38

nr 23­24 (435­436) 19.12.2023­15.01.2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Ludzie starego Stanislawowa  (cz. 1)

W Czerniowcach kolo ratusza

urzędnik zajmowal jawnie proaustriackie

stoi pomnik ,,Nieznanego

pozycje i w sposób niechlubny wypowia-

mieszkańca Czerniowiec".

dal się o miejscowej Gwardii Narodowej.

Wyglądem przypomina

Polska mlodzież postanowila dać mu na-

plaszcz, cylinder i parasol,

uczkę i urządzila ,,kocią muzykę" pod jego

wiszące na wieszaku.

oknami ­ coś w rodzaju demonstracji mu-

W plaszczu jest niewielkie

zycznej. Przestraszony urzędnik wezwal

okienko, jeżeli się doń

wojsko, które rozpędzilo demonstrantów.

zajrzy ­ jak twierdzi każdy

W przepychance od uderzenia bagnetem

przewodnik ­ można

zginąl 16-letni student gimnazjum Stefan

zobaczyć, jak wyglądali

Goszowski.

dawni mieszkańcy miasta.

Zamordowany pochodzil ze znanej ro-

Co można tam zobaczyć

dziny. Jego brat Edward dzierżawil wioski

­ nie zdradzę tajemnicy.

Weliż (ob. Szewczenkowe w rej. Doliny),

Bardziej nas interesuje, jak

Maksymówka, Lolin i Nagórne w pow.

PORTRET MLODZIEŃCA

wyglądali dawni mieszkańcy

stryjskim. Matka, Ludwika z Matkowskich

Z RODZINY POTOCKICH

Stanislawowa. Proponuję

byla siostrą kapitana wojsk Napoleona

kilka portretów znanych osób,

i córką inżyniera, który zalożyl pierwsze

które mieszkaly w naszym

w naszym kraju przedsiębiorstwo metalu-

mieście.

rgiczne. Malżeństwo Goszowskich mialo

11 dzieci ­ ośmiu chlopców i trzy dziew-

czynki. Ale ta utrata dla dynastii okazala

IWAN BONDAREW

się fatalną.

Prokurator i senator

Na pogrzeb studenta przyszlo kilka ty-

Wiadomo, że Stanislawów budowali

sięcy mieszkańców i wszystkie świątynie

dwaj architekci z Francji: François Coras-

Stanislawowa bily w dzwony. Na cmen-

sini i Karol Benoit. Ten ostatni mial syna

tarzu mial miejsce wiec z plomiennymi

KRZYSZTOF ROSZKO

Pawla (1680/1690­1755), który jest ściśle

przemowami. Na cześć chlopca wydruko-

BOGDANOWICZ

powiązany ze Stanislawowem. Urodzil

wano ulotkę z jego portretem i wierszem

się w podmiejskim Kniahininie i studiowal

i ziemie przy ul. Wielkiej Brukowanej (ob.

uczestnika antyrosyjskiego powstania Jana

w Akademii Stanislawowskiej. Gdy zaczęly

Hetmana Mazepy).

Karola Cybulskiego. Ulotka kosztowala 24

się niesnaski pomiędzy magnatami, stanąl

Gdy Roszko Bogdanowicz zmarl, na

krajcary, a zebrane koszty przeznaczano na

po stronie Józefa Potockiego, ale zachowal

pogrzeb zostaly namalowane dwa jego

budowę pomnika chlopca. Nie wiadomo ile

dobre stosunki z konkurencyjnym jego kla-

funduszy wówczas zebrano, ale nagrobek

portrety. Jeden zostal umieszczony w nowo

PAWEL BENOIT

nem Czartoryskich. Wspaniale orientowal

niebawem stanąl.

zbudowanym kościele ormiańskim, a drugi

Czeslaw Chowaniec. Pod nr 62 czytamy na-

się w kwestiach prawnych, byl pisarzem

Roszko Bogdanowicz należal do takich.

odeslano do kościola ormiańskiego w Ka-

Kawaler zlotego krzyża

stępujący opis: ,,Józef Potocki (?), wojewo-

i sędzią grodzkim. Z czasem awansowal do

Urodzil się w Transylwanii i byl bratan-

mieńcu Podolskim, który wspieral finan-

stopnia instygatora ­ prokuratora koronne-

dzic poznański, uczeń tutejszego kolegium

kiem ormiańskiego proboszcza w Stani-

sowo. Ten ostatni zaginąl podczas I wojny

W zbiorach Muzeum krajoznawczego

jezuitów, prawdopodobnie w stroju bractwa

go. Szczytem jego urzędniczej kariery byla

slawowie Stefana Roszko. Na zaprosze-

światowej.

w Iwano-Frankiwsku zachowal się portret

uczniowskiego".

dożywotnia posada kasztelana warszaw-

nie wuja przeniósl się do Stanislawowa,

kaplana z wielkim orderem na piersiach.

