25

nr 8 (444) 30.04. ­ 16.05. 2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Unia Lubelska

Ukazala się nowa książka prof.

historii Normana Daviesa

pt. ,,Galicja. Historia nie

narodowa". Dziś przedstawię

naszym Czytelnikom

krótki przegląd rozdzialu

poświęconego Unii Lubelskiej.

Unia Lubelska (od lacińskiego

,,unia" ­ związek) ­ byla umową

o zjednoczeniu Królestwa

UNIA LUBELSKA, MAL. JAN MATEJKO (1869)

Polskiego i Wielkiego Księstwa

Litewskiego w związek

r. Oba państwa polączyly się

zaczęla odgrywać w Królestwie

dwóch państw pod wspólną

w konfederację ­ Rzeczpospo-

coraz ważniejszą rolę politycz-

nazwą Rzeczpospolita Obojga

litą. Przewidywano, że na jej

ną. Od 1526 r. zaczęto zwolywać

Narodów (po lac. ­ Res Publica

czele stanie król, który tytulo-

tu Sejmy. Przy tym Warszawa

Utriusque Nationis ­ Wspólna

wany będzie Królem Polskim

leżala w polowie drogi pomię-

Sprawa Obu Narodów). Unia

i Wielkim Księciem Litewskim.

dzy Krakowem i Wilnem. Dwór

zostala podpisana w Lublinie

Koronacje  przebiegać  będą

królewski przeniósl się do War-

1 lipca 1569 r.

w Krakowie. Unia przewidy-

szawy w 1596 r. za panowania

wala wspólny Sejm i Senat,

Zygmunta III Wazy (1566-1632)".

AKT UNII LUBELSKIEJ

a umowy z innymi państwa-

Interesujące jest to, że nie-

PETRO HAWRYLYSZYN

D

pokory. Wszyscy mamy poddać

mi ukladane będą w imieniu

którzy magnaci z województw

rogę do polączenia Wiel-

się woli Bożej, a nie ziemskim

Rzeczypospolitej. Magnaci obu

przylączonych wladali większy-

kiego Księstwa Litew-

wlodarzom". Byla to chwila de-

państw otrzymali prawo na

mi majątkami i wojskiem niż sam

skiego z Polską poprzedzi-

cydująca. Chodkiewicz zgodzil

wladanie majątkami na terenie

król. Historyk Wiktor Horobec'

la dynastyczna Unia w Krewie

się z warunkami zapropono-

calej Rzeczypospolitej. Grani-

podkreśla: ,,Olbrzymie obsza-

z 1385 r., ulożona w celu prze-

wanej Unii, senatorowie wsta-

ce celne pomiędzy państwami

ry ziemskie jedynie nominalnie

ciwstawienia się wspólnemu

li, wyslawiając wdzięczność.

zlikwidowano i wprowadzono

podlegaly kontroli państwowej.

wrogowi ­ rycerskiemu zako-

Polska i Litwa mialy polączyć

jedyny system monetarny. Pol-

Wlaściwie, byly to swego rodza-

nowi krzyżackiemu.

się ,,jako wolni z wolnymi, jak

ska i Litwa zachowaly wlasne

ju quazi państwa, gdzie dziala-

Od II polowy XV w. rósl w silę

równi w równymi". Miala po-

systemy prawne, sądownictwo,

la jedynie wladza magnata, po-

nowy przeciwnik Litwy ­ Cesar-

wstać jedyna Rzeczpospolita,

administracje, wojsko, skarb-

siadająca wlasną administrację,

stwo Moskiewskie, które zaczęlo

Rzecz Pospolita, jedyny, niepo-

nicę i język państwowy ­ prak-

wojsko, urząd fiskalny, potężne

rościć sobie pretensje do tere-

dzielny polityczny twór, jeden

tycznie nic w obu państwach

związki z dworem królewskim,

nów ukraińskich i bialoruskich,

król, obierany, a nie urodzony,

się nie zmienilo. Tereny ukra-

Senatem i możliwością wplywu

wchodzących dawniej do skla-

jeden Sejm, jedna waluta. Litwi-

ińskie sądzone byly nadal we-

na uchwaly Sejmu".

