23

nr 8 (444) 30.04. ­ 16.05. 2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

udających się na Śląsk pod wo-

kompozycji  (z  wiadomych

względów nut, ręcznie kopio-

dzą dyrektora Adama Didura

artystów opery. Kolaziński po-

wanych z rękopisu, nie opa-

siadal glos o wyjątkowej mocy,

trywano nazwiskiem autora).

skali i barwie. Byl niezrów-

Do dziś w repertuarze zespo-

nanym odtwórcą partii Jezusa

lu utrzymują się i są regularnie

w Pasji... wg Ewangelii św. Ma-

wykonywane podczas niedziel-

teusza ks. Wojciecha Ignace-

nych Mszy św. skomponowa-

go Lewkowicza, wykonywanej

ne jeszcze w okresie lwowskim

w latach 70. i 80. co roku w ka-

liczne opracowania na cztero-

tedrze w Niedzielę Palmową pod

glosowy chór mieszany pieśni

kierownictwem Bronislawa Pa-

na wszystkie okresy roku litur-

cana. Przejmujące do glębi duszy

gicznego. Warto też zaznaczyć,

JÓZEF NOWAKOWSKI (TRZECI OD LEWEJ) W SWOIM MIESZKANIU W KATEDRZE W GRONIE RODZINY

,,Eli, Eli, lama sabachthani?... Eli,

że to podczas spotkań okolicz-

I PRZYJACIÓL. OBOK NOWAKOWSKIEGO PO LEWEJ STRONIE SIEDZI TENOR JAN HLADY, PO PRAWEJ ­

Eli, lama sabachthani? (Boże,

nościowych, organizowanych

DYRYGENT WLADYSLAW PLEŃ, ZA NIM STOI (NAJWYŻSZY) BAS MARIAN KOLAZIŃSKI. PIERWSZA OD

Boże, czemuś mnie opuścil?)"

m.in. w lwowskim domu pań-

PRAWEJ ­ ŻONA JANINA NOWAKOWSKA

w jego wykonaniu, rozbrzmie-

stwa Nikodemowiczów przy ul.

wające z chóru w niezwykle

Potockiego, na których nigdy

chórem nie dyrygowal, a obar-

z akompaniamentem organów

ślubnych ­ a bylo ich sporo ­ nie

skupionej ciszy kilkutysięcznej

nie brakowalo śpiewów, w glo-

czony licznymi obowiązkami,

bądź też a cappella. Zdarzalo się,

moglo zabraknąć tradycyjnej

rzeszy wiernych, do dziś mam

wie Bronislawa Pacana zrodzil

próby zwolywal sporadycznie.

że w latach największego roz-

,,kobialki".

w pamięci. Żyl wiarą, sztuką

się pomysl spożytkowania ta-

Chórem dyrygowali Wladyslaw

kwitu, gdy liczba chórzystów

Przeważającą część wykony-

i dla sztuki, mieszkając samot-

lentów wokalnych lwowianek

Pleń, niegdyś dyrygent Chóru

sięgala 70 osób, podczas jednej

wanego repertuaru chóru stano-

nie w skrajnie skromnych wa-

i zalożenia chóru mieszanego

Kolejarzy i Marian Lechowicz

mszy św. śpiewaly trzy chóry:

wily i do dziś stanowią utwory

runkach, najpierw blisko kate-

w katedrze.

(1912­1987), czlonek przedwo-

męski, żeński i mieszany. Jeśli

kompozytorów polskich: Gomól-

dry przy ul. Trzeciego Maja (po

Jakkolwiek w tamtych cza-

jennego ,,Barda".

dodać do tego wspanialych soli-

ki, Gorczyckiego, Koszewskie-

wojnie przemianowanej na ...

