21

nr 3­4 (439-440) 29.02.­14.03.2024

Kurier kulturalny

www.kuriergalicyjski.com

Żydowskie dziedzictwo Lwowa w fotografii

9 lutego br. Iryna

prezentuje życie i twórczość wszystkich

Kotlobulatowa, badaczka

znanych lwowskich architektów, arty-

historii Lwowa, autorka

stów, inżynierów pochodzenia żydowskie-

go. Opracowując temat fotografów żydow-

ponad dziesięciu wydań

skich, zaczynalam praktycznie od zera. Za

z historii lwowskiej

lata pracy udalo się odnaleźć tysiące zdjęć,

fotografii i filmu,

setki nieznanych wcześniej nazwisk, napi-

prezentowala swoją

sać ich biogramy, ocenić artystyczną war-

nową pracę ­ monografię

tość odnalezionych fotografii, techniki ich

poświęconą historii

wykonania. Postawilam sobie za zadanie

przywrócić z calkowitego zapomnienia

fotografii lwowskiej

imiona mistrzów fotografii lwowskiej,

pod tytulem ,,Żydowscy

ich wklad we lwowską kulturę i sztukę,

fotografowie i fotostudia

w historię Lwowa. Obecnie w Internecie

Lwowa (1860­1939)".

można znaleźć tysiące fotografii starego

Prezentacja zostala

Lwowa i lwowian XIX ­ XX wieków, ale

zorganizowana przez

nikt dokladnie nie wie, kto i dlaczego owe

,,Centrum ocalenia

zdjęcia zrobil, również często w którym

roku. Wiele z tych zdjęć udalo się odszy-

ukraińskiego dziedzictwa

MONOGRAFIA IRYNY

frować i dokladnie opisać. W książce

KOTLOBULATOWEJ

kulturowego" (prezes

przedstawiam bardzo bogaty świat lwow-

Natalia Filewycz) w cyklu

zamieszkujących miasto w ciągu dlugich

skich Żydów z tamtych lat, ich organizacji,

lekcji i spotkań pt.

wieków jego historii.

w tym zawodowych, również wydarzeń,

,,Kawa na Profesorskiej",

Monografia Iryny Kotlobulatowej

które zostaly udokumentowane na tych

organizowanych

fotografiach. Poza nazwiskami, które do-

liczy 672 stron i kilkaset fotografii, któ-

rych znaczna część zostala przez autor-

tarly do naszych czasów, często nie bylo

w bibliotece naukowej

kę dokladnie opisana. Książka sklada się

żadnych innych informacji. Dotarlam nie

politechniki lwowskiej.

z ośmiu rozdzialów, również dodatków,

tylko do dat ich urodzenia i śmierci, lecz

bibliografii i życiorysów profesjonalnych

do szczególów ich dzialalności zawodo-

TEKST I ZDJĘCIA

wej i na to wszystko mam potwierdzenie

fotografów żydowskich.

JURIJ SMIRNOW

Podczas prezentacji autorka powie-

dokumentalne. Żydowscy fotografowie

IRYNA KOTLOBULATOWA

Sala byla przepelniona publicznością.

dziala, że nie zważając na ogrom informacji

niekoniecznie robili zdjęcia tylko na tema-

Nazwisko Kotlobulatowej jest szeroko

wieków. Wszystkie spoleczności byly po-

ty żydowskie i odwrotnie ­ fotografowie

bez unikatowej kolekcji judaiki wybitnego

zawartej w książce, gwarantuje ona popraw-

znane w kręgach milośników historii Lwo-

innych narodowości fotografowali zabytki

lwowskiego żydowskiego naukowca, ba-

wiązane ze sobą i żadna z nich nie tworzyla

ność każdej daty i każdego nazwiska. Iryna

wa, jej liczne publikacje są wysoko cenione

żydowskie. Otóż nie można bylo ominąć

dacza i kolekcjonera Maksymiliana Goldste-

swojej kultury i swoich zabytków w izolacji

Kotlobulatowa przedstawila obecnym na

w Ukrainie oraz w Polsce. Monografia zo-

ina, który również tragicznie zginąl w getcie

od innych, lecz odwrotnie, w stalym kontak-

spotkaniu autorskim nie tylko treść swojej

również twórczości fotografów innych na-

stala wydana przez ,,Wydawnictwo Stare-

lwowskim, jak i tysiące Żydów lwowskich.

