22

nr 8 (444) 30.04. ­16.05. 2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Józef Nowakowski ­ organista katedry lwowskiej  (1894­1990) cz. 3

W dzialalności Józefa

Nowakowskiego, obejmującej

ponad 70 lat, wyraźną

cezurę stanowi druga wojna

światowa. Z powodu jej

następstw wszechstronna

dzialalność muzyka ulegla

zasadniczemu ograniczeniu ­

zostala praktycznie zamknięta

w murach katedry. Jednak

zdobyte przez organistę przed

wojną wiedza, umiejętności,

doświadczenie, zadzierzgnięte

UCZNIOWIE LWOWSKIEJ KATEDRALNEJ SZKOLY ORGANISTÓW.

wówczas przyjaźnie

BRONISLAW PACAN W OKRESIE NAUKI U PROF. NOWAKOWSKIEGO,

(PIERWSZY OD PRAWEJ) JULIAN NOWAKOWSKI

i znajomości okazaly się na

PRZY FISHARMONII BĘDĄCEJ NIEGDYŚ WLASNOŚCIĄ P. GALASA,

tyle solidne, trwale i owocne,

i śmierci Jezusa Chrystusa, Pana

przydatne w pracy w katedrze.

DAWNEGO ORGANISTY KOŚCIOLA OO. BERNARDYNÓW WE LWOWIE.

że w przeciągu czterdziestu

naszego wg Ewangelii św. Mate-

Zachęcal, wspieral, slużyl radą.

MOŚCISKA, POCZĄTEK LAT 60. XX WIEKU

pięciu powojennych lat

usza), wykonal ją silami miejsco-

Bronislaw Pacan z wielkim

stanowily doskonalą bazę

(klawiatury ręcznej) również

Pozbawiony środków do życia,

wych amatorów entuzjastów.

uznaniem i szacunkiem wspo-

do utrzymania muzyki

klawiaturę nożną (pedal). Nie-

mimo solidarnej pomocy ze stro-

Mlody organista nie zawiódl

mina swego Profesora, przywo-

kościelnej w katedrze na

używany już wówczas, a zajmu-

ny środowiska, zdecydowal się

pokladanych w nim nadziei.

lując w pamięci różne sytuacje

możliwie najwyższym

jący sporo miejsca, z polecenia

w 1980 roku na wyjazd z rodziną

W krótkim czasie poczynil tak

z czasu studiów, jak np. pierwsze

w tamtych realiach poziomie.

o. Rafala zostal rozebrany, pisz-

do Lublina.

duże postępy, że mógl już od-

samodzielnie odegrane w kate-

Nowakowski, skupiając

czalki zaś użyto do wzmocnienia

W obliczu wraz z wiekiem

ciążyć profesora w jego obo-

drze gregoriańskie ,,Te Deum",

wokól siebie liczne grono

wielkich organów katedralnych

ubywających Nowakowskiemu

wiązkach

organistowskich

które ,,znienacka" zaintonowal

sprzymierzeńców, muzyków

podczas ich rekonstrukcji.

sil fizycznych, a przybywają-

i umożliwić mu letnie wyjazdy

swoim dystyngowanym basem

zawodowych i amatorów, stal

Do grona uczniów szkoly

cych mu jednocześnie w kate-

na kurację do Truskawca. Po-

ks. kanonik Karol Jastrzębski.

się gwarantem zachowania

w międzywojniu należal m.in.

drze odpowiedzialnych funkcji,

dejmowal się również już wte-

Zdyszany profesor przybiegl na

ciąglości tradycji muzycznej.