sach nie moglo być mowy

Chór męski nadawal ton uro-

stów ­ to otrzymamy panoramę

go, Krogulskiego, Kurpińskiego,

Siedemnastego Września), a po-

o eksponowaniu muzycznych

czystym celebracjom w katedrze,

życia muzycznego katedry, która

Luciuka, Maklakiewicza, Mo-

tem przy ul. Potockiego (Pusz-

wątków  narodowych,  pew-

dzialając silą rozpędu przedwo-

choć odcięta od tak powszech-

niuszki, Nowowiejskiego, Ogiń-

kina). Nie wykonywal partii

ne akcenty zawsze udawalo się

jennego i glównie takiegoż reper-

nych dziś występów zespolów

skiego, Pękiela, Rączkowskiego,

pierwszoplanowych w operze,

przemycić. Można tu wspomnieć

tuaru. Od 1965 roku stając przy

z zewnątrz, potrafila się zdobyć

J. Surzyńskiego. Priorytetowe

chociaż mial ku temu wszelkie

wykonywaną nader często na

pulpicie dyrygenckim próbowal

na poziom należny ,,matce ko-

miejsce zajmowala zawsze twór-

predyspozycje. Na przeszkodzie

niedzielnych

pierszówkach

ująć w ryzy tę pelną dobrych chę-

ściolów lwowskich".

czość kompozytorów polskich

w karierze stanęla mu obez-

przez chór męski Mszę (Missa

ci, ale powoli wykruszającą się

Bronislaw Pacan wspomina,

związanych ze Lwowem: Jana

wladniająca trema, z powodu

,,Gaude Mater" in honorem Re-

,,starą gwardię" Bronislaw Pacan.

że Nowakowski nawykly prze-

Galla, Wojciecha Kilara, Jerze-

której tego typu propozycje od-

surrectionis D[omini] N[ostri]

W roku 1971 roku przy aproba-

cież do wysokiego poziomu chó-

go Kolaczkowskiego, Stanislawa

rzucal. Jego talent w pelni na-

Jesu Christi na czteroglosowy

cie mistrza zalożyl on dzialający

rów śpiewających w katedrze

Niewiadomskiego, Andrzeja Ni-

tomiast rozkwital w murach

chór męski i organy op. 12) po-

do dziś pod jego kierownictwem

przed wojną lubil mawiać ,,lubię

kodemowicza, Waleriana Stysia,

katedry. Wyprostowany, lekko

wstalą prawdopodobnie z okazji

chór mieszany ­ Chór Katedry

ten twój chór". Śpiew w chó-

Stefana Surzyńskiego, Andrzeja

oparty o filar szafy organowej,

odzyskania przez Polskę nie-

Lwowskiej im. św. Jana Pawla II.

rze katedralnym pociągal wie-

Taraska, Michala Woźnego, An-

rosly, w charakterystycznej

podleglości w 1918 roku autor-

Byl to drugi powstaly po wojnie

lu, i mlodych i starszych, mimo

toniego Uruskiego, Ottona Mie-

dostojnej i szlachetnej, pozba-

stwa warszawskiego kompozy-

­ po Polskim Teatrze Ludowym

że takie zaangażowanie moż-

czyslawa i Jana Żukowskich.

wionej cienia wynioslości po-

tora, zalożyciela i dlugoletniego

­ zespól dzialający w środowisku

na bylo przyplacić utratą pra-

Korzystano przede wszystkim

stawie, jako kantor górowal

dyrygenta stolecznego towarzy-

polskim we Lwowie i kultywują-

cy, bądź też narazić się na inne

z przedwojennych zgromadzo-

swoim glębokim glosem, pro-

stwa śpiewaczego ,,Harfa" Wa-

cy polską kulturę.

przykre konsekwencje. Dlate-

nych na chórze za sprawą Towa-

wadząc umiejętnie śpiew ludu.

clawa Lachmana (1880­1963).

Rola chóru w podtrzyma-

go przychodzono na chór ,,na

rzystwa Śpiewaczego ,,Lutnia"

Moniuszko, Donizetti, Surzyń-

Motyw inicjalny hymnu naro-

niu tradycji muzyki sakralnej

wpól anonimowo". Nikt nie py-

zasobów muzyki polskiej. Bi-

ski, Żukowski ­ ileż to pięknych

dowego ,,Jeszcze Polska nie zgi-

i kultywowaniu wielowieko-

tal o nazwisko, o miejsce pracy,

blioteka ta znacznie poszerzyla

śpiewów z towarzyszeniem

nęla" pojawiający się już na po-

wego dziedzictwa przodków

o adres. Dziś, po latach, z trud-

się też po wojnie o zbiory Wla-

organowym Józefa Nowakow-

czątku mszy w partii organowej,

w tym zakresie jest nie do prze-

nością przychodzi ustalenie na-

dyslawa Plenia i ocalaly doby-

skiego wybrzmialo! Na pogrze-

wykonywanej przez Nowakow-

cenienia. Przez kolejne niemal

zwisk, imion niektórych osób,

tek przedwojennych polskich

bie Mariana Kolazińskiego na

skiego, musial budzić wówczas

dwie dekady Nowakowski re-

które znane byly często jedynie

chórów.

