31

nr 3­4 (439-440) 29.02.­14.03.2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Szpital cywilny w Stanisla-

URL zostal skierowany do Ber-

wowie szczęśliwie przetrwal

lina jako szef misji sanitarnej

zawieruchę Wielkiej Wojny.

dla jeńców ukraińskich. Po za-

W okresie międzywojennym

kończeniu dzialań wojennych

rozwijal się, zakupiono nowo-

w berlińskiej klinice robi spe-

czesne urządzenia i wprowa-

cjalizację ginekologa. W 1923 r.

dzano nowoczesne metody le-

zostaje asystentem dr Wagne-

czenia chorych. Jednak klątwa

ra ­ znanego profesora gineko-

glównego lekarza nigdzie nie

logii Uniwersytetu Praskiego.

znikla. Dyrektorzy szpitala na-

W 1925 r. Wojewidka wraca do

dal umierali w kwiecie wieku.

Stanislawowa i otwiera pry-

watną praktykę. Żylo mu się do-

Zazdrosny monter

brze. Oto jak opisuje życie mod-

Pierwszym znanym lekarzem

nego lekarza ,,Almanach Ziemi

naczelnym po I wojnie świato-

Stanislawowskiej":

wej byl Gustaw Dobrucki. Wcze-

,,...Ordynacja dr Wojewidki

GUSTAW DOBRUCKI MIAL

ADAM LACHMUND

śniej byl on zastępcą Stanislawa

prowadzona byla i mieścila się

SZCZĘŚCIE ­ UMARL ŚMIERCIĄ

Krasowskiego. Mial tyle szczę-

mial kochankę ­ akuszerkę

w wielkim budynku na rogu ul.

NATURALNĄ

ścia, że zmarl wlasną śmiercią.

z tego szpitala. Ale wpadla w oko

Lipowej, mającym w czasach

Możliwie dlatego, że kierowal

i nowego monterów zeszli do

również Lachmundowi, który

polskich nazwę ,,Warszawa"

szpitalem niedlugo ­ w latach

piwnicy, gdzie mieścila się ma-

byl kobieciarzem. Akuszerkę

(ob. jest to prawe skrzydlo hote-

KOST' WOJEWIDKA

1920­1922. Stąd przeniósl się do

szynownia ­ elektrycy mieli

skusily zaloty bogatego i z odpo-

lu ,,Dniestr" od strony ul. Szew-

Warszawy, gdzie wygral wybo-

powiatowej, która miala tam

przekazać sobie wyposażenie.

wiednią pozycją lekarza. Nycz

czenki ­ aut.). Dr Wojewidka byl

ry do Senatu, a w 1927 r. zostal

kilka mieszkań slużbowych.

Nagle Nycz, będąc mocno pod-

z żalu zacząl pić i postanowil po-

jednym z nielicznych lekarzy

Ministrem Wyznań Religijnych

Zupelnie możliwe, że jednego

pity, wyjąl z kieszeni rewolwer

zbyć się konkurenta w radykal-

Stanislawowa, posiadających

i Oświecenia Publicznego. Na

z mieszkań użyczano lekarzowi

i strzelil dyrektorowi w plecy.

ny sposób. Ciekawe, że kobieta

auto marki ,,Mercedes" z wla-

politycznym Olimpie nie utrzy-

naczelnemu szpitala cywilnego.

Zakrwawiony Lachmund upadl

wlaściwie ocenila poświęcenie

snym kierowcą".

mal się dlugo ­ już w następnym

Życie Jana Kochaja zostalo

na posadzkę, a zabójca wysko-

swego pierwszego kochanka

Uważany byl sprawiedli-

roku pozbyl się ministerialnej

przerwane tragicznie. Przeżyl

czyl na zewnątrz, chcąc uciec

i regularnie przekazywala mu

wie za najlepszego ginekologa

teki i zająl się praktyką prywat-

on wprawdzie ,,pierwszych so-

przez tylną bramę, ale okazala

paczki do więzienia.

w mieście. Z wladzami żyl do-

ną. Zmarl w 1940 r. w wieku 70

wietów" i okupację węgierską,

się zamknięta. Wówczas mon-

brze, a Polacy nazywali go ,,na-

Ojca więcej nie zobaczyl

lat, czym ustanowil swoisty re-

ale, gdy w sierpniu 1941 r. do

ter przylożyl sobie lufę do skro-

szym Ukraińcem". Powiadali

kord wśród naczelnych lekarzy

O następnym lekarzu naczel-

miasta weszli Niemcy, zabra-

ni i nacisnąl spust.

niektórzy, że doktor mial kon-

szpitali.

nym stanislawowskiego szpita-

li się za wyniszczanie polskiej

Na odglos wystrzalów zbiegl

takty z OUN. Wojewidka zalożyl

Kto zająl gabinet dr Dobruc-

la cywilnego mamy jedynie epi-

inteligencji. Początkowo, pod

się caly personel szpitala. Dy-

filię Ukraińskiego Towarzystwa

kiego w Stanislawowie na razie

pretekstem omówienia nowego

zodyczne wiadomości. Książka

rektora i montera odniesio-

Lekarskiego w Stanislawo-

ustalić się nie udalo. W 1926 r.

