16

nr 5 (465) 14­27.03.2025

Kurier kulturalny

www.kuriergalicyjski.com

O poludniowo-wschodnich Kresach i wojnie z Rosją

Dwa skrzydla polsko-ukraińskiej rzeczywistości

Dobrze się stalo ­ dzięki

związku z Rosją w XVII wieku, zbyt silnej

orientacji proniemieckiej w XX wieku...

decyzjom autora, ale

Cenną rozprawę o tomie ,,Przeminą

i zrządzeniem Opatrzności

dymy, rozkwitną róże..." opublikowala

­ że prawie równocześnie

Wiera Meniok dyrektor Centrum Poloni-

ukazaly się dwie książki

stycznego Uniwersytetu Pedagogicznego

Mariusza Olbromskiego:

w Drohobyczu (m. in. organizatorka Festi-

zbiór poetycki i tom

wali Bruno Schulza) w ,,Rocznikach Huma-

rozmów. Lączy je tematyka

nistycznych KUL" (2024 zeszyt 7) analizując

skladniki poetyki, związki z literaturą wal-

pogranicza polsko-

czącą dawniej i wspólcześnie, zaskakująco

ukraińskiego i wojny Rosji

i trafnie szukając analogii z poezja okolicz-

z Ukrainą, natomiast

nościową i równie zaskakująco, jak na polo-

różnicuje przestrzeń i czas

nistkę, znajdującą podobieństwa do Polen-

historyczny. Dwa światy

lieder licznie tworzonych w Niemczech po

odmiennych wydarzeń

powstaniu listopadowym. Zacytujmy frag-

ment jej interpretacji: ,,W czasach spelnionej

politycznych, procesów

apokalipsy poezja staje się `uniwersalnym

spolecznych , wartości,

klasyczny) skomentowal dorobek polskich

wspomnianego nurtu klasycyzmu w pol-

językiem', prześwitem między nadciągają-

idei. W tomie wierszy

uczonych ze Lwowa dotyczący starożyt-

skiej literaturze XX wieku.

poezji, pojawia się konflikt między auten-

cą ciemnością a ledwie zauważalnym świa-

przeważa aktualność,

ności grecko-rzymskiej. Tutaj powstawaly

Dawny polski Lwów, twórczy i szczę-

tyzmem przeżycia i zapisu a ksztaltem ar-

tlem, skladaniem świadectwa grozy i z niej

dramatyczność, często

cenne prace badawcze, glównie w kręgu

śliwy, przedstawiony w książce-dialogu

tystycznym. Stale trzeba wybierać między

ocalaniem. Poezją ocalającą byly wiersze

tragizm, emocjonalizm

profesorów Uniwersytetu Jana Kazimierza

Gordijewskiej i Olbromskiego, jakże dale-

wartością świadectwa i szybkością prze-

Czeslawa Milosza pisane podczas i po II woj-

i tu ksztaltowali się filologowie klasyczni

ki jest od rzeczywistości przedstawionej

kazu emocjonalnego a walorami estetycz-

nie światowej, poezją ocalającą są dziś dla

i obrazy walki, natomiast

i tlumacze dziel antycznych pracujący

w poetyckim tomie ,,Przeminą dymy, roz-

nymi. Nie ma powszechnie obowiązującej

Ukraińców wiersze Serhija Żadana".

w książce prozą

po II wojnie światowej na terenie Polski

kwitną róże. Wiersze walczącej Ukrainy",

reguly i ostatecznego (w wymiarze arty-

Dwa odrębne światy przedstawiane

dominują wspomnienia,

rządzonej przez komunistów. Olbromski

opublikowanej w lubelskim wydawnictwie

stycznym) rozstrzygnięcia. Trzeba stale

w ostatnio wydanych książkach Mariu-

pamięć o dziedzictwie

omawia dorobek Ludwika Ćwiklińskiego,

Norbertinum w tym samym 2023 roku:

wybierać i czasem placić estetyczną cenę:,

sza Olbromskiego mają jednak obszar

kulturowym, refleksyjne

Mariana Auerbacha, Ryszarda Gansińca/

którą jest nadmierny emocjonalizm, dekla-

wspólny, bowiem rosyjska agresja zagraża

komentarze i lwowska

A wokól ziemia jak sen piękna. Pachnie

Ganszyńca, Wladyslawa Witwickiego,

ratywność albo moralizm.

i niszczy cenne zabytki oraz miejsca pa-

tematyka.

