36

nr 3­4 (439-440) 29.02.­14.03.2024

Kurier kulturalny

www.kuriergalicyjski.com

Konserwatorskie projekty Związku Rodowego

Dzieduszyckich herbu Sas we Lwowie w 2023 roku

Rodowy Związek

Dzieduszyckich herbu

Sas już czwarty rok

prowadzi na terenie

Lwowa aktywne prace

konserwatorskie.

Początki wlączenia

Związku w tę piękną

i tak potrzebną

sprawę związane byly

z poszukiwaniem

pochowań przedstawicieli

tego zaslużonego

dla Lwowa i Kresów

BANER ZWIĄZKU RODOWEGO DZIEDUSZYCKICH

rodu na Cmentarzu

Lyczakowskim.

w historii wspólnych polsko-ukraińskich

unikatową napisaną w języku niemieckim

prac konserwatorskich. Trzeba też wyja-

,,Historię zwierząt" szwajcarskiego lekarza

TEKST I ZDJĘCIA

śnić, że biblioteka Muzeum Przyrodniczego

i przyrodnika Konrada Gesnera (1516­1565).

JURIJ SMIRNOW

to tylko część (i to mniejsza) ogromnego

Książka liczy 517 kart i jest oprawiona w ja-

W 2020 roku udalo się ustalić pelną

i bardzo cennego zbioru przedwojennej Bi-

sną skórę na drewnianych deskach, zapina-

listę pochowań, które znajdują się na tere-

blioteki Poturzyckiej . Wlaśnie przy utwo-

jących się na metalowe zapinki.

nie cmentarza. Jest ich razem piętnaście.

rzeniu Muzeum Przyrodniczego Wlodzi-

Jeszcze jedną inicjatywą Związku Rodo-

Prawie wszystkie nagrobki wymagaly po-

mierz Dzieduszycki postanowil podzielić

wego Dzieduszyckich herbu Sas byly prace

ważnych prac renowacyjnych, zaś kaplica

swoją rodową bibliotekę: archiwum i część

konserwatorskie przy odnowieniu (a faktycz-

rodowa Dzieduszyckich zostala zburzona

dotyczącą nauk przyrodniczych przenieść

nie ratowaniu od zniszczenia) XVII-wiecznej

w 1944 roku w czasie dzialań wojennych.

z palacu przy ul. Kurkowej do Muzeum.

grupy rzeźbiarskiej ,,Chrzest Chrystusa przez

Wszystkie nagrobki rodziny Dzieduszyc-

W bibliotece muzealnej większa część zbio-

Jana Chrzciciela" w narożniku późnorene-

KAMIENICA SZOLC-WOLFOWICZÓW

kich mają charakter zabytkowy, część

ru zachowala się w odnośnie dobrym sta-

sansowej kamienicy lwowskich patrycjuszy

z nich wykonana w pracowniach znanych

Orderem Żelaznej Korony II klasy. Oprócz

poddane zostaly książki, ale też album,

nie i w komplecie. Bardziej tragiczne byly

Szolc-Wolfowiczów (Rynek 23). Prace rozpo-

lwowskich mistrzów rzeźby lub w reno-

Wlodzimierza hr. Russowskiego w krypcie

dyplomy i teczka introligatorska. Obok

losy biblioteki i archiwum w palacu przy

częto w 2022 roku. Postacie Chrystusa i św.

mowanych zakladach kamieniarskich.

spoczęla jego żona ­ Izabela Apolonia z hr.

książek autorstwa Stanislawa Solskiego,

ul. Kurkowej. W jej zbiorach znajdowaly się

Jana Chrzciciela umieszczono w niszy wypel-

Szlachetną inicjatywę Związku Rodowe-

Dunin-Borkowskich, dama Orderu Krzyża

Jana Bielskiego czy Williama Coxe'a w tym

unikatowe dokumenty i książki drukowane

nionej kompozycją z podlużnych plakiet de-

go Dzieduszyckich herbu Sas podtrzymal

Gwiaździstego, córki ­ Jadwiga i Wanda

roku udalo się odnowić ,,Kronikę domową

począwszy od roku 1473, wiele inkunabu-

koracyjnych z reliefem o motywie roślinnym.

warszawski Narodowy Instytut ,,Polonika"

Aleksandra hr. Kalinowska, oraz syn ­ Bro-

Dzieduszyckich", która zostala wydana we

lów i rarytetów bibliograficznych , między

Po bokach calość zamykają kanelurowane

i wsparlo finansowo polskie Ministerstwo

nislaw hr. Russowski.

