24

nr 6 (442) 26.03.­15.04.2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Kresowe przedmioty mają glos

Byl to również nieodzowny element nauki

maszyny. Zamówiono ją w sklepie u pana

w slynnej szkole dla panienek z dobrych

Naftalego Safta przy ul. Żólkiewskiej 175 na

domów w Snopkowie. Prywatny Instytut

Zniesieniu. Widocznie dla pana Franciszka

Sny przy turkocie maszyny

Gospodarczego Ksztalcenia Kobiet o sta-

i jego żony Michaliny, byl to ­ mimo państwo-

tusie szkoly wyższej, zalożony w 1913 r.

wej posady pana Kozdrasia na kolei, a do-

z fundacji księżej Wandy Czartoryskiej, byl

kladniej na Dworcu Glównym we Lwowie

miejscem, w którym przyszle żony i matki

­ niemaly wydatek, gdyż zadatkowano 10

W tym krótkim cyklu

mialy zdobyć wiedzę o prowadzeniu gospo-

zlotych, a resztę zobowiązano się wplacać

,,opowiadać" będą przedmioty,

darstwa domowego, ale i wyksztalcenie

przez kolejnych 14 miesięczny w równych

bowiem w każdym z nich

oraz umiejętności pozwalające w przyszlo-

ratach po 25 zlotych. Panna Janina miala wy-

zaklęta jest jakaś historia ­

ści podjąć pracę w charakterze nauczycielki

raźnie smykalkę do szycia i zmysl estetycz-

czasem niezwykla, czasem

szkól gospodarstwa wiejskiego.

ny, zakup byl więc przemyślany i trafiony.

zwyczajna. Przedmioty

Singerówka byla prezentem ślubnym dla

I tak stanęla maszyna w jednym z pokoi

nigdy nie są do końca nieme ­

Marii ­ pięknym i praktycznym dla przyszlej

nowego domku z ogródkiem w Bilohorszczu

uwięzione są w nich emocje;

pani Konstantynowej Rojowej. Panna Maria

pod Lwowem, rodzinnej wsi ojca Janiny. Wy-

emocje czekające tylko na

dotąd pomagala rodzicom w ich sklepie ko-

brano dla córki porządną, wiedeńską firmę

slowo, które je uwolni. Są

rzennym przy ul. Rycerskiej 25, lecz od tego

,,Rast & Gasser". Zacna to byla fabryka, za-

niczym pamiętnik. Ożywiają

czerwcowego dnia 1917 r., gdy stanęla przed

lożona przez Augusta Rasta jeszcze w 1868

pamięć i ją karmią. Nie ma

oltarzem u św. Anny we Lwowie, mialo się

r. i wkrótce jedna z największych produku-

przedmiotów blahych. Każdy

nieco w jej życiu zmienić. Świeżo poślubiony

jących maszyny do szycia w monarchii au-

z nich to wehikul czasu. Jeden

malżonek ukończyl Krajową Szkolę Ogrodni-

stro-węgierskiej, dzialająca nieprzerwanie

przedmiot to jedna opowieść,

czą w Wólce Kapitańskiej na Zamarstynowie,

prowadzona przez synów zalożyciela, Au-

a bywa, że więcej. Przedmiot

więc dzięki zdobytemu wyksztalceniu mógl

gusta i Józefa Rastów, i ciesząca się renomą.

jest bowiem niczym soczewka,

podjąć pracę na tzw. prowincji. Sklep pań-

Trzeba tu dodać, że renomę miala również

skupiająca wiele losów, wiele

stwa Kalicińskich, rodziców Marii, dzialający

dzięki innej produkcji ­ broni. Tę galąź pro-

MARIA KALICIŃSKA

historii, wiele zdarzeń. Jedno

od pierwszych lat XX w., prosperowal nieźle

dukcyjną rozwinąl wspólnik Rasta ­ Micha-

wspomnienie przywoluje

mimo ciężkich lat wojennych, ale i to nieba-

el Gasser. Ich rewolwer M1898 dzięki swej

drugie z zakamarków pamięci,

wem uleglo odmianie. W listopadzie 1918 r.

niezawodności i wysokiej jakości byl w po-

kątów szuflad, z pożólklych

Stanislaw Kaliciński, weteran c.k. armii au-

wszechnym użytku w c.k. armii.

