadzie 1930, zaś tytulowy,

ksiąg. Otworzyl tekst Pisma Świętego

dzy innymi antyczne ruiny, sceny

poglębila religijnie, zainspirowala do

europejskiej. Ale dla Slowackiego byl

bezimienny bohater jest przepojony

­ w przypadkowo wybranym miejscu.

rodzajowe w Egipcie, często znacząc

napisania wielu utworów, z których

to kraj również szczególnie interesu-

nienawiścią do świata i ludzi, pragnie

Odczytal zdanie z Listów Apostolskich

prace datami. Na modę romantyczną

część jest arcydzielami literatury. To-

jący ze względu na dzieje wspólczesne.

czynić zlo. Utwór zostal opublikowany

,,Kościoly azyjskie pozdrawiają was".

tworzyl też dziennik wędrowcy czę-

warzyszem jego sześciomiesięcznej

Wszak to wtedy Grecy zdolali rzucić

w pierwszym tomie ,,Poezyj" Slowac-

To ostatecznie zadecydowalo. No-

sto również sygnując poszczególne

podróży byl Zenon Brzozowski, a tak-

z siebie jarzmo tureckie w czasie po-

kiego w kwietniu 1832 roku, podobnie

tabene, wydaje mi się, że w licznych

zapisy datami. Stąd dość dokladnie

że bracia Aleksander i Stefan Holyń-

wstania narodowego. Slowacki my-

jak ,,Szanfary".

rozważaniach o motywacji w pod-

dziś wiadomo, gdzie wędrowal, jaką

scy. Slowacki poznal ich wszystkich

śląc wciąż intensywnie o zniewolonej

jęciu decyzji przez Slowackiego o tej

trasą, gdzie i jakim plynąl okrętem,

Taka pólroczna podróż zapew-

we Wloszech, w Neapolu latem 1836

wówczas Polsce, jej beznadziejnym

podróży dawni i wspólcześni badacze

kiedy jechal na koniu, a kiedy na

ne byla kosztowna. Czy po raz

roku. Zenon Brzozowski byl bogatym

polożeniu po upadku powstania li-

zbyt malo uwagi poświęcają wlaśnie

wielblądzie, z kim podróżowal i z kim

kolejny wsparla go finansowo,

ziemianinem z guberni podolskiej,

stopadowego, szukal dróg, wzorców

glęboko zakorzenionym w jego umy-

się spotkal. Oto 28 sierpnia wyruszyl

także w realizacji tego zamiaru,

mial staranne wyksztalcenie, uczyl

odmiany tej sytuacji. Byl mocno za-

śle tęsknotom religijnym. Oczywiście

z Brzozowskim z Oranto statkiem,

matka Salomea?

się w Liceum Krzemienieckim, a więc

fascynowany postawą i dokonaniami

świat helleński, orientalny byl dla

parowcem, 18 września dotarl do

byl, jak byśmy dzisiaj powiedzieli,

wspólczesnych mu Greków. Ale też

Poeta rzeczywiście pisal w tej sprawie

Slowackiego szczególnie pociągają-

Argos, dzień później byl w Koryncie,

Slowackiego rodakiem z ,,malej ojczy-

dobrze pamiętal o antycznej bitwie

do matki, ale zanim mu odpowiedzia-

cy, fascynujący, wówczas modny, co

od 20 września przebywal tydzień

zny". Niektórzy badacze biografii au-

pod Maratonem, Salaminą, o Leoni-

la, pożyczyl fundusze przypuszczal-

więcej owiany urokiem poezji Byro-

w Atenach, które go olśnily i zachwy-

tora ,,Kordiana" twierdzą, że obaj znali

dasie, Spartanach i przesmyku termo-

nie od Holyńskich, którzy chętnie się

na i refleksyjnych opisów François R.

cily. 12 października opuścil Grecję

się przypuszczalnie jeszcze z czasów

pilskim. Romantyzm byl też czasem

na to zgodzili. Byla to znaczna kwota,

Chateaubrianda ­ ale najglębiej chy-

i po ośmiu dniach na morzu zoba-

krzemienieckich, choć nie ma na to

rozbudzenia zainteresowań Orientem,

bo tysiąc rubli. Mial calą sumę zwró-

ba zakodowaną w duszy Slowackiego

czyl z pokladu żaglowca z dala przy

potwierdzenia. Brzozowski byl oso-

który stal się wówczas bardzo modny.

cić w ciągu czterech lat. Wszystko

potrzebą bylo poglębienie się religijne.

