33

nr 3­4 (439-440) 29.02.­14.03.2024

Kurier kulturalny

www.kuriergalicyjski.com

o których bardzo malo wiedzą

Jest jeszcze inna strona nie

,,Na dodatek piosenki Hema-

tę podróż do Lwowa w swoim

,,Chlib kulikowski". Nazajutrz

nawet wspólcześni mieszkań-

tylko przewodnika Marcina

ra wykonywaly dwie wiel-

,,Caly Lwów na mój glów... Al-

cala trójka miala wreszcie od-

cy miasta. Z drugiej strony opi-

Halasia, lecz wielu innych prze-

kie damy polskiej estrady. Po

fabet Lwowski": ,,...co lwowian-

lecieć i zobaczyć miasto Lwów...

sy podejrzanych knajp, rynku

wodników i książek o Lwowie.

pierwsze ­ Renata Bogdańska-

ce tak naprawdę potrzebne jest

A konkretnie przede wszyst-

przydworcowego, lwowskiego

Chodzi o blędy w nazwiskach,

-Anders, druga żona generala

do szczęścia? I zobaczyć mia-

kim: Niedźwirski ­ Kraszew-

sala i tarańki. Trudno też pogo-

datach,  wydarzeniach.  Nie

Wladyslawa Andersa, urodzona

sto Lwów... Nie widziala go lat...

skiego (bo tam mieszkal), Wlada

dzić się przy zwiedzaniu Lwo-

uniknąl tych blędów też Marcin

i wychowana ­ o czym rzadziej

każdy mnie tu zrozumie, dla-

­ Batorego (bo tam radio, gdzie

wa w jednym dniu ( przed nami

Halaś i na trzy z nich pozwo-

się pamięta ­ w ukraińskiej ro-

czego nie wdaję się w szczególy,

byla gwiazdą), a pani Renata

jednak przewodnik dla tury-

lę sobie zwrócić uwagę. Otóż na

dzinie (Iryna z domu Lysiewicz).

fakt, że nie widziala go dawno.

­ Kulparków (bo tam się uro-

stów, a nie poetycki esej) z listą

stronie 83 czytamy: ,,...konse-

Po drugie ­ Wlada Majewska...

Na wspóltowarzyszy podróży

dzila). Tak mi to potem relacjo-

obiektów rekomendowanych

krowany w 1934 roku kościól

Żadna z nich nie zdecydowala

dobrala sobie parę przyjaciól:

nowal konsul Krętowski, który

przez autora dla wszechstron-

Matki Boskiej Ostrobramskiej...

się jednak na podróż do miasta

Wladę Majewską i dra Emila

zgodnie z naszymi uprzednimi

nej znajomości z miastem.

stal się garnizonową świąty-

mlodości ­ można się tylko za-

Niedźwirskiego. Wyjazd po-

ustaleniami wyjechal na lotni-

Obok pomnika Adama Mic-

nią 7. Pulku Ulanów Jazlowiec-

stanawiać, czy powodem takiej

przedzony byl kilkutygodnio-

sko w Sknilowie, żeby przywi-

kiewicza, kościola św. Elżbie-

kich". Slynnym we Lwowie byl

decyzji byl podeszly wiek, czy

wym pobytem w Warszawie,

tać calą ekspedycję: ,,W ogóle nie

ty, opery lwowskiej obecny na

nie 7. lecz 14. Pulk Ulanów Ja-

raczej niechęć do zobaczenia, co

gdzie panią generalową gościlo

chcieli slyszeć, że czeka na nich

tej liście Rynek Przydworcowy

zlowieckich, odznaczony Krzy-

uczyniono z ich miastem".

Ministerstwo Obrony Narodo-

hotel ,,Dnister" i cala delegacja,

,,z wielkimi halami: owocowo-

żem Virtuti Militari. Dalej stro-

Co na to powiedzieć? Po

wej. Teraz dopiero potwierdzila

prosto z lotniska, tak jak stali,

-warzywną i mięsną", również

na 89. ­ ,,Wyszlo bardzo dobrze

pierwsze ­ pani generalowa

się sluszność tezy, że najtrafniej

z bagażami, chcieli każdy w inną

opis handlarek sprzedających

dla Gorgolewskiego i dla Lwowa,

Andersowa byla z domu Jaro-

z wszystkich ról aktorka obsa-

stronę.  Doktor  Niedźwirski

ser, mleko, śmietanę wprost na

w którym architekt zrealizo-

siewicz, a nie Lysiewicz. A po

dzona byla w roli generalowej.

