17

nr 3 (391) | 15­28.02. 2022

Rozmowy Kuriera

www.kuriergalicyjski.com

Zbigniew, bywający w domu jedynie

jako gość, bowiem ciągle w delega-

cjach trwających po kilka tygodni.

Zbigniew bowiem jako doskonaly

specjalista uruchamial w powojennej

Polsce kilka fabryk produkujących

slodycze, m.in. cieszyńską ,,Olzę" czy

poznańską ,,Goplanę". Niespodzie-

wana śmierć Zbigniewa, w tym sa-

mym zresztą roku, w którym zmarl

we Lwowie jego teść ­ Tadeusz Hö-

flinger. Mialam do dyspozycji licz-

ne listy, jakie slali do siebie Zofia

i Zbigniew, oraz inne listy rodzinne.

Wzruszające, poruszające. Mam na-

dzieję, że udalo mi się te emocje prze-

lać na kartki książki.

EDWARD TOLOCZKO, ,,PAN

Podejrzewam, że bohaterami

BOLESLAW TOLOCZKO ­ OBOK PROF. HAUSWALDA (Z PRAWEJ)

INŻYNIER OD DRÓG I MOSTÓW"

,,Rodzinnego dagerotypu" nie

są tylko mężczyźni, a kobiety

chętnie spędzano wakacje z dziećmi.

nie stanowią jedynie tla?

Zaleszczyki nie byly jeszcze modnym

Żadną miarą! Ciekawych kobiet tu

kurortem. Do lubianych przez Tolocz-

nie brak. Począwszy od Konstan-

ków zdrojowisk należaly Szczawnica

cji Toloczkowej, żony Lucjana, która

i Żegiestów. Jeździli też i to dość czę-

aktywnie uczestniczyla w powsta-

sto do Marienbadu oraz do Meranu ­

niu styczniowym na Litwie, dzielnie

do sanatorium dr. Bindera. A nad mo-

przewożąc proch i kule, dostarczając

rze ­ do Grado nad Adriatykiem.

prowiant, pielęgnując rannych. To

Przyglądnęlam się kręgowi towarzy-

ona uratowala życie rannego Lucja-

skiemu Lucjana i Konstancji. Tworzyli

na, o czym pisala Maria Bruchnalska

go na początku przede wszystkim wy-

w ,,Cichych bohaterkach". Konstancja

wodzący się z Litwy emigranci popow-

ANTONIA Z D. TOLOCZKO

wraz z Lucjanem umknęla zagranicę,

staniowi przybyli z Francji. Przyjaźnie

WOLAKOWA

w Paryżu wzięli ślub, i to we Francji

datowaly się niejednokrotnie jeszcze

Konstancja nauczyla się fachu, dzię-

z czasów przedpowstaniowym, z okre-

jest pani Ania. Swego czasu, po śmier-

ki któremu później we Lwowie miala

su studiów, a wspólne lata spędzone na

ci wnuczki Tadeusza Höflingera ­

powodzenie wśród eleganckich pań.

obczyźnie je poglębialy. W zażylych

Barbary Krasuckiej, pani Agnieszka

stosunkach byli Toloczkowie zwlaszcza

przywiozla ze Stanislawowa jeszcze

Ciekawa historia...

z Dominikiem Bartoszewiczem, zalo-

trochę pamiątek rodzinnych. Pod ko-

O tak! Miala bowiem wlasną pracow-

życielem ,,Księgarni Polskiej" we Lwo-

niec swojego życia Zofia starala się

BOLESLAW TOLOCZKO, UCZEŃ

HELUTA WOLAKÓWNA

nię kwiatów sztucznych. Jej kwiaty

wie i jego żoną Klotyldą. Dla stworzonej

opisać niektóre stare zdjęcia ­ czasami

LWOWSKIEGO GIMNAZJUM

z tiulów, gazy i jedwabi budzily za-

Kisielewski, także literat i towarzysz

przez Bartoszewicza ,,Biblioteki Mrów-

jednak pamięć ją zawodzila, czasami

chwyty. Zamawiano u niej bukieciki

Lewandowskiej, pani we dworze

rewolucyjny Pilsudskiego.

ki" Lucjan, jeszcze w Paryżu, tlumaczyl

się mylila. I tu ja musialam wkroczyć,

zdobiące kapelusze i suknie balowe

w Czeluszczewiczach na Polesiu, gdzie

Nie można bylo pominąć i starszej

z języka francuskiego na polski pewne

by dość sporą część zdjęć przeanalizo-

oraz większe kompozycje do przy-

bywal między innymi poeta Tadeusz

siostry Heleny - dotkniętej matczyną

rozprawy. Boleslaw Limanowski, pol-

wać, porównać, zadatować.

strajania stolów. Do jej klientek na-

Miciński, dawniej jeden z guwerne-

tragedią Antoniny Wolakowej. Za-

ski historyk i dzialacz socjalistyczny

Czy są zdjęcia z archiwum ro-

leżaly m.in. hrabina Zofia Szeptyc-

rów mlodych Lewandowskich, któ-

pewne sporo odwiedzających Cmen-

i niepodleglościowy, pracujący w tym

dzinnego w Pani książce?