zachodzie slońca Aleksandrię. Pod

bą zacną, filantropem wspierających

Tak się przedziwnie zlożylo, że bliski

więc ukladalo się pomyślnie. Jednak

Tak jak i dziś jest to pragnienie wielu

wplywem tego niezrównanego wido-

mlodych, początkujących artystów,

przyjaciel Slowackiego z czasów wi-

już przed samym wyjazdem Slowacki

tysięcy pielgrzymów, które kieruje ich

ku powstal wówczas slynny wiersz

a także osoby w trudnych warunkach,

leńskich, Ludwik Spitznagel, poeta,

mocno się wahal, czy wyruszyć w tak

do Jerozolimy. Wszak jego dom rodzin-

,,Smutno mi, Boże". Następnie prawie

na co podobno poświęcil część swego

poliglota, absolwent Instytutu Orien-

daleką i niebezpieczną wówczas po-

ny i Krzemieniec to bylo miejsce boga-

przez dwa miesiące zwiedzal Egipt,

dużego majątku. Z kolei bracia Ho-

talistyki w Petersburgu, o którego

dróż, chociażby ze względu na panującą

tego życia nie tylko intelektualnego,

między innymi piramidy, plywal

lyńscy wywodzili się z bardzo starego

samobójstwie wspomina w przejmu-

na wschodzie wtedy epidemię dżumy.

ale i religijnego. W wielu jego listach

lódką po Nilu, by w końcu podjąć dal-

rodu szlacheckiego, posiadali mająt-

jącym wierszu ,,Godzina myśli" byl

Gorąco namawiali go do tej wyprawy

do matki znajdujemy choćby tęskne

szą podróż do Ziemi Świętej. Egipt byl

ki w guberni mohylowskiej. Na trasie

osobą szczególnie zafascynowaną tą

zarówno Zenon Brzozowski oraz Alek-

wspomnienia przeżyć w rodzinnym

to także czas jego intensywnej pra-

wyprawy Slowackiego na Wschód

tematyką i zapewne wiele swych my-

sander i Stefan Holyńscy. Jednak poeta

domu z okresu Bożego Narodzenia.

cy twórczej ­ malowal, rysowal, ale

z Wloch, wlaśnie z Neapolu, znalazla

śli na ten temat przekazal przyjacie-

mocowal się wewnętrznie, nie byl zde-

też tam ­ jak przypuszczają badacze

Skąd dzisiaj wiemy o trasie tej

się Grecja, Egipt, Syria i Palestyna.

lowi. Między innymi to ta przyjaźń

cydowany. Bezpośrednią inicjacją do

­ rozpocząl pisanie swego slynnego

wielkiej jak na tamte warunki

Podróż Slowacki zakończyl w zasa-

skierowala, jak chyba wolno sądzić,

tej podróży stala się Biblia.

poematu ­ ,,Podróż do Ziemi Świętej

dzie w Bejrucie. Gdy zdecydowal się

z Neapolu". Mial jeszcze wtedy świeże

na tę peregrynację mial 27 lat, ale

i mocne wrażenia z Grecji, które sta-

w jakimś sensie przygotowywal się

ral się zatrzymać slowem... Już w Pie-

do niej już od dzieciństwa, od wcze-

śni I pisal jednak też o glównym celu

snej mlodości. Przypomnijmy, że jego

swej peregrynacji:

ojciec Euzebiusz byl nie tylko utalen-

,,Lecz ja wyjeżdżam pod Golgoty

towanym literatem, twórcą dramatów,

krzyże, Po święte myśli i szkaplerze

ale i profesorem Gimnazjum Wolyń-

święte..."

skiego w Krzemieńcu, filologiem kla-

Czy caly ten poemat powstal

sycznym, znawcą kultury antycznej;

w czasie tej podróży?

greckiej, rzymskiej, egipskiej; prze-

kladal Homera. Jego syn oczywiście

Nie, ,,Podróż do Ziemi Świętej

znal dobrze i chlonąl od wczesnych

z Neapolu" nie zostala, niestety,

lat szkolnych ,,Iliadę" i ,,Odyseję", inne

ukończona, a poszczególne jej części

dziela klasyków greckich i rzymskich,

zapisal Slowacki w różnych miej-

a więc spotkanie z zabytkami kultury

scowościach. Pieśni 1­6 powstaly

antycznej na terenie Grecji, w Ate-

na Wschodzie, później jeszcze poeta

nach, na wyspach, na Peloponezie,

dopisal pieśń 8 i 9 w Paryżu w 1839

w czasie tej wyprawy bylo niezwy-

roku. Nie wiadomo, czy zaginęla czy

klym i poruszającym dopelnieniem

nigdy nie powstala Pieśń II. Warto

STARA FORTECA W MIEŚCIE KERKYRA