28

16­29 października 2020 nr 19 (359)

Z pamiętnika przewodnika

Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Rok 1920: Pamięć podczas pandemii

Relacja z akcji (część 9)

Pod koniec bieżącego roku przy wsparciu i pomocy Konsulatu Generalnego RP we Lwowie ukaże się broszura

w dwóch językach, poświęcona miejscom związanym z walkami 1920 roku w obwodach lwowskim i iwanofrankiwskim.

DMYTRO ANTONIUK

wglębienie w ksztalcie tarczy herbo-

Przedlużeniem Nowego Jaryczo-

tekst i zdjęcia

wej. Samej tarczy brak. Starzy miesz-

wa ­ między miejscowościami nie

kańcy miejscowości twierdzą, że zo-

ma przerwy ­ jest Stary Jaryczów. Tu

stali tu pochowani żolnierze Wojska

W czasie naszej trwającej wciąż

wydarzenia 1920 roku toczyly się po-

Polskiego, polegli w walkach w 1920

akcji odwiedziliśmy ponad 50 miejsc i

dobnie. Zajęty w dniach 17-19 sierp-

roku. Bliżej do centrum cmentarza,

pozostaje nam jeszcze okolo 20, ale

nia byl też broniony przez 5 Lwowski

na tej samej wysokości, widać meta-

tereny będące pod opieką Konsulatu

pulk artylerii polowej, należącej do

lową piramidę, pomalowaną obecnie

Generalnego RP we Lwowie zbada-

6 dywizji artylerii WP. To prawdopo-

w kolory sztandaru ukraińskiego. To

liśmy calkowicie, więc dzielimy się

dobnie żolnierze tych oddzialów w

,,zmodyfikowana" mogila żolnierzy

informacją, która niedlugo zostanie

miejscowości Male Podlaski ciężko

Budionnego.

opublikowana w osobnej broszurze.

zranili żolnierza Armii Czerwonej Mi-

W wiosce Niżniów nad Dnie-

Na początku chcialbym powró-

kolaja Ostrowskiego, znanego rewo-

strem byliśmy kilkakrotnie. Ostatnio

cić do Toporowa, gdzie omylkowo

lucyjnego pisarza radzieckiego.

odszukaliśmy mogilę żolnierza armii

przyjęliśmy grób austriacki z I wojny

Już 5 września w obu miejsco-

Petlury Tychona Chyluka. Ta wioska

światowej za pochówek z 1920 roku.

wościach stacjonowalo dowództwo 5

(dawniej miasteczko) interesująca

Pod koniec lipca 1920 roku rozpo-

dywizji piechoty i tabory. Miasteczko

częla się wielka bitwa pod Brodami.

jest tym, że walczyli tu z bolszewika-

zostalo zwolnione wcześniej pod-

Polskie sily atakowaly I Konną Armię

mi wspólnie polscy i ukraińscy żolnie-

czas generalnej ofensywy WP. Walki

Budionnego, starając się okrążyć

rze. Pozostawili po sobie groby pole-

te pociągnęly za sobą ofiary, pogrze-

i rozbić wojska bolszewickie. 30 lipca

glych w jednym dniu żolnierzy UAG i

bane na cmentarzu przed wjazdem

grupa gen. Franciszka Krajewskiego,

WP. Na tym odcinku frontu 14 armia

do miejscowości od strony Lwowa.

Witalija Primakowa, idąca w kierunku

Tu w centrum stoi potężny metalo-

Karpat i na Węgry, niosąc rewolu-

wy krzyż z tablicą i napisem: ,,Grób

cję do Europy, zetknęla się z Grupą

Nieznanego Żolnierza, poleglego za

operacyjną gen. Jędrzejewskiego i 3

Ojczyznę". Mogila zostala odnowio-

Konsul generalny RP we Lwowie Eliza Dzwonkiewicz i konsul Rafal

Żelazną dywizją Armii URL. Niżniów

na staraniem miejscowej parafii kato-

Kocot przy mogile policjantów w Radziechowie

byl strategicznie ważną pozycją, bo

lickiej pw. Wszystkich Świętych.

dnia. Do tegoż klasztoru przywie-

śmierci: 28 sierpnia. Przed kilku laty

tu byla przeprawa przez Dniestr. 28

Radziechów, jak i sąsiednia Ka-

ziono rannych żolnierzy WP. Zmarli

na grobie ustawiono nową tablicę z

sierpnia bolszewicy zaatakowali po-

mionka Strumilowa byly intensyw-

też od otrzymanych ran. Wszystkich

napisami po polsku i ukraińsku.

lączone oddzialy, broniące podcho-

nie atakowane przez zgrupowanie

obrońców ojczyzny zlożono na miej-

Niżniowa i strategicznego mostu

dów od strony wioski Komarówka,

Budionnego w dniach 11­13 sierp-

scowym cmentarzu katolickim i grec-

bolszewikom nie udalo się zdobyć.