Tadeusza Kamińskiego ,,Tajem-

roku szkolnego, zwolali zebranie

no do sali operacyjnej i zaczę-

wie, kierowal Towarzystwem

na czele szpitala stanąl Adam

nica Czarnego Lasu" zawiera

nauczycieli, na którym zostali

to walczyć o ich życie. Wieść

ochrony mogil wojskowych,

Lachmund (1896­1933). Uro-

wspomnienia ucznia gimna-

aresztowani przez Gestapo...

o zamachu obleciala cale mia-

które opiekowalo się pochów-

dzil się w Krakowie, ukończyl

zjum Jerzego Kochaja. Pisze on,

Następnymi byli lekarze...

sto i wkrótce przed szpitalem

kami Strzelców Siczowych, lubil

Wydzial medyczny Uniwer-

18 sierpnia o 21:30 do miesz-

że mieszkal w Stanislawowie

zebral się tlum mieszkańców,

polować, należal do aktywnych

sytetu im. Jana Kazimierza we

czlonków lowieckiego towarzy-

w latach 1934­1944, a jego oj-

kania dr Kochaja weszlo trzech

którzy dobrze znali i cenili na-

Lwowie, byl uczniem znanego

stwa ,,Watra".

ciec Jan Kochaj byl w tym czasie

SS-manów i jeden Ukrainiec

czelnego lekarza. Kula przebila

Pierwsi sowieci pozamykali

profesora Tadeusza Ostrow-

dyrektorem szpitala cywilnego.

w cywilu. Zabrali ze sobą dokto-

mu prawe pluco i zatrzymala się

Nie wiemy, kiedy objąl to sta-

ra. Więcej Jurek Kochaj nie wi-

prywatne praktyki lekarzy, ale

skiego i przez dlugi czas byl

na kręgoslupie. Dyrektor zmarl

nowisko, ale przypuszczamy, że

dzial swego ojca. Później dozorca

Wojewidka bez pracy nie zostal.

chirurgiem w lwowskim szpi-

od wewnętrznego krwotoku nie

więzienny Popadyniec zdradzil

W 1939 r. zostaje kierownikiem

talu akademickim.

w roku 1934.

odzyskując przytomności, na

mu, że ojca wraz z innymi leka-

Oddzialu ginekologicznego ob-

Kolejnym źródlem, wspomi-

Lachmund otrzymal tragiczny

frontonie szpitala wywieszo-

wodowego ­ dawnego szpitala

nającym dr Kochaja, jest lista pol-

rzami rozstrzelano na więzien-

spadek. Gmach szpitala, wznie-

no żalobną czarną chorągiew

skich lekarzy, która ukazala się

nym dziedzińcu. Przed egzeku-

cywilnego. Latem 1941 r. Wo-

siony w 1842 r. byl zbyt stary

i tlum powoli się rozszedl.

w ,,Książce pamiątkowej miesz-

cją kazano im się rozebrać. Ciala

jewidka staje na czele calego

i ciasny, nie odpowiadal żad-

A monter Nycz przeżyl.

czaństwa polskiego w Stanisla-

pochowano tajemnie w Czarnym

szpitala. Byly wówczas klopo-

nym normom sanitarnym ­ nie

Wprawdzie z powodu ciężkiej

Lesie. Oprócz dyrektora Kochaja

ty z wyżywieniem chorych, ale

wowie" za rok 1935. Czytamy

mial nawet wodociągu. W 1912

rany stracil wzrok. W marcu

rozstrzelano jeszcze pięciu sta-

naczelnemu udalo się zorgani-

w niej, że Kochaj byl chirurgiem

r. wladze austriackie planowa-

następnego roku stanąl przed

i mieszkal przy ul. Szydlowske-

nislawowskich lekarzy.

zować wlasne gospodarstwo,

ly budowę nowego szpitala, ale

sądem i otrzymal wyrok 10 lat

igo 7. Przy tej samej ulicy miesz-

zapewniające  żywność  pa-

przeszkodzila temu wojna.

pozbawienia wolności.