Zawrotnie majem ranek i wywar ląk dymi.

Jerzego Kowalskiego, Kazimierza Micha-

mięci. Podczas wojny zburzono kilkaset

Olbromski wybiera

To tu, to tam sady przywdzialy biale stroje

lowskiego, Jerzego Lanowskiego. To we

świątyń, zabytkowych budowli, teatrów

tradycyjne rozwiązania

Jak dziewczynki do pierwszej komunii. (...)

Lwowie uformowal się najwybitniejszy

i muzeów. Muzealnictwo i organizowanie

KRZYSZTOF DYBCIAK

artystyczne, regularną

Ale z Arkadii każdy dzisiaj jest wygnany,

popularyzator antyku i pisarz inspirujący

przedsięwzięć kulturalnych to sprawy

wersyfikację, tradycyjne

Kto serce ma i slucha wieści z Ukrainy.

Zacznijmy w porządku chronologicznym

się tą epoką Jan Parandowski. Badaniami

szczególnie bliskie autorowi, który ma wiel-

(ze względu na tematykę) od książki ,,Kreso-

starożytności (szczególnie archeologii)

kie osiągnięcia w tych dziedzinach ­ byl

gatunki, bogate środki

wa balagulka. Część II" wydrukowanej we

chrześcijańskiej zajmowal się z sukcesem

29.V.2022 (,,Strofy majowe",

dyrektorem Muzeum Narodowego Ziemi

stylistyczne. Jakby ten

Lwowie w serii wydawniczej Biblioteka ,,Ku-

święty arcybiskup Lwowa Józef Bilczew-

w: ,,Przeminą dymy...", s. 96)

Przemyskiej w Przemyślu oraz Muzeum

glównie romantyczny

riera Galicyjskiego". Szczęśliwie wybrano

ski, m.in. twórca podstawowego dziela

Iwaszkiewiczów w Stawisku, doradcą mar-

język poetycki, uświęcony

literacki gatunek prezentacji rzeczywistości

,,Archeologia chrześcijańska wobec histo-

W ostatnim zbiorze wierszy Olbrom-

szalków Sejmu RP (Marka Kuchcińskiego

wiekami twórczości,

polskich kresów poludniowo-wschodnich,

rii Kościola i dogmatu".

skiego czytamy utwory powstające szyb-

i Malgorzaty Gosiewskiej) w dziedzinie

byl sam w sobie

mianowicie dialog, swobodną rozmowę pi-

Skoro pojawilo się nazwisko Parandow-

ko pod wplywem aktualnych wydarzeń

kultury i ochrony zabytków, uczestniczyl

przezwyciężeniem grozy

sarza i muzealnika Mariusza Olbromskiego

skiego zajmijmy się związkami literatury

wojennych, choć niekoniecznie rozgrywa-

w pracach nad utworzeniem Muzeum Ju-

wspólczesnej historii,

z polską dziennikarką i autorką filmów doku-

powstającej we Lwowie z antykiem. Na

jących się na froncie. Rosyjscy agresorzy

liusza Slowackiego w Krzemieńcu, Muzeum

odpowiedzią na straszną,

mentalnych urodzoną i mieszkającą we Lwo-

podstawie przytoczonych przez Mariusza

atakowali przecież także obiekty cywilne

Aleksandra Fredry w Rudkach i Józefa Con-

budzącą pesymizm

wie Anną Gordijewską. W gatunku mającym

Olbromskiego faktów można postawić tezę

w glębi kraju, daleko od linii walk. Dzielo

rada Korzeniowskiego. Przede wszystkim

rzeczywistość, tytulową

swoją (krótką) historię i bogaty już dorobek,

o wyjątkowym w polskiej kulturze wplywie

Olbromskiego przypomina dziennik poetyc-

Olbromski byl i jest organizatorem impre-

,,rozkwitającą różą".

gatunku nazywanym rozmaicie (książki

starożytności klasycznej na artystyczne

ki, ponieważ wiersze są datowane i zasad-

zy trudnej do zaklasyfikowania, lączącej

rozmów, wywiady-rzeki, mówione pamięt-

piśmiennictwo powstające we Lwowie.