cmentarzu Janowskim o. Rafal

określone asocjacje patriotyczne.

alizowal akompaniament na

z ,,pseudonimów". Wystarczy-

Nowopowstaly chór miesza-

Kiernicki powiedzial pamiętne

Niezwykle dostojnie i podnio-

organach podczas śpiewu chó-

lo, że ktoś kogoś polecil, przy-

ny przy katedrze stal się inspi-

slowa: ,,Pękl dzwon katedralny".

śle ­ podobnie jak przed wojną ­

ru na pierwszówkach, dbal też,

prowadzil, o. Rafal skierowal.

racją dla kompozytorów pol-

Dwa lata przed Nowakowskim

obchodzony byl dzień Trzeciego

by zespól mógl funkcjonować

Ufano sobie wzajemnie, a pew-

skich, po wojnie pozostalych

odszedl zasilić chóry niebieskie

maja, uroczystość Matki Bożej

normalnie nie wzbudzając przy

ne środki ostrożności byly wy-

we Lwowie ­ Andrzeja Nikode-

zawsze pogodny, mimo iż los nie

Królowej Korony Polskiej. Licz-

tym szczególnie nadmiernego

razem ogromnej delikatności

mowicza i Andrzeja Taraska. To

szczędzil mu bolesnych ciosów,

ny udzial wiernych i wspaniala

zainteresowania wladz. Wo-

ze strony tych, co zdawali so-

dzięki temu zespolowi dające-

zawsze skory do popisów wo-

oprawa muzyczna nie wzbudza-

bec żądań dostarczenia listy

bie sprawę z realnych zagrożeń,

mu realną szansę na wykona-

ly podejrzeń ówczesnych wladz,

kalnych ­ również w różnych

chórzystów stosowano np. po-

nie zaś efektem zastraszenia.

nie muzyki sakralnej ­ chociaż

sytuacjach towarzyskich (aria

którym sugerowano, iż w ten

wszechnie wypracowane przez

Wokól chóru skupila się gro-

w tak ograniczonym zakresie

sposób parafia obchodzi urodzi-

Jontka z moniuszkowskiej ,,Hal-

Nowakowskiego i jego wspól-

madka niewiast obdarzonych

i jedynie w murach katedry ­

ny swego proboszcza o. Rafala

ki"!) ­ Jan Hlady. ,,Chcę umrzeć

pracowników wybiegi, jak spo-

nie tylko pięknymi glosami, ale

powstawaly nowe opracowania

znanych śpiewów. Tak oto po

Kiernickiego, który rzeczywi-

zdrowy" ­ mawial u schylku

rządzanie częściowo fikcyjnej

i wyjątkową silą ducha: Janina

latach wspominal wspólpracę

ście tego dnia 1912 roku w Ku-

życia. I tak się stalo. Mając 89

dokumentacji. Wymagane do

Fastnacht, Maria Klamut, Ma-

z chórem prof. Nikodemowicz,

lat zasnąl na wieki, gdy jechal

laczkowcach na Pokuciu przy-

wglądu wladz listy chórzystów

ria Strzelczyk, Zofia i Krysty-

pisząc w 2014 roku z Lublina:

szedl na świat.

swoim zwyczajem na Mszę św.

byly w ten sposób zestawiane,

na Pankówny, Maria Kombian,

,,Dzisiaj w okresie Świąt Bo-

W 112. rocznicę urodzin o.

o godz. 10:00do katedry, ostat-

by uchronić mlodzież studiują-

Urszula Wojtowicz, Maria Pisz-

żego Narodzenia mogę lączyć

Rafala, skladając trzeciego maja

nim spojrzeniem ogarniając zza

cą czy osoby szczególnie nara-

czalowska, Helena Malnowicz

się z lwowską wspólnotą przy-

wiązankę kwiatów na posadzce

szyby tramwaju ulice ukocha-

żone. Liczbę czlonków zaniżano,

i wiele, wiele innych. Byly przy-

najmniej poprzez śpiew kolęd.