Pierwsza ofiara rewolucji

skiego, dzięki której dostal się do Senatu.

Wojewodzic ­ to syn wojewody. Ojcem

gdzie zostal zamożnym kupcem. Handlo-

Na odwrocie jest napis mieszanką polsko-

Józefa byl Stanislaw, przyszly wojewoda

Wielokrotnie pelnil misje dyploma-

W 1848 r. w Europie zaczęly się roz-

wal wolami, które kupowal na Wolosz-

-ukraińską, używaną w polowie XIX w.:

tyczne. Dobrze znal język turecki i uzyskal

poznański, a dziadkiem ­ wojewoda kijow-

ruchy. Imperium austriackie chwialo się,

czyźnie, odkarmial na dzierżawionych

,,Wielebny kryloszanin Piotr Szankow-

audiencję u wielkiego wezyra, z którym

ski i wlaściciel Stanislawowa Józef Potocki.

narody Polski, Czech, Węgier dążyly do

ląkach i sprzedawal do Gdańska. Wspól-

ski. Urodzony roku 1795. Sportretowany

rozmawial bez tlumacza. W darze otrzy-

Chlopca nazwano na jego cześć. Dziadek

niepodleglości lub przynajmniej do auto-

cześni mu wspominają, że swój biznes

1868".

bardzo lubil wnuka. Historyk Stanislaw

mal rumaka i futra.

nomii. W historii ten okres nazywany jest

prowadzil twardo, wyniszczając konku-

W Wikipedii nie ma wiele informacji

Zaleński w książce ,,Ojcowie jezuici w Sta-

Od króla otrzymal starostwa jablo-

,,Wiosną Ludów". W Stanislawowie też

rentów ­ również swoich Ormian.

o nim. Lata życia 1795­1870. W 1818 zostal

nislawowie" pisze o chlopcu:

neckie, solotwińskie i kolomyjskie, które

bylo niespokojnie.

W 1736 r. Krzysztof wybrany zostal

wyświęcony na żonatego kaplana. Byl pro-

uczynily go zamożnym czlowiekiem. Po po-

,,Byl to ladny i mądry chlopczyna,

do ,,rady korsunachparów" (starszych),

Wieczorem 27 kwietnia 600 osobowy

boszczem w kilku wioskach, dopóki w 1841

myślnej transakcji udalo mu się kupić mia-

który starannie studiowal w szkolach

tlum przyszedl do gmachu naczelnika in-

a z czasem ­ do ormiańskiego magistra-

r. nie przeniesiono go do Stanislawowa,

steczko Bursztyn z przyleglymi wioskami,

ludowych, byl ulubieńcem nauczycieli

spekcji finansowej Andrzeja Żulawskiego,

tu. W następnym roku od Polaków Marii

gdzie zostal dziekanem dekanatu, lączące-

gdzie urządzil wlasną rezydencję. Nie zapo-

i kolegów. Ale szlachetna pani śmierć za-

mieszkającego przy ul. Szpitalnej 2. Ten

i Michala Gojów kupil za 400 zlotych dom

go kilka wiosek. W 1851 zostal honorowym

brala tę ozdobę stanislawowskich szkól.

minal również o Stanislawowie. W 1737 r.

kryloszaninem lwowskiej grecko-katolic-

Jeszcze podczas choroby ojcowie jezuici

zbudowal dom starców i kalek (zachowal

kiej kapituly ­ organu doradczego przy me-

odwiedzali chorego Józefa, przynosząc mu

się przy ul. Halickiej 14). Ożenil się z Gre-

tropolii. Kryloszanie, lub inaczej kanonicy,

leki ze swej apteki, a gdy niemoc go zmo-

czynką Marią z Paleologów, wywodzącą

dzielili się na rzeczywistych (zasiadających

gla przygotowali niewinną duszę w dro-

swój rodowód od cesarzy bizantyjskich.

rzeczywiście) i honorowych. Ci ostatni nie

gę do wieczności, zamknęli mu powieki

Mial jedną córkę Magdalenę, która zmarla

mieli żadnych obowiązków, a jedynie tytul

i przenieśli prochy do rodzinnych grobów

jeszcze za życia ojca. Caly spadek przypadl

i prawo noszenia oznaki kryloszanina ­ pe-

w kolegiacie. Żal wojewody za wnukiem

jego wnuczce Julii Skarbek.

leryny i naramienników.

nie mial granic...".