niczo ulożone w porządku chronologicz-

elementy festiwalu sztuki i konferencji na-

niki...) dwa tomy ,,Kresowej balagulki"

Najwybitniejsi pisarze miasta ,,semper fi-

nym. Tragiczne wydarzenia wspólczesne

Decyzja Mariusza Olbromskiego jest inna

ukowej, mianowicie Dialogu Dwóch Kultur

(pierwszy wydany w 2020) zajmują osobne

delis" mieli mocne związki z antykiem: Ka-

przefiltrowane są przez tradycję polskiego

od większości twórców nowoczesnej poezji

organizowanego od dwudziestu czterech

i oryginalne miejsce. Profesor KUL-u Henryk

sprowicz, Staff, Parandowski, Józef Wittlin,

romantyzmu - okresu zwanego mesjani-

komentujących grozę XX-wiecznej historii.

lat w różnych miastach Ukrainy i Polski (in-

Duda już po ukazaniu się pierwszej części

Herbert, nawet Hemar jako znakomity tlu-

stycznym, a więc przez twórczość Mickie-

Na przyklad Różewicz przejmująco pokazal

auguracja zawsze w Krzemieńcu).

zaproponowal przeniesienie znaczeń ty-

macz Horacego. Kasprowicz, który przez 35

wicza i Slowackiego. Zwlaszcza ten ostatni

destrukcję kultury i materialnej rzeczywisto-

Mariusz Olbromski zaangażowal się

tulowego slowa i nazywanie ,,balagulką"

lat żyl we Lwowie przetwarzal w poezji te-

jest patronem omawianego zbioru liryki.

ści formując poetycki język demonstracyjnie

w dzialalność ratowania dorobku ukra-

nie tylko konnego wozu, bryczki kresowej,

maty mitologii klasycznej, ksztaltowal styl

Materii destrukcji historycznej, cierpienia,

antyklasyczny, preferując wiersz nieregu-

ińskiej i polskiej kultury po napaści wojsk

ale również literackie rozmowy tego typu:

niektórych utworów pod wplywem staro-

śmierci, lęku, przeciwstawia autor odwagę

larny, styl ,,szary" pozbawiony muzyczno-

Putina. O pomocy polskiej w ratowaniu

,,balagula, czy balagulka bylaby więc tym,

żytnych dziel, a przede wszystkim byl tlu-

i ofiarność walczących o wolność, a przede

ści i efektownych figur retorycznych. Ale

kulturowego dziedzictwa na Ukrainie pi-

co za Michalem Bachtinem nazwano gatun-

maczem dramatów Ajschylosa i Eurypidesa.

wszystkim wiarę w slowo, kulturę i Boga.

wnioski wyprowadzil nihilistyczne... Inaczej

sze w końcowych rozdzialach ,,Kresowej

kiem mowy. Balagulka ­ jako gatunek mowy

Można zaproponować hipotezę o ist-

Świetne są wiersze reportażowe ukazu-

postąpil Milosz szukający po II wojnie świa-

balagulki. Część II" slusznie podkreślając

­ może zostanie kiedyś opisana przez specja-

nieniu w polskiej literaturze nowoczesnej

jące realia wojny i jej skutki ­ ukraińskich

towej ocalenia, wybral bardziej tradycyjny

wagę tej dzialalności: ,,Szereg ukraińskich

listów od genologii lingwistycznej, a książka

nurtu lwowskiego klasycyzmu. Mariusz

uciekinierów szukających ocalenia w Pol-

język artystyczny, formy gatunkowe i wer-

muzeów i innych obiektów kultury zostalo

Gordijewskiej i Olbromskiego stanie się

Olbromski nie konstruuje takiej tezy, ale

sce, widoki zatloczonych dróg, atmosfera

syfikację osadzone w tradycji.

na czas wojny doposażonych przez pol-

w tym opisie wzorcowym, prototypowym

na podstawie przytoczonych przez niego

dworców kolejowych, zwlaszcza najważ-

Autor omawianego dziela wykorzystal

skie muzea i inne instytucje w niezbędny

wcieleniem nowej klasy tekstów" (,,Cracovia

informacji da się uzasadnić tę koncepcję.