zadysponowal, że wpierw na

chodnikach ożywionych ulic

wal dwa piękne projekty: gmach

drugie autor tego artykulu oso-

Ten pobyt to byl jeden wielki

Kraszewskiego. Ja tu jestem

miasta... Może wlaśnie dlate-

Sejmu Krajowego... oraz Teatr

biście spacerowal z obydwoma

benefis... Aż dziw, że znalazl się

najstarszy, mówi, (92 lata) i wie-

go Lwów Marcina Halasia jest

Wielki wlaśnie". Prof. Zygmunt

szanownymi paniami uliczkami

czas na spotkanie z lwowiakami

kiem i rangą, bo jestem pulkow-

takim nieoczywistym? W każ-

Gorgolewski nie mial nic wspól-

lwowskimi na zaproszenie Je-

w kawiarni ,,U Szczepka i Toń-

nikiem, a ty ­ powiada do pani

dym bądź razie ów przewod-

nego z projektem i budownic-

rzego Janickiego, który wlaśnie

ka". Tam cala trójka (generalowa,

generalowej ­ wyszlaś z wojska

nik jest niezwykle ciekawy,

twem gmachu Sejmu. W latach

byl jednym z organizatorów ich

Wlada Majewska i Niedźwir-

wszystkiego jako kapral.

oryginalny, wart uwagi milo-

1877­1881 gmach ten zaprojek-

wyjazdu do Lwowa. Jerzy Janic-

ski) byla już jak w przedsion-

­ I czyje w końcu bylo na

śników Lwowa. W ręku z tym

towal i zbudowal lwowski ar-

ki nieprześcigniony milośnik

ku Lwowa: byly pirogi i halba

wierzchu?

przewodnikiem można zoba-

chitekt Juliusz Hochberger, dy-

Lwowa, ceniony polski scena-

piwa, Kurtycz przebieral na gi-

­ Kaprala.

czyć takie miejsca we Lwowie,

rektor miejskiego departamentu

rzysta i dziennikarz i jak naj-

tarze, a obie panie podpisywaly

Takie  w  cywilu  bywa-

których nie pokaże turystom

budownictwa. No i już ostatnia

bardziej autentyczny lwowiak

świeżo wlaśnie wydany zbiór

ją skutki, gdy kapralem jest

żaden przewodnik.

uwaga: na stronie 249 czytamy:

starej daty, tak z humorem opisal

lwowskich wierszy Hemara

generalowa...".

Wspomnienia ocalonej

W artykulach ,,Z kalenda-

wychowana byla w domu w at-

Na naszą redakcyjną

mosferze wspomnień o przed-

rza Mili" mamy opis ocalalego

pólkę książkową trafila

zdjęcia rodzinnego Sandber-

wojennych

Zaleszczykach,

interesująca publikacja

znanym w okresie międzywo-

gów zrobionego w Zaleszczy-

z dziedziny wspomnień

kach. Mila przedstawia tu swo-

jennym kurorcie polskim.

z lat przedwojennych

Natomiast Sacha Marie Levay

ją rodzinę i losy niektórych

i II wojny światowej.

jej czlonków w czasie II wojny

wspomina w swoim wstępie:

Ukazuje ona świadectwo

światowej ­ niestety większość

,,Spotkalyśmy się w montreal-

rodziny zginęla w Zagladzie.

skim Muzeum Sztuk Pięknych

osoby, która przeżyla

Przedstawione w tym rozdziale

w roku 1991. (...) Twoje koleżanki

holokaust i byla naocznym

i koledzy z muzeum zapamiętali

są listy Mili i reportaże z wy-

świadkiem okropności

Cię jako życzliwy i natchniony

darzeń, a których brala udzial

sowieckiej i hitlerowskiej

żywiol (taką jesteś nadal!). każ-

­ odslonięciu pomnika ku pa-

okupacji na naszych

mięci Żydów w Zaleszczykach

dy, kto mial przywilej Cię poznać,

terenach.

odczuwal natychmiast, że jesteś

w 2011 r. i jej przemówienie na

uroczystości wręczenie medalu

wcieleniem dobroci".

Z kolei w swoim wstępie do

,,Sprawiedliwy wśród narodów

KRZYSZTOF SZYMAŃSKI

K

książki Krystyna Sokolowska

świata" Albinowi Tyllowi.

Albin Tyll (Thiel) okazal się

siążka nosi tytul ,,Mila

wspomina, jak w 1994 r. Mila

Sandberg-Mesner: Oca-

udzielila pierwszego wywia-

aniolem stróżem dla Mili i jej

rodziny w czasie okupacji so-

lona z Zaglady, autor-

du. Bylo to wlaściwie opowieść

ka, mówczyni, humanistka"

o jej losach, o losach jej rodziny

wieckiej i hitlerowskiej. Dzię-

i innych ludzi, który nagra-

ki jego odwadze, pomyslowości

i wydana zostala w 2023 r.