du Rusi Kijowskiej. Na początku

ni zachowali swoje prawo, swo-

dlug II Statutu Litewskiego, ję-

Możemy przypuszczać, że

XVI w. Litwa w wojnach z Mo-

ją administrację, wlasne wojsko

zykiem administracyjnym byl

możne rody ruskie (Zaslaw-

skwą stracila prawie 1/3 swoich

i tytuly dla rodów książęcych.

język ruski, gwarantowano au-

scy, Ostrogscy, Zbarascy, Wi-

terenów (Czernihów, Siewiersk

Detale uzgadniano już przyjaź-

tonomię cerkwi prawoslawnej.

śniowieccy) z czasem mogli na

i Smoleńsk). Sytuacja stawala się

nie. Król pracowal nieustannie

Wedlug prof. Petra Kraluka

swych terenach stworzyć su-

HERB RZECZYPOSPOLITEJ

coraz bardziej napięta: w polowie

dniem i nocą, calymi godzinami:

z Akademii Ostrogskiej, Unia

werenne lub wasalne państwa.

OBOJGA NARODÓW

XVI w. wybuchla wojna Liwoń-

,,Są ­ powiadal ­ sprawy wiel-

w pewnym stopniu nie dopu-

Jednak poszli oni inną drogą.

ska (1558-1583) o panowanie na

pospolite ruszenie i zagrozil

kie, które mają być zachowane

ścila w XVI w. do wchlonięcia

W I Rzeczypospolitej ruska elita

morzu i ziemie zakonu inflanc-

odebranie majątków tym ma-

przez stulecia, i wymagają dlu-

ziem ukraińskich przez Moskwę

mogla osiągnąć wysokie pozy-

kiego. Litwa, wspierając Liwo-

gnatom, którzy nie zlożą przy-

giego rozmyslu i dobrej rady".

i ich zaginięcia w ,,moskiewskim

cje, co dawalo jej szerokie moż-

nię (jedną z czterech krain hi-

sięgi na wierność królowi.

Nareszcie 1 lipca 1569 r. Akt

morzu", jak stalo się to z terena-

liwości. Na przyklad, Michal

storycznych skladających się na

Presja ze strony szlachty, po-

o Unii zostal podpisany. Stojąc

mi Nowogrodu Wielkiego, et-

Korybut, wywodzący się z rodu

wspólczesną Lotwę) znalazla się

rażki w wojnie Liwońskiej i dą-

z przodu z kapeluszem w dloni

nicznie bardzie bliskimi Ukra-

Wiśniowieckich, zostal wybra-

na granicy klęski militarnej. Aby

żenie do wsparcia militarnego ze

pośród gromady duchowień-

inie. Unia sprzyjala wprawdzie

ny na króla Rzeczypospolitej.

jej uniknąć zaczęla poszukiwać

strony Polski w walce z Moskwą

stwa, Zygmunt August wyslu-

,,rozpuszczeni się" Ukraińców,

Wkrótce po Unii Lubelskiej

nowego sojusznika. To już wcze-

zmusily magnatów litewskich

chal przysięgi na wierność od

a przede wszystkich ich magna-

w Rzeczypospolitej powstal

śnie wlaśnie z Polską osiem razy

do wznowienia rozmów. 24 maja

każdego, kto Akt podpisal. Po-

tów w ,,polskim morzu".

nowy ustrój polityczny, który

wchodzila w różne uklady i unie,

zlożyli oni przysięgę na wierność

tem poprowadzil wszystkich do

Prof. Kraluk pisze: ,,Wkrót-

można określić, jako oligarchię.

związane z personą wspólne-

Koronie Polskiej. W wyniku tego

kościola św. Stanislawa, ukląkl

ce po podpisaniu Unii Lubelskiej

Po śmierci Zygmunta II Augu-

go wladcy. W styczniu 1569 r.

ogloszono o przylączeniu do Kró-

przed oltarzem i glośno zaśpie-

mialo miejsce przeniesienie sto-

sta w 1572 r., ostatniego monar-

w Lublinie rozpocząl pracę Sejm

lestwa województw kijowskiego

wal ,,Te Deum".

licy. Rezydencja królów polskich

chy z dynastii Jagiellonów, na-

polsko-litewski, którzy mial

i braclawskiego. We wladaniu

1 lipca 1569 r. poslowie

byla w Krakowie, podczas gdy

stal okres królów elekcyjnych.

przygotować unię obu państw.