listów. Gawędzą przedmioty

stro-węgierskiej z gwardii cesarskiej Fran-

Osiem lat później maszynę ,,Rast & Gas-

o ludziach, ale i mieście ­

ciszka Józefa w Schönbrunnie w Wiedniu,

ser" ustawiono w ,,pomieszkaniu" setki kilo-

JANINA KOZDRAŚ, PO MĘŻU

Lwowie, Wlodzimierzu,

zglosil się do Obrony Lwowa i walczyl na od-

metrów od Lwowa, w niewyobrażalnie odle-

LACHOWICZ

Stanislawowie, Kolomyi,

cinku Dworzec Glówny ­ Lwów-Podzamcze.

glym Rzepinie. Czy byla niemym świadkiem

Tarnopolu... Tekst, po

i nożnymi" ­ handlowal Józef Iwanicki

Po ustaniu walk, w niedlugim czasie zaprze-

zlowrogo brzmiących ale wówczas, w 1937

niewielkich zmianach,

przy ul. Akademickiej 26, przedsiębiorca

stal prowadzenia wlasnej dzialalności i wy-

r., niepojętych slów przepowiedni Cygan-

pochodzi z książki ,,Sekrety

prowadzący również kąpielisko stawowe

prowadzil się z rodziną na ul. Lwowską. Gdy

ki? Pewnego dnia bowiem na progu domu

kresowych kuferków" (Poznań

,,Morskie Oko", jednak wskutek zatargu

zmarl w 1932 r. pochowano go na Cmentarzu

w Bilohorszczu stanęla jakaś stara Cygan-

2019), autorki artykulu.

z producentem po niemal 10. latach zmie-

Lyczakowskim, a w 1997 r. jego szczątki eks-

ka i poprosila o szklankę wody, wypiwszy

nil ofertę i zacząl sprzedawać ,,nieprześci-

humowano i zlożono wraz z odznaczeniami

zaś kilka lyków, zaproponowala wróżbę

gnione w haftowaniu, szyciu i cerowaniu"

(Krzyżem Obrońców Lwowa, odznaka Związ-

Janinie. Dziewczyna stanowczo odmówila,

ANNA KOZLOWSKA-RYŚ

STANISLAW KALICIŃSKI

maszyny firmy ,,Pfaff". A jako znany raptus

ku Wyslużonych Wojskowych Malopolski

mówiąc że ani jej w glowie wysluchiwanie

Nie mieścily się w walizkach, ale zo-

i czlowiek nie przebierający w slowach, dal

i Krzyżem Maltańskim) w centralnej części

jakiś wróżb i pieniędzy na ich zaplacenie nie

stawić ich żadną miarą nie bylo można.

do maszyny do szycia, choć mawialo się nie

wyraz swemu oburzeniu, publikując quasi

Cmentarza Obrońców Lwowa.

ma. Jednak Cyganka nie chciala ani zaplaty

Lądowaly więc w zbijanych skrzynkach

raz: ,,Gdy szesnasta minie wiosna, niczem

list otwarty w postaci ramkowego oglosze-

Marysina maszyna turkotala nadal,

ani ręki do wróżenia. Zapatrzyla się w wodę

lub kufrach. Jedne z najbardziej potrzeb-

szycie, niczem krosna, Panna myśli bez

nia w ,,Kurierze Lwowskim":

i w szczęśliwych latach 30. w mieszkaniu

w szklance i zaczęla mówić: ,,Ty myślisz, że

nych sprzętów, można by rzec ­ przyszle

ustanku o milostkach i kochanku".

Odpowiedź pruskiemu Towarzystwu

przy ul. Bojowej, i podczas okupacji nie-

będziesz tu sobie mieszkać w tym domu, ale

,,krowy-żywicielki". Maszyny do szycia.

Szeroki wybór maszyn różnych syste-

,,The Singer&Comp. Z siedzibą w Hamburgu

mieckiej i sowieckich, aż po 1945 r. ­ mo-

tak się nie stanie, bo będziesz musiala stąd

Nieodzowne i piękne. Niejednokrotnie

mów mial w swoim sklepie przy ówczesnej

ul. Admiralska 79.

ment wyjazdu ze Lwowa, a choć już leciwa,

wyjechać, Ty i cala rodzina. I pojedziesz

pracujące po dzień dzisiejszy. Ileż to dzie-

ul. Walowej 9 Aleksander Malimon, oferu-

Od roku znosimy Wasze bezczelne na-

to zadbana i wychuchana slużyla dalej wy-

strasznie daleko, a wcale nie będziesz chcia-

ci zasypialo przy ich cichym turkocie!