Strzelec, ginekolog i żolnierz

kal i Adam Lachmund, ale nie

cjentom. Niemieckie dowódz-

Nowy dyrektor energicznie

Karę odbywal w stanisla-

podziemia

wiemy pod jakim numerem.

two szanowalo doktora, bo ich

zabral się do dzialania i zacząl

wowskim więzieniu, jego sąsia-

Dziś ten adres odpowiada ul.

kobiety leczyly się u niego. Ale

przebudowywać stary szpi-

dem w celi byl kaplan o. Jurij Fe-

Po sierpniowych egzeku-

Hruszewskiego 7 i mieści się

też faszyści nie wiedzieli o nim

tal na miarę XX w. Doprowadzil

doriw, który później spisal swe

cjach Niemcy ostro odczuli brak

tu Wydzial fizjologiczny Aka-

wszystkiego.

wodociąg, urządzil kanalizację,

wspomnienia. Nycz opowiadal

kwalifikowanej kadry medycz-

Jak pisze krajoznawca Petro

demii Medycznej, zaś w la-

suszarnię i lodownię. Na doda-

mu, że w rzeczywistości zabil

nej. Mieszkańcy nadal choro-

Arsenycz, Wojewidka często

tach 1930. kamienica należa-

tek wznowil dzialalność stani-

dyrektora nie z powodu utra-

wali i w szpitalu potrzebny byl

wyjeżdżal w okolice, gdzie do-

la do stanislawowskiej Rady

slawowskiego oddzialu Polskie-

ty pracy. Okazuje się, że monter

nowy kierownik. Ale skąd go

konywal operacji w polowych

go Towarzystwa Lekarskiego,

wziąć? Niemieccy lekarze wy-

szpitalach UPA, a w swoim

co pozwolilo stanislawowskim

jechali z miasta w grudniu 1939

szpitalu prowadzil szkolenia dla

lekarzom publikować swe ma-

r., żydowskich częściowo roz-

lekarzy i sanitariuszek oddzia-

terialy w czasopismach me-

strzelano, a częściowe umiesz-

lów partyzanckich.

dycznych. Prowadzil popularne

czono w getcie, większość pol-

W marcu 1944 r. do Stanisla-

odczyty o tematyce medycz-

skich eskulapów spoczywala

wowa zbliżal się front. Wojewid-

nej na zebraniach Ligi Obrony

w Czarnym Lesie. Pozostali nie-

ka rozumial, że sowieci wypo-

Powietrznej i Przeciwgazowej;

liczni lekarze-Ukraińcy. No-

mną mu wspólpracę z Niemcami

byl zawziętym teatromanem

wym dyrektorem szpitala cy-

i zaplanowal ucieczkę na Za-

i dożywotnym czlonkiem Mu-

wilnego zostal Kost' Wojewidka

chód. Wszystko zostalo przy-

zyczno-dramatycznego Towa-

(1891­1944).

gotowane do wyjazdu i rzeczy

rzystwa im. Moniuszki. Miesz-

Jego życie bylo dość inten-

spakowano do wagonu. I to zgu-

kal w samym centrum miasta

sywne i niewiele przypominalo

bilo lekarza. Ktoś z hitlerowców

­ przy ul. Szydlowskiego (pocz.

życie prowincjonalnego lekarza.

postanowil przywlaszczyć sobie

ob. ul. Hruszewskiego).

Urodzil się w pow. nadwórniań-

majątek zamożnego lekarza. Na-

W tym czasie pracowal

skim we wsi Zielona w rodzi-

gle przypomniano sobie, że jego

w szpitalu 31-letni monter Józef

nie lekarskiej Lwa Wojewid-

żona Ilona, jest węgierską Ży-

Nycz, Polak z Tyśmienicy. Nagle

ki. Studiowal w Czerniowcach

dówką i w ostatniej chwili Wo-

zacząl ostro pić i nawet sprze-

i Przemyślu, ukończyl Wy-

jewidkę aresztowano.

dawal wlasne rzeczy. Dyrektor

dzial medyczny Uniwersytetu

Świadek Wasyl Jaszan opi-

bardzo cenil porządek i ostro

w Pradze. Po wybuchu I wojny

suje smutny koniec tej historii:

Nycza upomnial. Ale ten nie za-

światowej zapisal się do legionu

,,...Żonę rozstrzelano jako

przestal upijania się. Wówczas

Ukraińskich Strzelców Siczo-

Żydówkę, syna ­ jak pól-Żyda,

Lachmund zwolnil go i przyjąl

wych i osiągnąl stopień lekarza

a Wojewidce zarzucono pomoc

do pracy elektryka Mazurka.

koszowego. W 1916 r. trafil do

Żydom. Rodzinę rozstrzelano,

14 listopada 1933 r. lekarz na-

niewoli rosyjskiej, gdzie poznal

a ich mienie rozgrabiono".

czelny w towarzystwie starego

Jewgena Konowalca. W czasach

MORDERCA JÓZEF NYCZ W CZASIE PRZESLUCHANIA