18

nr 2 (438) 30.01.­15.02. 2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

W górę i w dól. Co nieco z historii windy

Frankiwsk wyrósl

i z tym trudno się nie

zgodzić. Przy tym wyrósl

doslownie ­ obecnie

malo który nowy dom ma

mniej niż dziewięć pięter.

Bloki te wyposażone są

w windy, co znacznie

poprawilo komfort

życia ich mieszkańców.

Ciekawe, kiedy ten ,,rodzaj

transportu" pojawil się

w naszym mieście po raz

pierwszy?

IWAN BONDAREW

WINDA ELEKTRYCZNA OTISA

Show Eliasza Otisa

Historia windy zaczęla się

dlugo przed powstaniem Sta-

nislawowa. Okazuje się, że

urządzenia do podnoszenia

i opuszczania ludzi dziala-

PRÓBA ,,BEZPIECZNEJ" WINDY ELIASA OTISA W ,,CRISTAL PALACE"

ly już w starożytnym Rzymie.

W 1854 R.

W Coloseum bylo 12 wind, które

wznosily gladiatorów na arenę,

zamontowala pierwszą windę

Firma ta siedemnaście lat póź-

gdzie toczyly się walki. Poru-

pasażerską w domu towaro-

niej zelektryfikowala stanisla-

szane byly przez liny, które cią-

wym na Broadwayu. Interesu-

wowski dworzec.

gnęlo 200 niewolników.

jące, że wewnątrz byla oświe-

Unikalny eksponat

Pierwsza prywatna winda

tlana lampami olejnymi.

zostala skonstruowana w XVIII

Jak Państwo myślicie ­ gdzie

Niebawem pojawil się kon-

w. dla króla Francji Ludwika

można  zobaczyć  najstarszą

kurent wind parowych ­ w 1867

windę w naszym mieście? Do-

XV, którego męczylo bieganie

r. na ogólnoświatowej wystawie

do kochanki po schodach o pię-

bra odpowiedź ­ przy ul. In-

w Paryżu zademonstrowano

tro wyżej. Poruszana byla rów-

dustrialnej 34. Mieści się tam

windę hydrauliczną. Rozwijala

nież ,,silą mięśni ludzkich".

Muzeum  elektryfikacji  TA

niebywalą jak na te czasy szyb-

MAKIETA PIERWSZEJ STANISLAWOWSKIEJ WINDY W EKSPOZYCJI

W 1800 r. jeden z wlaści-

,,Prykarpattiaoblenergo". Nie-

kość ­ 3,5 m/s. Niedlugo po tym

MUZEUM ELEKTRYFIKACJI

cieli kopalni węgla w Amery-

dawno jego ekspozycja uzu-

takie windy zamontowano na

ce postanowil wyposażyć szyb

pelniona zostala o interesujący

wieży Eiffla. Kosztowaly drogo

jest przejrzyste i można dobrze

w mechanizm windy, ale dzia-

eksponat. Na zamówienie kom-

za pomocą opornicy, sterującej

i nie byly tanie w eksploatacji.

zobaczyć, jak to dziala. Każ-

lal on dzięki maszynie parowej.

panii lwowski mistrz Wolody-

silnikiem elektrycznym. Po-

A to wlaśnie elektryczność

Dalo to potężny impuls do roz-

myr Bewz opracowal i wykonal

dy zwiedzający może windę

czątkujący windziarze dlu-

wyparla wkrótce parę i hydrau-

woju górnictwa, takie parowe

makietę elektrycznej windy

wprowadzić w ruch, obracając

go się męczyli, jeżdżąc windą

likę. Pierwszą windę elektrycz-

windy wykorzystywane byly

z początków XX w.

generator, stojący obok. Me-

w górę i w dól, zanim wyćwi-

ną Otis opatentowal już w 1861

w przemyśle wydobywczym

chanizm pomyślany jest tak,

Ta zlożona konstrukcja ma

czyli  zatrzymywanie  win-

r. Najbardziej udaną konstruk-

i slużyly do transportowania

2,5 m wysokości. Stalowa rama

że kabinę trudniej jest podno-

dy dokladnie przed otworem

cją byla winda z mechanizmem

urobku. Ludzie bali się jeździć na

imituje szyb windy, w którym

sić w górę niż opuszczać w dól.

drzwi na piętrze. Fachowcy za-

szynowym,  zaprezentowana

tych platformach, bo często zda-

porusza się kabina. Wszystko

Aby kabina stanęla na wybra-

trzymywali się bezblędnie, za

przez firmę Simens&Halske.

