12

nr 8 (444) 30.04. ­16.05. 2024

Z pamiętnika podróżdnika

www.kuriergalicyjski.com

Wielonarodowościowe krzyże Podola

NAGROBEK ANNY Z MARKOWSKICH KROKOWSKIEJ (ZM. 1881 R.)

nie mają dokladnego datowania czy imion

Oleg Fedorow uważa, że jest to związane

osób, spoczywających pod nimi.

z ówczesnym przemyslem kamieniarskim.

Wydawać by się moglo, że są to odkry-

Przypomnę, że w tamtych czasach ka-

cia nieznaczące. Nie są to nagrobki z biale-

mieniarze produkowali nagrobki różnego

go marmuru karraryjskiego, udekorowane

rodzaju ­ krzyże w katolickiej i prawoslaw-

szlacheckimi herbami, stojące na grobie

nej tradycji, macewy na żydowskie nagrob-

dziecka hrabiego Kajetana Grabianki i baro-

ki, kamienne detale architektoniczne, żloby

nowej Marii von Heismar, znajdującego się

do pojenia zwierząt itd. Jesienią (po zbiorze

na cmentarzu w Kupiniu. Oba te rody pozo-

urodzaju), gdy ludzie mieli pieniądze, spe-

CHARAKTERYSTYCZNE KRZYŻE UKRAIŃSKIE OBOK KLASYCZNYCH POLSKICH

stawily znaczący ślad w historii Europy.

cjalne ,,krzyżowozy" rozwozily produkcję po

Od listopada Czytelnicy

Ta nekropolia badana byla już wcze-

Ta dwa zwykle i tanie kamienne krzyże

wsiach, miastach i miasteczkach. Oleg Fedo-

przyklad ­ opisane ostatnio znalezisko

,,Nowego Kuriera

,,krzyży pielgrzymów" w miejscowości An-

śniej, ale od początku skupiono się na nie-

na grobach wieśniaków są jednak nie mniej

row uważa, że zdarzaly się przypadki, gdy na

Galicyjskiego" czytają

drijiwka (historyczna nazwa ­ Kumaniw).

zwyklych, o wysokim poziomie artystycz-

interesujące i ważne. Przede wszystkim,

groby trafialy te nagrobki, które mial akurat

relacje o osiągnięciach

nym, nagrobkach. Na przyklad ­ nagrobek

świadczą, że w XIX w. na Podolu jakich-

na zbyciu ,,krzyżowóz", i gdy wlaściwego

Teraz nad tą zagadką lamią sobie glowy

i przygodach projektu ,,Mogily

Anny z Markowskich Krokowskiej (zm.

liczni ukraińscy historycy.

kolwiek sprzeczności pomiędzy prawo-

zdobnictwa nie bylo ­ brali co jest.

przodków", realizowanego

W 1881 r.). Ma ksztalt pięknego gotyc-

slawnymi Ukraińcami i katolikami-Pola-

O przyczynach tego zjawiska możemy

Wiadomo, że nie wszystkie odkrycia

przez Organizację Spoleczną

są tak sensacyjne. Jest też dość drobnych

kiego sarkofagu. W czasie badań zwykle

kami nie bylo i oba obrządki żyly zgodnie

dziś jedynie dyskutować. Rzeczą najważ-

,,Ukraina Incognita" wraz

krzyże uchodzily naszej uwadze. Okazuje

­ regionalnych czy nawet o znaczeniu lo-

i w pokoju. W przeciwnym razie Ukrainiec

niejszą jest to, że prawoslawne zdobnic-

z Wydzialem kultury

kalnym. I wszystkie są ważne. Bo wlaśnie

się, że nieslusznie!

nie ustawilby na grobie krewnych ten wy-

two nie wywolywalo niechęci u Polaków-

Rady Gródka Podolskiego

Zainteresowalo nas okolo pięćdziesiąt

raźnie polski symbol i odwrotnie.