Portret koronnego instygatora Pawla

Prof. Kubijowicz w swojej ,,Ency-

Józef zmarl na dżumę w 1730 r. Jego

Benoit zachowal się w Krakowskim mu-

klopedii ukrainoznawstwa" dodaje, że

ojciec ożenil się w 1719 r. i mial trójkę

zeum państwowym.

Szankowski ,,w 1848 r. organizowal wraz

dzieci, wśród których Józef byl najmlod-

z innymi kaplanami oddzialy narodowe na

Chlopak z rodziny Potockich

szym. Otóż w chwili śmierci chlopczyna

Huculszczyźnie, które odbily miasto Sta-

Budowla obecnego Muzeum sztuki

nie mial ośmiu lat ­ na portrecie wygląda

nislawów od polskiej Gwardii Narodowej.

Przykarpacia to dawny kościól katolicki

na starszego.

Nagrodzony zostal wysokim austriackim

pw. Niepokalanego Poczęcia NMP. Oprócz

odznaczeniem".

Obawiali się go konkurenci

obrazów i figur świętych dekorowaly go

O wojowniczości kaplana Kubijowicz

liczne portrety. Byly to przeważnie podo-

Kościól ormiański również mial swoje

nieco przesadzil. Żadnych walk pomiędzy

bizny lwowskich arcybiskupów i magna-

portrety. Prawie wszystkie przedstawiają

oddzialami ukraińskimi i polską Gwar-

tów Potockich, którzy szczodrze wypo-

osoby duchowne: proboszczów świątyni

dią Narodową w Stanislawowie nie bylo.

sażali świątynie. Wśród nich znajdowal

lub lwowskich arcybiskupów. Jak bialy

Gwardzistów po cichu rozbroili austriaccy

się portret chlopca w dziwnym odzieniu,

kruk między nimi wygląda portret kupca

żolnierze. Natomiast swoich braci-Ukraiń-

przypominający chlopską sukmanę.

Krzysztofa Roszko Bogdanowicza (1686­

ców Szankowski zdradzil. W liście z dnia

Uważano, że jest to przedstawiciel rodu

1767), który do dziś zachowal się we

10 maja 1868 r. zawiadomil metropolię

Potockich.

Lwowskim muzeum historycznym. Obraz

o kaplanach greckokatolickich, którzy we-

Sowieci kościól zamknęli, obrazy zaś tra-

ma dziwny ksztalt ­ nieregularnego sze-

szli do polskiej Rady Okręgowej i domagal

fily do różnych muzeów. Portret mlodzieńca

ściokąta. Byl to portret trumienny, wyko-

się od cerkwi ,,należnego przeciwdzialania

znalazl się w Muzeum Kresów w Lubaczowie

rzystywany podczas ceremonii pogrzebo-

szerzeniu się rewolucyjnych propolskich

i w katalogu jest określany, jako: ,,Portret

wej. Do trumny byl mocowany od strony

nastrojów wśród kleru".

mlodzieńca z rodziny Potockich".

glowy, stąd mial taką dziwną formę.

Za wierność imperium Habsburgów

W 1928 r. w Stanislawowie miala

Po pogrzebie portret zawieszano

Szankowski otrzymal order ­ Krzyż za-

miejsce wystawa historyczna, poświęco-

w kościele na widocznym miejscu. Wia-

slug cywilnych. Na portrecie widzimy go

na przeszlości miasta. Wydano wówczas

domo, że na taki obraz mogly pozwolić

z najwyższym stopniem tego odznaczenia

STEFAN GOSZOWSKI

katalog eksponatów, który przygotowal

sobie jedynie zamożne rodziny. Krzysztof

­ Zlotym krzyżem z koroną.