cie z innymi. Wlaśnie dlatego autorka omó-

książki, ale liczne fotografie omówionych fo-

rodowości. Na przyklad polski fotograf Jó-

go Lwa" i można ją już nabyć we lwowskich

Swoją unikatową kolekcję judaiki przeka-

wila też twórczość niektórych fotografów-

tografów i zakladów fotograficznych. Część

zef Kościesza-Jaworski w latach 1911­1918

księgarniach. Część obecnych na prezen-

-Polaków, związanych czy to wspólną pracą

zrobil wybitną serię fotograficzną zabyt-

zal on do depozytu Lwowskiego Muzeum

z nich znalazla osobiście w starych wyda-

tacji przyszla już z tą książką.

z fotografami-Żydami, czy to tych, którzy

ków lwowskich, wśród nich żydowskich,

Przemyslowego, skąd po reorganizacji mu-

niach prasowych lub w zbiorach muzealnych

Monografia Iryny Kotlobulatowej jest

takich jak zdjęcia wnętrz synagogi ,,Zlotej

zeów lwowskich ten bezcenny zbiór trafil

fotografowali lwowskie zabytki żydowskie.

i prezentowala publiczności po raz pierwszy.

drugim tomem serii ,,Żydowskie muzeum

Róży", nagrobków na starym cmentarzu

do Lwowskiego Muzeum Etnografii i Rze-

Wystawa kolekcji Maksymiliana Gold-

Cennym jest też szczegól, że każde zdjęcie

im. Maksymiliana Goldsteina we Lwo-

miosla Artystycznego. Jest to dziedzictwo

steina w 2018 roku we Lwowskim Muzeum

bylo przez autorkę identyfikowane i opisane.

żydowskim, czy kaplicy przedpogrzebo-

wie", które prezentuje lwowskie Muzeum

Etnografii i Przemyslu Artystycznego wy-

We wstępie Iryna Kotlobulatowa mię-

wej ,,Beth-Tahara" na nowym cmentarzu

nie tylko Żydów lwowskich, ale także nasze

Etnografii i Przemyslu Artystycznego we

warla ogromne wrażenie na wszystkich,

dzy innym powiedziala:

żydowskim. Żaden z tych zabytków już

wspólne dziedzictwo kulturalne.

wspólpracy z żydowskimi organizacjami

nie istnieje, zostaly dla kolejnych pokoleń

Historia i kultura Żydów lwowskich,

również na amerykańskim profesorze Yoha-

­ Monografia ,,Żydowscy fotografowie

i uniwersytetami w Izraelu i USA.

tylko na zdjęciach. Ze starych zdjęć lwow-

jak i w ogóle galicyjskich, jest po dzień

nanie Petrovsky-Shternie, który od lat pra-

i fotograficzne zaklady Lwowa (1860­

Pierwszy tom tej serii autorstwa prof.

skich zabytków patrzy na nas wyidealizo-

dzisiejszy malo znana i w znacznej mierze

cuje nad projektem przywrócenia pamięci

1939)" jest częścią projektu Muzeum Et-

Jurija Biriulowa zostal poświęcony żydow-

wany świat starego Lwowa z jego ludźmi,

zapomniana. Trzeba o niej pamiętać i budo-

o historii i kulturze Żydów mieszkających

nografii i Przemyslu Artystycznego, któ-

skiej architekturze i architektom pochodze-

wać naszą przyszlość w oparciu również

we Lwowie, szerzej w calej Ukrainie. Tak po-

ry prezentuje i popularyzuje unikatową

wydarzeniami, świątyniami rożnych ob-

nia żydowskiego dzialającym we Lwowie.

o to dziedzictwo, ponieważ bez zrozumie-

wstala idea utworzenia ,,Muzeum im. Mak-

kolekcję Maksymiliana Goldsteina. Przez

rządków, zwyklymi czynszowymi kamie-

Jego monografia odniosla sukces i pierw-

nicami. Tego świata więcej już nie ma, owe

nia naszej wspólnej przeszlości, trudno

symiliana Goldsteina", również wydania

dlugie lata powojenne kolekcja znajdowa-

sze wydanie z 2022 roku zostalo wyku-

serii katalogów zbiorów sztuki żydowskiej

la się w magazynach muzealnych i nikt nie

zaś zdjęcia przez wiele lat byly zachowane

budować przyszlość.