mlodszy brat dyrektora, Julian

zaistniala paląca potrzeba za-

dy odpowiedzialnych, zleca-

pomoc, nie do końca pewny jak

Nowakowski, równie utalento-

angażowania stalego pomocni-

nych przez mistrza zadań poza

jego wychowanek poradzi sobie

wany i rokujący duże nadzieje

ka. Oprócz absorbującej pracy

katedrą, jak pomoc w parafii

z trudnym zadaniem. Wspo-

JOANNA PACAN-ŚWIETLICKA

G

jako świetny organista. Jeszcze

organizacyjnej i zajęć związa-

w Samborze, gdzie zachowal się

mina również swoją pierwszą

przed wybuchem wojny rozpo-

nych z prowadzeniem kancela-

do dziś instrument lwowskiej

pracę na budowie w Mości-

dy świat wokól poddawany

cząl on pracę organistowską na

rii parafialnej przez wiele lat sam

firmy Jana Śliwińskiego, czy

skach, z powodu której ściągnąl

byl drastycznym próbom

terenie Lwowa (wedlug jednej

wykonywal swoje zasadnicze

w kościele św. Marii Magdale-

na siebie reprymendę profesora,

wcielenia nowych ideolo-

z wersji byl organistą w zabyt-

obowiązki organistowskie. Na-

ny we Lwowie, w którym z pa-

niezadowolonego, że nie szanuje

gii, katedra pozostawala nie tyl-

kowym XVI-wiecznym kościól-

leżala do nich przede wszystkim

nem Kolazińskim jako kanto-

rąk, swego glównego ,,narzędzia

ko oazą wiary, ale i żywym ogni-

ku św. Zofii, polożonym na te-

gra podczas Mszy św. o godz. 7:30,

rem u boku gral m.in. podczas

pracy". Przywoluje w pamięci

skiem kultury chrześcijańskiej.

renie dzielnicy willowej zwanej

10:00, 19:00 w dni powszednie

ostatniej, jak się okazalo, rezu-

też, jak z pewnym niedowierza-

Dzięki Nowakowskiemu kulty-

Zofiówką). Po ekspatriacji po-

i o godz. 7:30, 11:00, 13:00, 19:00

rekcji (o zamknięciu świąty-

niem, ale zarazem i ukontento-

wowana byla nie tylko od święta,

rzucil jednak ten zawód na rzecz

w niedziele i święta. W 1960 roku

ni dowiedzial się z listu profe-

waniem profesor przyjąl dekla-

a na co dzień, z wielkim zaanga-

pracy biurowej. Wobec likwi-

naukę u Nowakowskiego podjąl

sora pól roku później, będąc już

rację początkującego ucznia, że

żowaniem, w oparciu o najlepsze

dacji szkoly organistowskiej po

z polecenia ks. Edwarda Saletni-

w wojsku na Kaukazie). Z cza-

na następną lekcję za tydzień

wzorce wyksztalcone w okresie,

wojnie profesor Nowakowski

ka, proboszcza z Mościsk, 17-let-

sem ­ powróciwszy do Lwo-

przygotuje wszystkie gamy (dla

kiedy to Lwów zaliczany byl do

mógl ksztalcić mlodzież już tyl-

ni wówczas Bronislaw Pacan (ur.

wa po odbyciu trzyletniej obo-

niewtajemniczonych ­ jest ich

czolowych ośrodków na ma-

ko prywatnie. Stal się w tamtym

1943). Zaprzyjaźniony z Nowa-

wiązkowej slużby wojskowej

24). Slowa dotrzymal.

pie polskiej kultury muzycznej.

okresie jedynym we Lwowie po-

kowskim kaplan, który po czte-

­ Bronislaw Pacan stal się pra-

Wszak Aleksander Medyński,

W kręgu sprzymierzeńców

siadającym tak rozlegle kompe-

rech latach, czterech miesiącach

wą ręką mistrza. Nowakowski

przedstawiając bogactwo archi-

i z uczniem, Bronislawem

tencje, wiedzę i doświadczenie

i czterech dniach z sowieckich

wszelako popieral ambitne za-

tektury i sztuki Bazyliki Me-

Pacanem u boku

organistą i pedagogiem. Należy

lagrów powrócil do swojej pa-

miary zdolnego ucznia w kwe-

tropolitalnej w przewodniku po

wziąć pod uwagę fakt, że w 1945

rafii, zauważyl talent muzyczny

stii dalszego ksztalcenia, czy to

Lwowie z 1937 roku, uznal za sto-

Nowakowski skupil wokól

roku zostala zlikwidowana kla-

i zmysl organizacyjny mlodzień-

w uzyskaniu dyplomu w zakre-

sowne zaznaczyć również, że: ,,[...]