niejszego wtedy i najbliższego Olbromskie-

tradycję szczytowego, pelnego romanty-

sprzęt, jak choćby skrzynie do przecho-

Leopolis" 2021 nr 3­4).Omawiane tu rozmo-

Przecież najwybitniejsi twórcy polskiej

mu dworca w Przemyślu. Ludzka solidar-

zmu polskiego, glównie przedstawiciela

wywania eksponatów, gaśnice, koce i inne

wy dotyczą zawsze ważnych spraw, a cza-

poezji neoklasycznej w XX wieku, czyli

ność, braterstwo ponad obcością i dawnymi

,,szkoly ukraińskiej" Slowackiego. Lecz kie-

różnorodne materialy. Glównie do Kijowa,

sem również malo znanych, a wiemy jak

Staff w pierwszej polowie ubieglego wie-

konfliktami, to kolejne wartości, których

dy ,,przeminą dymy" wojenne, mam nadzie-

jak i do Lwowa trafilo kilkadziesiąt trans-

trudno wyszukać tematy lączące te cechy,

ku i Herbert w drugiej, byli lwowianami,

nie zniszczylo wojenne barbarzyństwoi

ję, iż Mariusz Olbromski nawiąże do tradycji

portów z pomocą w tym zakresie, a w War-

bo na ogól ważne problemy są szczególowo

podobnie najwybitniejszy prozaik Paran-

które mają umocowanie religijne:

Norwida, czyli liryki refleksyjnej, krytycz-

szawie w Ministerstwie Kultury i Dzie-

opisane i dobrze znane.

dowski. Dodajmy znakomitych autorów

nej także wobec narodowej przeszlości,

dzictwa Narodowego zostal powolany

Nad wygnańcami Bóg podnosi

w dużej mierze klasycystycznych zwią-

choć również prowadzącej do wniosków

specjalny zespól koordynujący tę pomoc.

W drugim tomie

w swym majestacie dloń. (...)

zanych ze Lwowem (urodzeniem lub wy-

etycznych i politycznych oraz do wartości

(...) Uważam, że wsparcie w tej sferze Pol-

,,Kresowej balagulki"

I jak modlitwa jest granica

ksztalceniem i początkami twórczości) ta-

religijnych. Olbromski pisal już interesu-

ski bylo równie istotne jak pomoc wojsko-

Otwarta ­ z obu stron.

kich, jak tworzący najdlużej na emigracji

jąco o Norwidzie i z powodzeniem nawią-

wa i humanitarna" (s. 98-99). W tym kon-

takim zespolem tematów

A dloń pomocna ­ może slaba ­

Józef Wittlin, Roman Palester oraz Ignacy

zywal w swojej liryce do jego twórczości.

tekście dewiza ,,Za waszą wolność i naszą"

jest związek lwowskiej

Powtarza Jego wskrzeszającą moc.

Wieniewski odgrywający na uchodźstwie

Sytuacja wojny z rosyjskim imperializmem

nie brzmi pusto i ma konkretny ksztalt.

kultury z antykiem, tak

(,,Jego dloń", s. 26)

taką rolę jak Parandowski w kraju.

Niedawno wydane dziela Mariusza

uniemożliwila dociekanie przyczyn konflik-

widoczny w architekturze

Nie ma w niniejszym tekście miejsca na

tów między narodami Europy Środkowej

Olbromskiego, poetycka książka i tom

oraz dorobku literackim

rozważanie odrębności lwowskiego neokla-

W calym omawianym tu tomie liryków

prozatorskich dialogów, tworzą niezwy-

i Wschodniej, namysl nad źródlami sily

sycyzmu oraz związku z historią i kulturą

istnieje napięcie między szybkością poetyc-

i slabości Ukrainy, ich późno uformowanej

klą dylogię świadczącą o tym, że tradycja

i naukowym.

poludniowo-wschodnich kresów, ale mam

kich reakcji, aktualnością przedstawianych

tożsamości narodowej i slabości struk-

wschodnich kresów Rzeczypospolitej jest

W początkowych rozdzialach Mariusz

nadzieję, że jakiś mlody historyk literatury

wydarzeń a energiami estetycznymi. Jak

nadal aktualna w XXI wieku.

tur państwowych, być może wynikającej

Olbromski (z wyksztalcenia także filolog

rozwinie ten pomysl i udowodni istnienie

wielokrotnie w przeszlości, w tego typu

z blędów przeszlości ­ na przyklad wyboru

Warszawa, marzec 2025