Lwowie w 1865 roku. Autorem tego opraco-

innymi listy królów polskich i rękopis ,,Króla

kolumny w porządku korynckim, a u góry

Kultury i Dziedzictwa Narodowego (MK

Związek Rodowy Dzieduszyckich herbu

wania jest Maurycy Dzieduszycki. Opisal on

Ducha" Juliusza Slowackiego. We wrześniu

przedstawienie golębicy Ducha Świętego.

i DN ). Również dyrekcja lwowskiego hi-

Sas rozpocząl też unikatową, wieloletnią

dzieje rodziny i przybliżyl realia spoleczne

1939 roku palac Dzieduszyckich zajęla jed-

W części dolnej rzeźbiarz umieścil figurę

storyczno-kulturowego Muzeum-Rezer-

pracę konserwacji książek z biblioteki na-

towarzyszące jej rozwojowi. Prace konser-

nostka Armii Czerwonej. Jak pisze prof. Ma-

symbolizującą Wiarę. Jak podaje na swojej

watu ,,Cmentarz Lyczakowski" wyrazilo

ukowej Wlodzimierza hr. Dzieduszyckiego,

watorskie prowadzi Uliana Romaniw, zaś

ciej Matwijów w książce ,,Walka o lwowskie

stronie Związek Rodowy Dzieduszyckich

zainteresowanie tą inicjatywą.

zalożyciela Muzeum Przyrodniczego imie-

nadzór konserwatorski nad projektem spra-

dobra kultury w latach 1945-1948", żolnie-

herbu Sas, ,,rzeźby ze względu na uplyw

Dzięki wspólnym wysilkom polskich

nia Dzieduszyckich we Lwowie ( obecnie

wuje Janina Wielowiejska. Projekt nie mógl-

rze spalili część książek i dokumentów

czasu i dzialalność warunków atmosferycz-

i ukraińskich instytucji zorganizowano

Państwowe Muzeum Przyrodnicze NAN

by się odbyć, gdyby nie wsparcie pracowni-

w piecach i ,,...jedynie przewiezienie w lu-

nych stracily niektóre elementy. Tak postać

polsko-ukraińską grupę konserwatorów

Ukrainy) . Wedlug znanego lwowskiego

ków Muzeum Przyrodniczego NAN Ukrainy

tym 1940 roku do Ossolineum uratowalo

Wiary stracila rękę i trzymany w niej krzyż...

pod kierownictwem warszawianki Anny

krajoznawcy Mieczyslawa Orlowicza, ,,Mu-

na czele z prof. Andrijem Bokotejem i Iryną

resztę od zupelnego zniszczenia z rąk kwa-

Konserwatorzy, chociaż dzialają w trudnych

Kudzi, absolwentki Warszawskiej Akade-

zeum im. Dzieduszyckich przy ul. Rutow-

Susulowską".

terujących w palacu Dzieduszyckich żolnie-

warunkach, dokladają wszelkich starań,

mii Sztuk Pięknych. W latach 2020-2021

skiego 18 (obecnie ul. Teatralna), zostalo za-

Cenna inicjatywa Związku Rodowego

rzy radzieckich". Otóż w 2022 roku dzięki

aby przeprowadzić kolejny etap prac i przy-

odnowiono cztery nagrobki, zaś w roku

lożone w polowie XIX wieku ze zbiorów hr.

Dzieduszyckich herbu Sas dotycząca re-

wspólnym dzialaniom udalo się poddać

wrócić świetność temu wspanialemu dzielu

2022 kolejne dwa. W 2023 roku Związek

Wlodzimierza Dzieduszyckiego (zm. 1899)

nowacji unikatowych książek z biblioteki

renowacji dziesięć cennych książek ze zbio-

sztuki. Obecnie elementy kompozycji zostaly

Rodowy Dzieduszyckich herbu Sas skupil

jako pierwsze w swoim rodzaju w Polsce.

Muzeum Przyrodniczego nie ma analogów

rów Muzeum Przyrodniczego, wśród nich

przewiezione do pracowni konserwatorskiej

się na odnowieniu kolejnych dwóch nagrob-

Zawiera ono bogate zbiory etnograficzne,

i powrócą na swoje miejsce po zakończe-

ków (o tych pracach Nowy Kurier Galicyjski

przedhistoryczne i przyrodnicze, pochodzą-

niu prac, ale też gdy kończą się dzialania

pisal w nr 23­24, 2023r.). Niektóre skompli-

ce z calego obszaru ziem dawnej Polski.

wojenne. Prace prowadzi polsko-ukraiński

kowane prace konserwatorskie przy reno-

Muzeum otwarto w roku 1880, przed-

zespól pod kierownictwem Anny Kudzi ­ to

wacji pomników trwają nawet dwa sezony.

tem zaś zbiory mieścily się w palacu

wspaniali specjaliści w swoich dziedzinach...