i sprytowi Mili, jej siostrze Loli

w Lublinie przez Stowarzysze-

la dla programu ,,Living Testi-

nie ,,Studnia Pamięci". Publika-

monies" w ramach dzialalności

i kuzynce Jasi udalo się prze-

cja zostala opracowana w ory-

Fundacji Shoah Stevena Spiel-

trwać Zagladę. Niestety rodzice

ginalny sposób. Ma trzy autorki:

berga. Jak wspomina Krystyna,

Mili nie zgodzili się na ucieczkę

Mila spisywala przez lata swoje

z transportu do Belżca i zginęli

Hanię Fedorowicz, która do-

w tym obozie.

konala wyboru tekstów, Sachę

wspomnienia na karteczkach,

Za swoją postawę w cza-

Marie Levay, która wykonala

nazywając je ,,winietkami".

sie wojny zostal udekorowa-

projekt okladki i szatę graficzną

Późniejsze opracowanie wi-

miejscowościach, a więźniów

zadać jej pytania i dowiedzieć

książki i Krystynę Sokolowską,

nietek przez Alę Giżycką stalo

ny tym medalem, a świadectwo

zaladowano do wagonów towa-

się wiele dla nich nowego.

która dokonala przekladu z ję-

podstawą do licznych opubli-

o nim dala wlaśnie Mila San-

rowych i wtoczono je na most.

W ,,Wybrane z kalendarza"

kowanych wspomnień, i arty-

dberg-Mesner i ona to wręczy-

Most byl przygotowany do wy-

zyka angielskiego i korekty tek-

przytoczono kilka ważnych

la zaszczytną nagrodę jego córce

stu polskiego. We trójkę znaly

kulów publikowanych w czaso-

sadzenia i do tego doszlo, gdy

dat: promocję książki ,,Świa-

pismach. Przede wszystkim na

Grażynie Madejskiej w Katowi-

wagony znalazly się na moście.

dobrze Milę Sandberg-Mesner,

tlo w mroku", prezentację filmu

cach w 2013 r.

spotykaly się z nią, przyjaźni-

ich podstawie powstala glówna

Kto nie zginąl w czasie wybuchu,

z udzialem Mili Sandberg-Me-

ly i korespondowaly w różnych

publikacja Mili Sandberg-Me-

Rozdzial drugi mieści wspo-

ten utonąl, uwięziony w wago-

sner i uroczystości wręczenia

okresach. Hania Fedorowicz,

sner ­ ,,Światlo w mroku", która

mnieniowe  artykuly,  które

nach, w wodach Dniestru.

medalu ,,Sprawiedliwy wśród

ukazaly się w czasopiśmie ,,Glo-

która dokonala wyboru tekstów,

ukazala się w polskim przekla-

Ta tragedia zostala upamięt-

narodów świata".

sy Podola" w latach 2021-2022.

sama określa Milę, jako ,,swo-

dzie w 2015 r.

niona kapliczką w okolicach

Książka liczy 106 stron, jest

Mila Sandberg-Mesner opisu-

ją bratnią duszę". Taki też tytul

Z takich wlaśnie winie-

mostu, gdzie w rocznię tragedii

bogato ilustrowana w zdjęcia

je tu życie w Zaleszczykach po

nosi jej wstęp od autorki.

tek Mili powstala omawiana

­ 5 lipca ­ zbierają się miesz-

z przedstawionych uroczysto-

Okazuje się, że rodziny San-

publikacja.

I wojnie światowej, osoby, które

kańcy Zaleszczyk na modlitwę

ści, w których udzial brala Mila

dbergów i Fedorowiczów po-

Oprócz wstępu od trzech

znala i które odegraly szczegól-

za dusze pomordowanych Po-

Sandberg-Mesner, a również

ną rolę w jej życiu.

chodzily z tej samej miejsco-

autorek książka sklada się

laków, Ukraińców i Żydów.

w zdjęcia archiwalne. Wydanie

z dwóch podstawowych roz-

Opisuje też tragedię, która

W rozdziale tym umieszczo-

wości ­ Zaleszczyk i w tych

jest dwujęzyczne ­ polsko-an-

odleglych czasach znaly się

dzialów: ,,Z kalendarza Mili

miala miejsce na moście kolejo-

no również pisemne podzięko-

gielskie, co jest również atu-

wym przez Dniestr. Mianowi-

i przyjaźnily ze sobą. Wyszlo

Mesner", ,,Artykulów opubli-

wania uczniów jednego z ko-

tem tej publikacji, bowiem jest

cie, sowieci po wybuchu wojny

kowanych w czasopiśmie ,,Glo-

ledżów w Toronto, którzy mieli

to na jaw dopiero po poznaniu

wspanialym  podręcznikiem

z Niemcami opróżnili więzie-

obu pań w 2010 r. Hania, cho-

sy Podolan" 2021-2022" i ,,Wy-

możliwość porozmawiać z Milą

do nauki i doskonalenia języka

brane z kalendarza".

nie w Zaleszczykach i innych

Sandberg-Mesner

on-line,

ciaż urodzona już po wojnie,

angielskiego.