siebie grono śpiewaków ­ za-

sa organów w konserwatorium

ca, który odnalazlszy na chórze

sie dyrygentury czy pobierania

Lwów jest jednym z tych nielicz-

wodowych i amatorów. Byli

lwowskim (obecna w konserwa-

mościskiego kościola parafialne-

lekcji prywatnych u renomo-

nych miast w Polsce, w którym

wśród nich bas-baryton Ma-

torium Galicyjskiego/Polskiego

go nuty pasji ks. Wojciecha Igna-

wanych pedagogów śpiewu so-

z chóru kościelnego w niedzielę

rian Kolaziński (1910­1986),

Towarzystwa Muzycznego nie-

cego Lewkowicza (1901­1971)

lowego, zdając sobie sprawę, na

i święta oraz w czasie uroczy-

artysta Teatru Miejskiego we

mal od początku istnienia tej za-

(Pasja, czyli opis bolesnej męki

ile zdobyte umiejętności będą

stości kościelnych i narodowych

Lwowie, przed wojną związany

slużonej instytucji), a próby jej

rozbrzmiewają  potężne  tony

z wieloma chórami, m.in. zna-

reaktywacji na radzieckiej już

wspanialych kompozycyj".

komitym zespolem prowadzo-

uczelni podejmowane w latach

Przyjrzyjmy się zatem dzia-

nym przez Michala Woźnego

50., a potem 80. XX wieku zo-

lalności muzycznej Józefa No-

przy parafii św. Elżbiety, czy

staly uwieńczone jedynie krót-

wakowskiego w ciągu pięciu

z męską ,,dwunastką" z para-

koterminowym powodzeniem.

bez mala powojennych dziesię-

fii św. Marii Magdaleny; tenor,

Po uplywie czasu ustalenie listy

cioleci oraz środowisku, które

w międzywojniu występujący

uczniów Józefa Nowakowskiego

w wielu operach wystawianych

w niej wspóluczestniczylo.

z tamtego okresu nastręcza spore

na lwowskiej scenie Jan Hlady

Dzialalność pedagogiczna

trudności, gdyż fakt pobierania

(1899­1988), uczeń osiadlego

nauki, jak i personalia ze wzglę-

Jedną z dziedzin, którą No-

niegdyś we Lwowie wloskie-

du na dobro samych adeptów nie

wakowski mógl kontynuować

go śpiewaka i pedagoga, rodo-

byly ,,upubliczniane". Kandydaci

w okresie powojennym, jak-

witego rzymianina, Augusta

do tego zawodu, często studiu-

kolwiek w innej nieco formie

Dianniego; sopran Maria Le-

jący jednocześnie na uczelniach

i ograniczonym zakresie, byla

wicka (1892­1965). Dzięki ich

państwowych lub podejmujący

dzialalność pedagogiczna. Jak już

glosom Nowakowski wzbogacal

pracę zawodową w instytucjach

wspomnialam, w ciągu kilkuna-

muzykę w liturgii ­ i to nie tyl-

publicznych nie afiszowali się

ko w dni świąteczne, ale bardzo

stu lat poprzedzających wybuch

na ogól z dodatkowym zajęciem,

drugiej wojny światowej stal na

często również w powszednie ­

jakim byla praca organisty. Że te

czele trzyletniej szkoly organi-

o religijne śpiewy solowe oraz

obawy nie byly bezpodstawne,

stowskiej funkcjonującej przy

duety kompozytorów muzyki

świadczy dobitnie los Andrze-

katedrze. W latach siedemdzie-

polskiej i obcej. Śpiewacy ci od-

ja Nikodemowicza (1925­2017),

siątych XX wieku w kaplicy pw.

chodzili po kolei do wieczności,

kompozytora, pianisty, pedago-

św. Józefa można bylo zobaczyć

uszczuplając szeregi świad-

ga, który byl również organistą

relikt po tej placówce w posta-

ków i zarazem spadkobierców

w kościele św. Marii Magdaleny.

ci niedużych kilkuglosowych

tej dawnej, przedwojennej mu-

Za ,,przekonania religijne" zostal

organów piszczalkowych prze-

zycznej świetności. Najpierw

w 1973 roku odsunięty od pracy

znaczonych do ćwiczeń. W prze-

pani Lewicka, potem 28 maja

w konserwatorium lwowskim,

ciwieństwie do tzw. malych or-

1986 roku ­ pan Kolaziński. Po

skasowano również w lwowskim

ganów katedralnych instrument

1945 roku nie opuścil Lwowa,

JÓZEF NOWAKOWSKI Z ŻONĄ WANDĄ I JANEM HLADYM (OD PRAWEJ).

KRYNICA,1930 ROK

radiu wszystkie jego nagrania.

ten posiadal oprócz manualu

mimo iż zostal wpisany na listę