pione w ciągu trzech miesięcy. Monografia

w archiwach i muzeach. Razem stanowią

Opowiadając o żydowskiej fotografii,

i monografii, poświęconych sztuce i kultu-

wyobrażal sobie jej unikatowego charak-

otrzymala bardzo dobrą ocenę fachowców

obraz epoki (a może epok), która odeszla

autorka przedstawia też żydowską spolecz-

rze Żydów lwowskich. Ta część lwowskiej

teru i jej zakresu tematycznego. Dopiero

i lwowskiej prasy. O prezentacji tej książki

ność miasta, która liczyla 25% (w niektórych

kultury jest nadal malo znana, ale w spo-

wystawa kolekcji w 2018 roku ujawnila

na zawsze. Czym byla fotografia w latach

pisal też ,,Nowy Kurier Galicyjski" (NKG,

1860­1939? Rzemioslem czy sztuką? Na

latach nawet więcej) mieszkańców przedwo-

leczeństwie ukraińskim we Lwowie istnie-

jej bogactwo i różnorodność tematów,

nr 1, styczeń 2023 r.) Obydwie monografie

pewno w pierwszej kolejności rzemio-

jennego Lwowa i która byla integralną czę-

je szerokie zainteresowanie dziedzictwem

związanych z kulturą, sztuką i życiem

zostaly opracowane pod naukową redakcją

ścią mozaiki narodowościowej miasta XI­XX

kulturalnym wszystkich narodowości

codziennym Żydów lwowskich. Kolekcja

slem, ale jego poziom zbliżal to rzemioslo

Yohanana Petrovsky-Shterna, profesora

do sztuki. Przez caly okres opisany w mo-

historii żydowskiej Uniwersytetu w Evan-

nografii, dzialali zawodowi fotografowie

ston, Chicago, Illinois, USA (Northwestern

i fotografowie-amatorzy, istnialy zakla-

Uniwersity, Chicago), glównego inicjatora

dy fotograficzne, na których dzialalność

i organizatora tego ambitnego projektu.

trzeba bylo mieć licencję i placić podatki.

Książka Iryny Kotlobulatowej ,,Ży-

Byli biedni, tzn. uliczni fotografowie, któ-

dowscy fotografowie i fotostudia Lwowa

rzy też zostawili tysiące zdjęć publiczno-

(1860­1939)" jest pracą naukową i zarazem

ści z ulic lwowskich, potrafili ,,uchwycić"

popularną, dostępną i ciekawą nie tylko dla

odpowiedni moment. Takie też zdjęcia są

naukowców, ale także dla szerokiej publicz-

teraz bardzo popularne wśród milośników

ności, krajoznawców, milośników Lwowa,

historii Lwowa. Byli też fotografowie-a-

zainteresowanych historią naszego miasta

matorzy, których interesowala fotografia

i losami Żydów lwowskich (niestety bardzo

artystyczna, różne nowe techniki wyko-

często tragicznymi). Monografia Iryny Ko-

nywania zdjęć. Często byli to ludzie boga-

tlobulatowej, również seria wydawnicza,

ci, których nie interesowal zarobek. To oni

jest poświęcona historii kultury żydowskiej

występowali jako organizatorzy różnych

we Lwowie i powstala pod patronatem Mi-

wystaw i warsztatów fotograficznych.

nisterstwa Kultury i Polityki Informacyjnej

Kurs fotografii artystycznej wykladano

Ukrainy i Lwowskiej Narodowej Akademii

nawet na Politechnice lwowskiej.

Sztuki.

Na zakończenie spotkania Iryna Ko-

Naukową recenzję książki napisal Ser-

tlobulatowa powiedziala, że jest zaplano-

giusz Krawcow z Żydowskiego Uniwersyte-

wana jeszcze jedna prezentacja jej książki,

tu w Jerozolimie. Tak monumentalna książ-

tym razem w Muzeum Etnografii i Przemy-

ka powstala jako rezultat wieloletniej pracy

slu Artystycznego, z udzialem prof. Petro-

autorki we lwowskich (i nie tylko) archi-

vsky-Shterna. Tymczasem zainteresowani

wach, bibliotekach, muzeach. Opracowanie

mogą nabyć monografię ,,Żydowscy foto-

serii poświęconej kulturze i sztuce Żydów

grafowie i zaklady fotograficzne Lwowa

lwowskich na pewno byloby niemożliwe

(1860­1939) we lwowskich księgarniach.