w kaplicy Chrystusa Ukrzyżo-

nego Lwowa.

wpisywano zaś ­ za uprzednią

kladem, jak można slużyć in-

Wiele z tych kolęd opracowa-

wanego, pod którą w podziemiach

Nowakowski w latach po-

zgodą ­ osoby często nawet nie-

nym, kierując się prostą zasadą:

lem na chór i dziś są one chętnie

katedry Sluga Boży spoczywa,

wojennych otoczyl opieką chór

związane z chórem, zazwyczaj

trwać i pracować. Wewnątrz ze-

wykonywane. 20 z nich zostalo

pamiętajmy również o Józefie

męski katedry, tworząc w ten

byli to parafianie-emeryci.

spolu panowala rodzinna wręcz

wydanych drukiem w zbiorku,

Nowakowskim i ludziach jego

sposób przystań dla ocalalych

Mimo restrykcji ze strony

atmosfera, stosunki między-

który dedykowalem o. Rafalowi

pokolenia, dla których slużba,

z zawieruchy wojennej ,,roz-

wladz, na chórze nie brakowalo

ludzkie cechowala wielka wraż-

Kiernickiemu jeszcze za jego ży-

wierność, obowiązek nie byly

bitków" ze zdziesiątkowanych,

mlodzieży i dzieci, gdyż chórzy-

liwość, życzliwość. Zawiązy-

cia. Inicjatorem tych opracowań

czczymi slowami, a podtrzymy-

a tak przecież licznych przed

ści z reguly przychodzili z rodzi-

waly się przyjaźnie, które mialy

byl pan Bronislaw Pacan, orga-

wanie tradycji chrześcijańskich

wojną chórów lwowskich. Na

nami i byl to naturalny proces

przetrwać lata, kojarzyly się

nista katedralny, który swego

i narodowych, okupione pono-

użytek tego zespolu skompo-

wdrażania mlodego pokolenia do

pary malżeńskie. Tradycją chó-

czasu poprosil mnie o opraco-

szonymi ofiarami, pozostawa-

nowal kilka pieśni (m.in. zbiór

śpiewu w zespole. Bez atmosfery

ralną byl slodki poczęstunek na

wanie jednej z kolęd, mianowi-

lo tak oczywistą potrzebą du-

pieśni wielkanocnych na 3- i 4-

wzajemnego zaufania, którą na

imieniny (cukierki, czekoladki

cie ,,Cztery lata zawszem pasal".

cha i odruchem serca. Gdy znów,

glosowy chór męski a cappella).

chórze stworzyl Nowakowski,

od solenizanta najczęściej pod-

Praca ta tak mnie zafascynowa-

jak co roku w tym uroczystym

Chór śpiewal w katedrze w nie-

dyskrecji i podejmowanych od-

czas kazania wciskala dyskret-

la, że w rezultacie powstalo ok.

dniu, zabrzmi w katedrze hymn

dziele i święta podczas Mszy

powiednich środków ostrożności

nie ,,mile zaskoczonym" p. Maria

500 opracowań kolęd". W tam-

,,Śliczna Gwiazdo miasta Lwo-

świętych o godz. 13:00 (zwa-

nie byloby to możliwe. W latach

Strzelczyk, która opiekowala się

tym czasie niewielu chórzy-

wa" wspomnijmy o tych, co przed

nych we Lwowie ,,pierszówka-

siedemdziesiątych i osiemdzie-

biblioteką chóralną i byla jedną

stów bylo wtajemniczonych, że

nami odeszli, wszak to oni przez

mi"), a gromadzących trady-

siątych poszerzal się stopniowo

z tych zapobiegliwych niewiast,

siedzący skromnie w ostatniej

tyle dziesięcioleci wspóltworzyli

cyjnie inteligencję lwowską.

repertuar chóru. Przybywalo

które nad wszystkim rozta-

lawce pod witrażem pan, to autor

niepowtarzalny duchowy klimat

Chociaż Nowakowski posiadal

nowych utworów w języku pol-

czają niewidzialną, a tak pożą-

wykonywanych ,,anonimowo"

miasta i tej świątyni.

niezbędne kwalifikacje, nigdy

skim i lacińskim, śpiewanych

daną opiekę). Po ceremoniach