-katolików i odwrotnie. Nasi krajoznawcy

od takich nieznacznych świadectw prze-

w obw. chmielnickim. Celem

krzyży podobnego typu, ale nie sprawily

Dlaczego na cmentarzach stawiano na-

odnaleźli nie tylko zwykle nagrobki, lecz

szlości uklada się jak z kawalków szkla

projektu jest zbadanie

szczególnego wrażenia. Takie nagrobki

grobki z symbolami innego obrządku ­ trudno

świadectwo tolerancji, panującej wśród

olbrzymia mozaika historii. Tym bardziej,

dawnych nekropolii

pochodzą z końca XVIII ­ II polowy XIX

dziś powiedzieć. Uczestnik naszego projektu,

mieszkańców Podola aż do końca XIX w.

że odkrycia odpowiadają glównemu celo-

(polskich,ukraińskich

ww. i można je raczej sklasyfikować jako

wi naszego projektu ,,Mogily przodków"

kierownik Gródeckiego Wydzialu kultury,

Te znaleziska są bezcenne!

i żydowskich) na terenach tej

,,uniwersalne" lub ,,neutralne". Wprawdzie

­ sprzyjaniu międzynarodowościowemu

części Podola. Ma to wykazać

i międzywyznaniowemu porozumieniu

jeden z krzyży ozdobiony byl wizerun-

wielokulturowe i wielostronne

kiem krzyża pięcioramiennego, charak-

i zgodzie na Ukrainie.

dziedzictwo Podola.

terystycznym dla tradycji prawoslawnej.

Należy tu przede wszystkim zwrócić

Przypomnę, że ,,Kurier" jest

Znalazly się tu i typowo prawoslawne

uwagę na dwa ,,wielonarodowościowe"

informacyjnym partnerem

(ukraińskie) nagrobki. Na jednym z nich ­

krzyże. Zostaly odnalezione przez krajo-

projektu.

o wysokim poziomie artyzmu ­ widzimy

znawców na prawoslawnym (ukraińskim)

figurę Chrystusa Ukrzyżowanego, przy-

cmentarzu w miejscowości Kumaniw-An-

bitego do krzyża, zgodnie z kanonami pra-

drijiwka. Oba datowane są 1877 r. Pomimo

TEKST I ZDJĘCIA

napisu w języku ukraińskim, na odwrocie

woslawnymi, czterema gwoździami. Styl

DMYTRO POLUCHOWYCZ

widnieje zdobnictwo, charakterystyczne

nagrobka wskazuje na mniej więcej polo-

wę XIX w. Na innym krzyżu mamy kolejne,

dla kultury katolickiej ­ symbol ,,IHS". Przy

W minionym okresie podolscy kra-

calkowicie prawoslawne Ukrzyżowanie

joznawcy zbadali okolo dwudziestu sta-

dokladniejszym zbadaniu cmentarza w Sa-

z napisem cyrylicą ,,ІНЦИ" ( Jezus Na-

rych cmentarzy i dokonali szeregu odkryć

tanowie okazalo się, że jest to zjawisko

,,dwustronne".

zareński Król Judei). Niestety, nagrobki te

o znaczeniu ogólnopaństwowym. Jako

KRZYŻ Z NAPISEM CYRYLICĄ

Willa ,,Lomnica" ­ turystyczne odkrycie Lwowa

niedaleko. Przechodzilam wieczorami obok,

Jeszcze do niedawna mieszkala tu

Willa ,,Lomnica",

wnuczka przedwojennych wlaścicieli.

ale tak blisko nie bylo okazji podejść. Dzisiaj

wybudowana ponad sto

Przez dlugi czas zabytek byl w użyt-

akurat możemy wejść do środka i zobaczyć,

lat temu, jest uznawana za

co pozostalo z jej dawnego przepychu.

kowaniu kilku wlaścicieli, i mimo że

jeden z najpiękniejszych

Od czasów międzywojnia w willi nie

nikt tu nie mieszkal, trudno bylo go

zabytków architektury

sprzedać.