Tak przez dwa lata prowadzono prace przy

Dzieduszyckich przy ul. Kurkowej (obec-

Projekt dofinansowano ze środków MKiDN

nagrobku Klaudii hr. Dzieduszyckiej z Newli-

nie ul. Lysenki). Za czasów Wlodzimierza

pochodzących z Funduszu Promocji Kultu-

nów Mazarakich (1815­1880). Również nie

hr. Dzieduszyckiego biblioteka zajmowala

ry-państwowego funduszu celowego". Otóż

jeden rok będą prowadzone prace przy mo-

parter budynku muzealnego. Na stronie

w pracowni konserwatorskiej przeprowa-

numentalnym nagrobku Józefa hr. Kalinow-

Związku Rodowego Dzieduszyckich herbu

dzono zespolową konserwację i uzupelnie-

skiego (zm. w roku 1825), pulkownika wojsk

Sas znajdujemy dalsze informacje dotyczą-

nie rzeźb, zaś na fasadzie kamienicy Szolc-

francuskich i generala wojsk polskich, ka-

ce biblioteki, mianowicie Związek zaznacza,

-Wolfowiczów zakończono odnowienie niszy

walera orderu francuskiej Legii Honorowej

że ,,naukowa biblioteka jest jedną z naj-

i wszystkich elementów ją zdobiących. Dwu-

i polskiego Krzyża Virtuti Militari. Pomnik

starszych bibliotek na Ukrainie. Znaczna

letni okres prac konserwatorskich dobiega

wzniesiono z piaskowca w stylu neogo-

część jej księgozbioru powstala ze zbiorów

końca i czekamy kiedy cenna grupa rzeź-

tyckim, w ksztalcie edykuly, zwieńczonej

Biblioteki Poturzyckiej, zalożonej na po-

biarska znów wróci na swoje miejsce. Warto

krzyżem i ozdobionej pinaklami. Wedlug

czątku XIX wieku przez Józefa Kalasantego

zaznaczyć, że rodzina Dzieduszyckich histo-

inskrypcji pomnik zostal wzniesiony dla

Dzieduszyckiego (1776­1847) i byla później

rycznie nie jest związana ani z XVII-wiecz-

uczczenia pamięci ukochanego ojca Józefa

uzupelniona przez jego syna Wlodzimierza

ną rodziną kupców Szolc-Wolfowiczów, ani

hr. Kalinowskiego na zamówienie córki Olgi

Dzieduszyckiego(1825­1899). Zaangażo-

z kamienicą w Rynku lwowskim. Prace kon-

z hr. Kalinowskich ks. Ogińskiej. Nad tablicą

wanie wlaścicieli i intensywny rozwój spra-

serwatorskie Związek Rodowy Dzieduszyc-

inskrypcyjną umieszczono odlane w brązie

wily, że pod koniec XIX wieku liczyla ona

kich podjąl wylącznie za sprawą ratowania

herby jej rodziców: Józefa Kalinowskiego

okolo 30 tysięcy tomów (niektóre źródla

cennego historycznego zabytku i na prośbę

(herbu Kalinowa) i Emilii Potockiej (herbu

podają nawet 50000 tomów). Wieloletnie

lwowskich wladz miejskich. Przyklad Związ-

Pilawa). W tym grobowcu pochowano rów-

użytkowanie książek, ale też trudne za-

ku Rodowego Dzieduszyckich herbu Sas jest

nież przedstawicieli spokrewnionej z nimi

kręty historii, wplynęly na potrzebę kon-

wspanialą ,,jaskólką" w sprawie poglębienia

rodziny hrabiów z Brzezia-Russowskich,

serwacji tego cennego zasobu.

wspólpracy lwowskiego Zarządu Ochrony

mianowicie Wlodzimierza hr. Russowskie-

Dzięki wsparciu Instytutu ,,Polonika"

Środowiska Historycznego z zainteresowa-

go(1818­1890), posla do Sejmu Krajowego,

i MKiDN w 2023 roku Związek Rodowy

nymi w ratowaniu wspólnego dziedzictwa

c.k. szambelana, c.k. podkomorzego, dy-

Dzieduszyckich herbu Sas mógl po raz ko-

kulturowego czynnikami ze strony polskiej.

rektora Galicyjskiego Towarzystwa Kredy-

lejny przeprowadzić prace konserwatorskie

Mamy nadzieję , że do tych szlachetnych

towego i Galicyjskiej Kasy Oszczędności,

na wybranych cennych obiektach z Biblio-

dzialań dolączą kolejne organizacje, stowa-

odznaczonego Orderem Leopolda, oraz

teki Poturzyckiej. W tym roku konserwacji

rzyszenia i fundacje.

POMNIK NA GROBIE KLAUDII HR. DZIEDUSZYCKIEJ