ka z Przylbic, córka komediopisarza

ry zresztą u Lewandowskich poznal

tarz Lyczakowski natknęlo się tam na

czasie we Lwowie jako korektor i publi-

Aleksandra Fredry, hrabina Wodzic-

swoją przyszlą żonę Marię Dobrowol-

grobowiec, na którym widnieje tablica

cysta, który wlaśnie u Bartoszewiczów

Są, i to sporo. Nie wszystkie, które

ka z Olejowa, hrabina Jablonowska ze

ską z niedalekich Laskowicz. Może

z napisem ,,Domek Heluty".

poznal Lucjanów, wspominal w swoich

bym chciala zamieścić, nadawaly się

Lwowa, Maria Horodyńska ze dworu

bylo to podczas jednego z częstych

Znany jest też na przyklad z publika-

pamiętnikach Konstancję jako kobietę

niestety do publikacji ­ byly w zbyt

w Kociubińcach... Nie wszystkie ra-

wieczorków tańcujących, podczas

cji prof. Stanislawa Niciei o cmenta-

wielkiej dobroci, ciepla i serca dla dzie-

zlym stanie. Są też skany starych do-

chunki i wpisy w księdze kasowej się

których Helena od czasu do czasu

rzu ­ lecz tam jest tylko krótka o nim

ci, a Lucjana jako skorego wieczorami do

kumentów, również takich, do któ-

zachowaly, ale to, co jest, już wystar-

siadywala do fortepianu i grala ­ jak

wzmianka. Heluta, uczennica pensji

gorących dysput politycznych.

rych dotarlam w archiwach lwow-

cza na dowód powodzenia pracowni.

wspominal jeden z jej synów ­ z du-

panny Filippi zmarla nagle w wieku 17

skich, litewskich i francuskich.

A czy zna Pani potomków rodu

żym talentem. ,,Od czasu do czasu", bo-

lat. A już w niedlugim czasie poślubić

Chcialabym

zobaczyć

te

Tolloczków?

Gdzie można kupić książkę?

wiem sama lubila tańczyć, a byla

miala swojego narzeczonego Kazimie-

kapelusze!

tancerką zawolaną. Jak wiadomo ze

rza Krzysztalowicza. Relacje Antoniny

Tak, od wielu lat znam córkę Zbignie-

Jak zwykle jest dostępna w Księgar-

Przyznam, że ja również. Nie sposób

wspomnień najstarszego syna Heleny,

z niedoszlym zięciem, Kazimierzem,

wa i Zofii Tolloczków, prawnuczkę Lu-

ni Akademickiej w Krakowie przy ul.

też nie wspomnieć o córce Konstan-

Edwarda, odwiedzal Czeluszczewicze

byly niezwykle cieple, a po śmierci He-

cjana ­ Anię Tolloczko-Musial. Nasze

św. Anny. Przy tej okazji chcialabym

cji, Helenie, późniejszej Ludwikowej

również Kornel Makuszyński oraz

luty jeszcze bardziej się zacieśnily. Dla

rodziny byly zaprzyjaźnione. Kilka lat

serdecznie podziękować kierow-

Antoniny stal się przybranym synem.

temu poznalam z kolei praprawnucz-

nikowi księgarni panu Zbyszkowi

,,Kocham mego przybranego syna. I dziś,

kę Lucjana ­ Agnieszkę Tolloczko-

Rzepce za przemilą wspólpracę. Pan

gdy on już biedak siwy i gdy 40 lat bez

-Wróbel. Obydwie panie przykladają

Zbigniew zawsze trzyma ,,rękę na

paru miesięcy jest moją Helutą" ­ pi-

ogromną wagę do rodzinnej historii.

pulsie" i śledzi nowości.

sala we wrześniu 1947 r. do rodziny. To

Czy zostaly pamiątki rodzinne?

Dziękuję za rozmowę. I do na-

u rodziny Krzysztalowiczów Antonina

stępnych  pogaduszek  przy

po ekspatriacji ze Lwowa zamieszkala

Tak, ciekawe dokumenty, fotogra-

kawie!

w Krakowie, otoczona troskliwą opieką

fie, listy. Zofia Tolloczko z pietyzmem

przez Kazia i jego żonę Jadwigę.

przechowywala to, co udalo jej się

Wszystkie zdjęcia pochodzą

przywieźć ze Lwowa, a jest tego nie

z archiwum rodziny Tolloczków

Krzysztalowicz? To też nie-

malo. Teraz opiekunką tych ,,skarbów"

obce nazwisko. Czy chodzi tu

o pelnomocnika dóbr Alfreda

hr. Potockiego?

Tak, to on. Późniejszy ojciec Andrze-

ja Krzysztalowicza, legendy polskiej

hodowli koni w Janowie Podlaskim.

Jednym slowem pisala Pani

i o życiu we dworach i w rodzi-

nach mieszczańskich.

Tak. Przeglądając dokumenty i starą

korespondencję podglądalam życie

w dworach na Litwie i Polesiu oraz

mieszczańsko-urzędniczych rodzin

Lwowa, Tarnopola i Żurawna.

Zaciekawilo mnie oczywiście rów-

nież, dokąd jeżdżono w II polowie

XIX wieku i na przelomie wieków dla

LWÓW, UL. AKADEMICKA ­ ZOFIA I ZBIGNIEW TOLOCZKOWIE

podratowania zdrowia, a także gdzie

Z SYNEM BOLKIEM

GROBOWIEC TOLOCZKÓW NA CMENTARZU LYCZAKOWSKIM