nym piętrze, trzeba ją tam do-

rzaly się przypadki urwania lin.

co dostawali od klienta napi-

kladnie podprowadzić. Ukazuje

Kwestią

bezpieczeństwa

wek. Niezwykle bylo również

to precyzję pracy pierwszych

windy zająl się amerykański

sprowadzenie windy na dól.

windziarzy.

wynalazca Eliasz Otis. Wynalazl

W przedwojennym Stanisla-

Wszystko jest bardzo reali-

on tzw. ,,lapacz" ­ mechanizm,

wowie ,,drapaczem chmur" byl

styczne. Na dnie ramy windy są

nie pozwalający windzie opaść

czteropiętrowy budynek ho-

zamontowane sprężynowe od-

przy urwaniu się liny. Wyna-

telu ,,Union". Pasażer mial na-

bijacze, kabina ma przeciwwagę.

lazek byl oplacony wysokim

cisnąć dzwonek, który brzmial

Kabina, wisząca na pięciu linach

kosztem, bo w czasie prób zgi-

w kabinie windziarza. Jeśli byl

ma zamykane ręcznie drzwi

nęlo dwóch pracowników Otisa.

na czwartym piętrze, naciskal

i jest obita wewnątrz drewnem.

Wynalazek Otisa nie wzbudzal

cztery razy...

Jak niegdyś Otis, tak również

zaufania wśród biznesmenów,

Pierwsze windy nie byly udo-

Bewz zadbal o bezpieczeństwo

którzy nie dawali pieniędzy na

godnieniem tanim, wobec tego na

,,pasażerów". Jeżeli zimitujemy

jego dopracowanie. Wówczas

ich instalacje mogly pozwolić so-

urwanie się liny, przez odlącze-

Otis uciekl się do piaru.

bie jedynie prestiżowe hotele czy

nie kabiny od lin i upuścimy ją

W 1854 r. w nowojorskiej Sali

kamienice dla elit. Bardziej do-

do szybu, to prawie natychmiast

,,Cristal Palace" Otis wobec licz-

stępne staly się one dzięki dwóm

zadzialają hamulce i kabina

nie zgromadzonej publiczno-

wynalazkom. W 1924 r. firma

stanie.

ści zademonstrowal dzialanie

,,Otis Elevator" opatentowa-

Przed stu laty windy różni-

,,bezpiecznej windy". Pomiędzy

la system wywolywania win-

ly się nieco od wspólczesnych.

dwunastometrowymi slupami

dy przez naciskanie przycisku

Przede wszystkim pasażerowie

zamontowano platformę, zalado-

na piętrze. Po dwóch latach inż.

nie mogli sterować windą samo-

waną ciężkimi pakami. Pomię-

Haugton skonstruowal automa-

dzielnie. Od tego byli specjalni

dzy nimi stanąl wynalazca i ma-

tyczne drzwi do windy. Dalo to

pracownicy ­ windziarze. Mieli

szyna parowa uniosla platformę

możliwość stopniowo pożegnać

stosowne mundury, otwiera-

w górę. Stojący powyżej asy-

się z windziarzami i przerzucić

li drzwi klientom i dostarcza-

stent demonstracji ostrym mie-

operowanie windą na samych

li ich na wybrane piętro. Do ich

czem przeciąl linę. Publiczność

pasażerów. Dziś dostępne jest to

funkcji należalo też utrzyma-

wstrzymala oddech, gdy platfor-

nawet dzieciom.

nie czystości w kabinie windy.

ma, spadając kilka metrów, sta-

Wszystko zaczęlo się w hotelu

Oprócz tego windziarz musial

nęla w miejscu. Otis zdjąl cylin-

,,Union"

znać podstawy psychologii, by

der i uklonil się publiczności.

Prototypem opisanego eks-

móc uspokoić pasażera gdyby

Następnego dnia obudzil się

ponatu muzeum byla najstarsza

ten zacząl się denerwować.

już jako ktoś niezwykle po-

stanislawowska winda z hote-

Guzików z numerem piętra

pularny. Posypaly się zamó-

lu ,,Union" ­ dzisiejsze centrum

wówczas jeszcze nie bylo, win-

wienia na windy towarowe,

HOTEL ,,UNION" BYL PIERWSZYM GMACHEM, WYPOSAŻONYM

biznesowe ,,Kijów" na deptaku.

dziarz kierowal ruchem windy

a po trzech latach kompania

W WINDĘ