10 km na poludnie od Niżniowa, na

nia 1920 roku. Walczyla tu z nimi 1

kokatolickim. Grób Tychona Chyluka

Natomiast 14 września 1920 roku

przeciwleglym brzegu Dniestru.

dywizja kawalerii dowodzona przez

zniszczono w okresie sowieckim, ale

nastąpil wspólny kontratak polskie-

W zaciętym boju Ukraińcom

gen. Juliusza Rómmla, 7 brygada

w 2012 roku zostal odnowiony. Grób

go i ukraińskiego wojska. W którym

udalo się zniszczyć 18 bolszewi-

plk. Brzezowskiego i 1 dywizja arty-

polskich żolnierzy kolo zniszczonego

miejscu są groby polskich i ukraiń-

ków. Sami stracili dwóch żolnierzy

lerii konnej. Z powodu wymuszonego

w czasie II wojny światowej klasztoru

skich żolnierzy warto zapytać u miej-

­ kozaków Marczaka i Jermolajewa.

wycofania się 2 pulku kawalerii z są-

Dokladne miejsce pochówku Po-

ss. niepokalanek przetrwal. Niestety

scowych. Wskażą drogę, bo samemu

Czterech żolnierzy zostalo rannych.

siedniech Kut, te jednostki WP zna-

laków z 1920 roku w Toporowie

oryginalna marmurowa tablica zosta-

trudno odnaleźć.

Wśród tych ostatnich byl też cho-

la strzaskana przez sowietów. Jedy-

Po drodze ze Lwowa do Kijowa

rąży Tychon Chyluk, ciężko ranny

a wlaściwie 36 brygada piechoty 18

ne co dziś daje się z niej odczytać

mijamy Stary i Nowy Jaryczów. Oka-

kozacką lancą. Koledzy przewieźli

dywizji, wyruszywszy spod Oleska

to imiona Teodora Berga i Adama

zuje się, że oprócz starego kościola

go do klasztoru ss. niepokalanek w

toczyla krwawe walki z 11 konną dy-

(nazwisko nieczytelne) oraz datę

katolickiego i palacu Krzeczunowi-

Niżniowie, gdzie zmarl następnego

wizją pod Jablonówką, Grabową i To-

czów na cmentarzach w obu miejsco-

porowem. Wojsko Polskie zwolnilo te

wościach są groby żolnierzy z 1920

miejscowości. Bolszewicka formacja

roku. Jaryczów leży okolo 10 km na

przeszkadzala polskim oddzialom w

zachód od slynnego Zadwórza. Po

wykonaniu postawionego im zadania.

bitwie pod Zadwórzem 17 sierpnia

Bitwa pod Toporowem uniemożliwila

1920 roku wojska Budionnego zosta-

wojskom Budionnego wydostanie się

ly powstrzymane na tym odcinku, ale

z otoczenia.

oddzialy 6 dywizji czerwonej kawale-

Po tym, jak 6 sierpnia polskie

rii nadal czynily wypady w kierunku

oddzialy wycofaly się na nowe, bar-

Lwowa. Tak zostal zdobyty Nowy Ja-

dziej na zachód wysunięte pozycje,

ryczów, gdzie pozycji bronil 5 Lwow-

Toporów znalazl się w rękach czer-

Mogila Tychona Chyluka w Niż-

ski pulk artylerii polowej, dowodzony

wonych, którzy gospodarzyli w nim

niowie

przez plk. Juliana Wesolowskiego.

do 21 września. Grupa Jakira, obsa-

Ciężkie walki o miejscowość trwaly

lazly się w trudnej sytuacji i opuścily

dzając te miejscowości, wykorzysta-

17­18 sierpnia, po czym bolszewicy

Radziechów 13 sierpnia. Wycofywa-

la stare austriackie okopy z I wojny

podeszli bliżej do Lwowa.

nie odbywalo się w stalym kontakcie

i tworzyla nowe pozycje obronne,

Możliwe, że miejscowa ludność

bojowym z przeciwnikiem. Tu pod

ale ostatecznie wycofala się bez po-

pogrzebala swoich obrońców od razu,

murami kościola zginąl dowódca 2

ważniejszego oporu.

a może groby te powstaly później,

baterii dywizji artylerii konnej por.

W Toporowie naprzeciwko starej

gdy na początku września Nowy

Petrażycki. Po zdobyciu miasteczka

synagogi leży stary cmentarz kato-

Jaryczów zostal wyzwolony. Praw-

Budionny ulokowal tu swój sztab.

licki, który zostal zamknięty jeszcze

dopodobnie pochowani są tutaj ci,

Bolszewicy utrzymywali Radzie-

pod koniec XIX wieku. Tu pomiędzy

którzy zmarli w szpitalu polowym

chów do 16 września, kiedy to dopie-

grobami pogrzebano Austriaków, po-

nr 603, urządzonymw tym czasie w

ro 6 pulk ulanów wyzwolil miasteczko.

leglych w walkach o tę miejscowość

pomieszczeniu miejscowej szkoly.

Na miejscowym cmentarzu zachowa-

podczas I wojny światowej. Jadąc tą

Dziś na tym cmentarzu w jego wyż-

la się interesująca mogila. Spoczywa

ulicą dalej, już poza miejscowością,

szej części znajduje się zniszczony

w niej czterech policjantów, którzy

za niewysokim ceglanym plotem

nagrobek z nową tablicą z napisem:

zglosili się na ochotnika gdy rozpo-

ujrzymy ,,nowy" cmentarz. Bliżej do

,,Grób Nieznanego Żolnierza". Obok

częly się walki pod Brodami. Zginęli

centrum cmentarza po prawej stronie,

jest pusty teren, którego rozmiary

w zasadzce bolszewików w lesie 28

kolo ogrodzenia zobaczymy murowa-

wskazują na to, że byly tu pochówki

lipca 1920 roku i zostali pogrzebani

ną piramidę ze zdjętym żelaznym

Grób Nieznanego Żolnierza w Nowym Jaryczowie, potrzebujący re-

wojskowe. Grób wymaga natychmia-

na miejscowym cmentarzu, niedale-

krzyżem (stoi, oparty o piramidę). Na

montu

stowej restauracji.

ko od żydowskiego kirkutu.

frontowej powierzchni obelisku jest