prowadzono remontów, dlatego zacho-

miasta. Po wystawieniu

W gronie zwiedzających willę lwow-

walo się w niej wiele autentycznych ele-

na sprzedaż czasowo

mentów, jak na przyklad klatka schodo-

skich przewodników byl też Aleksander

wa z balustradami z toczonymi tralkami,

Wolków.

zostala udostępniona do

zabytkowa stolarka drzwiowa i okienna

­ Mialem szczęście poznać wlaściciel-

zwiedzania, więc stala

z mosiężnymi okuciami, rodzime kraty,

kę panią Ewę, wnuczkę jednego z synów

się nowym odkryciem

tego architekta. Niestety parę lat temu

rury drenażowe, a w niektórych pokojach

oraz mekką turystyczną

stare piece i ogrzewanie systemowe.

zmarla. Żyla jeszcze jej córka, która na-

Lwowa.

pomknęla, że nie jest przeciwna temu,

Po willi oprowadza nas Hanna Hawry-

liw, zalożycielka Inicjatywy ,,Spadszczy-

by to sprzedać, bo nie ma pieniędzy, aby

na.UA":

to wszystko, to cale piękno utrzymywać

TEKST I ZDJĘCIE

w należytym stanie. Mówila: ­ Ja bym to

­ Jest to obiekt wspólnego dziedzictwa

KONSTANTY CZAWAGA

ukraińsko-polskiego, zabytek o znaczeniu

sprzedala, ale temu, kto by to docenil,

zrozumial tę wartość. Żeby nie przerobi-

doświadczeni lwowscy przewodnicy byli

pierwszego wlaściciela tej willi, kiedyś

lokalnym we Lwowie. Zostal wzniesiony

Polożona przy dawnej ulicy Wuleckiej

w mlodości nawet poznalem. Byl on nie-

w stylu historycznego romantyzmu na po-

li to na plastik, gipsokarton. Miejmy na-

zaskoczeni.

(obecnie ul. Sacharowa 62 a) willa ,,Lom-

czątku XX wieku przez dwóch przyjaciól,

dzieję, że znajdzie się teraz taki wlaści-

­ Znam w sumie caly Lwów, ale tu-

oficjalnym doradcą ojca Rafala Kiernic-

nica" jest jednym z najbardziej fascynują-

ciel, który ma możliwości i ma sentyment

taj jestem po raz pierwszy. W internecie

kiego w sprawie remontu i konserwacji

wówczas początkujących architektów

cych i tajemniczych zabytków we Lwowie.

Stanislawa Rewuckiego i Jana Pfeiffera,

do historii, do tych zabytków.

przeczytalem ogloszenie ­ mówi Jurij

naszej lwowskiej katedry.

Ukryta za blokami mieszkalnymi, byla

Do czasu aż willa ,,Lomnica" znajdzie

Smirnow, przewodnik po Lwowie, autor

Irena Baczyńska, przewodniczka po

jednak pod pieczą innego architekta ­ Ka-

poza szlakami turystycznymi. Tymczasem

rola Turkowskiego. Później willa należala

nowego wlaściciela, można ją zwiedzać.

książek o tym mieście. ­ Robi ogromne

Lwowie, nauczycielka liceum nr 10 im. św.

miejscowa Inicjatywa na Rzecz Odrodze-

Kolejni pasjonaci nieznanych zabytków

wrażenie. I rozwiązanie architektonicz-

Marii Magdaleny we Lwowie dodaje:

do Rewuckiego i w latach trzydziestych

nia Dziedzictwa Kulturowego Spadszczy-

miasta wpisują się na listę oczekujących

­ Jako przewodnik czytalam oczywiście

zostala przebudowana na mieszkanie dla

ne, i niesamowita historia tego miejsca.

na.UA (po polsku Dziedzictwo.UA) zorgani-

jego trzech synów i ich rodzin.

na zwiedzanie.

Zdaje mi się, że Stanislawa Rewuсkiego,

bardzo dużo o tej willi. Nawet mieszkam

zowala wycieczki do tego obiektu. Nawet