Litwy pozostaly jedynie Ziemie

Wielkiego Księstwa Litew-

stolicą Wielkiego Księstwa Li-

Na podstawie:

Na czele deputacji magnatów ru-

Brzeska i Pińska.

skiego i oddzielni poslowie

tewskiego bylo Wilno. W 1526

1. Бумблаускас А., Ейдинтас

skich na tym Sejmie stal książę

Norman

Davies

pisze:

Sejmu podpisali Akt Unii. Za-

r. przestalo istnieć księstwo

А., Кулакаускас А., Тамошай-

Konstanty Wiśniowiecki. Nie-

,,Dwóch podlaskich urzędni-

kończylo to proces polącze-

Mazowieckie, stając się czę-

тис М. Історія Литви кожно-

chętnie do Unii ustosunkowani

ków, którzy odmówili zlożenia

nia obu państw, zapoczątko-

ścią Królestwa Polskiego. Daw-

му / Гол. ред. В. Строля; Відп.

byli magnaci litewscy, obawia-

przysięgi Koronie, natychmiast

wane Unią w Krewie w 1385

na stolica księstwa, Warszawa,

ред. Ю. Ференцева; Перекл. з

jący się utraty swej politycznej

pozbawiono majątków i posad.

литов. В. Кулініч. К.: Видавець

niezależności. O ich stosunku do

Wniosek byl jasny. Jeżeli litew-

ТОВ ,,Балтія-Друк", 2018. 424 с.

niej najlepiej świadczy fakt, że po

scy panowie odmówili się za-

2. Горобець В. Україна. Лю-

miesiącu obrad, nocą na 1 marca,

chowywać jak polska szlachta

блінська унія та народження

potajemnie opuścili Lublin.

i otwarcie omawiali te pytania,

нової вітчизни. Київ, 2009. 204 с.

Sejm, wykorzystując popar-

król odniósl się do nich z calym

3. Дейвіс Норман. Боже

cie litewskiej i ruskiej szlachty,

gniewem litewskiego autokraty.

ігрище: історія Польщі; пер. з

niezadowolonej z panowania

W kwietniu magnaci z Ukrainy

англ. П. Таращук. К.: Вид-во

wielkich magnatów w Księ-

­ Ostrogski, Czartoryski, San-

Соломії Павличко, ,,Основи",

stwie, starającej się uzyskać

guszko, Wiśniowiecki ­ poja-

2008. 1080 с.

dla siebie takież prawa, jakie

wili się znów i zajęli swe miejsca

4. Кралюк П. Українці і по-

miala szlachta polska, opowie-

w Senacie. 17 czerwca zjawil się

ляки. 1000 років (не)порозумін-

dzial się za aktami króla. Ma-

i sam Chodkiewicz i w imieniu

ня. Харків, Фоліо, 2021. 317 с.

jąc oparcie w polskiej i wolyń-

reszty magnatów blagal króla

5. Польща ­ нарис історії /

skiej szlachcie król Zygmunt II

o nieprzekazywanie ich Koro-

за ред.: Влодзімєжа Менджець-

August w marcu 1569 r. wydal

nie wolą spadkową ,,w niewolę

кого та Єжи Брацисевича; пер.

uniwersal o przylączeniu wo-

i wstyd dla ich dzieci".

з пол. Івана Сварника; Ін-т

jewództw podlaskiego i wolyń-

Zygmunt August odpowie-

нац. пам'яті, Коміс. переслі-

skiego do Królestwa Polskie-

dzial na to ze lzami w oczach:

дування злочинів проти пол.

go. Szlachta tych województw

,,Bóg jest tam, gdzie milość, bo

народу. Варшава: Вид-во Ін-т

zostala zrównana w prawach

taka jest wola Boża. Ja nie pro-

нац. пам'яті, 2015. 365 с.

z polską szlachtą. Król oglosil

wadzę waszmości do poslusznej

POMNIK UNII LUBELSKIEJ