jący do tego bezplatną naukę szycia, haftu

paści i nikczemne oszczerstwa ­ to Wasza

trwale w nowym otoczeniu, w Krakowie.

la tam jechać, i nigdy tu nie wrócisz. Syn Ci

W iluż oczach pozostaly obrazy schylo-

i pończosznictwa. Sklep i warsztat repa-

etyka pruska. Macie tu w kraju 8 filij, okolo

Janina, również dostala swoją maszy-

się tu urodzi. I inne dzieci też będziesz mieć,

nych nad blatem ,,singerówek" babć i mam,

racyjny Malimona byl powszechnie znany

250 agentów, a drugie tyle faktorów. Wy-

nę w prezencie od rodziców ­ gabinetową,

ale to on z Tobą będzie do końca...". I dalej

a w uszach metaliczny szczęk nożyc. Ma-

i szanowany. Trwal niczym opoka w tym

slaliście już z kraju kilkadziesiąt miljonów

z dwiema szufladami. A dekoracja! Aż oczy

ciągnęla: o dlugiej rozlące z ojcem dziec-

rie, Janiny, Aniele calymi wieczorami ryt-

samym miejscu od początku XX wieku do

koron do Hamburga ­ to Wam wszystko za

się śmialy do tych kwiatuszków i zlotych

ka, bo on wojować będzie i o nieprzebranej

micznie pedalowaly i wyczarowywaly

późnych lat 20. ,,Najdokladniej uregulowa-

malo. Chcielibyście tu sami pozostać bez

listeczków na lśniącym czarnym korpusie

ilości lez, jakie zostaną wylane... Po chwili,

,,kreacje". Nieustające przeróbki, latanina,

ne" i z ,,najprzedniejszych fabryk" maszyny

najmniejszej konkurencji i być panami sytu-

wciąż trzymając szklankę, na kilka sekund

wyżyny pomyslowości.

oferowal Jan Lauruk przy ul. Halickiej 6,

acji, a my mamy manatki pakować i wyno-

nakryla ją rąbkiem fartucha, a kiedy uniosla

Zadziwiające, ale przeważnie maszy-

a Sperber i Frühling przy ul. 3 Maja 3 zachę-

sić się z kraju albo do Was pójść do slużby

dloń, woda w szklance doslownie bulgotala.

ny do szycia prezentowane byly mlodym

cali do zakupu ,,szyjących wprzód i w tyl",

w roli agentów.

Janina opowiadala po latach wnukowi, że

pannom, a jeszcze częściej mlodym mężat-

wyprodukowanych ,,z uwzględnieniem naj-

Na 80 fabryk, które budują maszyny

jakiekolwiek manipulowanie przy szklance

kom, przez rodziców.

nowszych zasad mechaniki" maszyn ,,Victo-

do szycia Singera czólenkowe, obrączkowe

zdawalo się niemożliwe, a jednak pojawil

(...) Moja Kochana Suniu ­ pisala z Wody-

ria". Najpopularniejsze byly chyba jednak

i Central Bobbin pierwsze miejsce zajmuje

się w niej na moment wrzątek. Cyganka po-

czek w 1913 r. Katarzyna Nowakowska do

maszyny ,,Singer" ­ ,,wzorowe w konstruk-

Pfaff-Biesolt-Locke, Kayser-Gritzner-Mans-

dala Janinie szklankę i wtedy woda uspoko-

swoje wnuczki, również Katarzyny, przy-

cji i wykonaniu", ,,nieporównane w wyko-

feld, a Wy z Waszym jarmarcznym towa-

ila się i co dziwniejsze szklanka byla zimna.

szlej pani cukiernikowej Wladyslawowej

naniu i trwalości", ,,najodpowiedniejsze do

rem zajmujecie zaledwie 70-te miejsce co

,,Losowi możesz pomóc i odegnać zlo ­ po-

Zalewskiej ­ trzeba żebyś się trochę brala do

nowomodnego haftu". Kto chcial się o tym

do maszyn obrączkowych, zaś czólenkami

wiedziala Cyganka ­ musisz tylko rozlać tę

swoich sukienek i starala się po trochu sama

przekonać, ten kierowal swoje kroki we

jesteście bezwarunkowo ostatni. Prawdę

wodę w czterech rogach domu i nikomu nic

ich wypracować, to by byla pomoc w domu,

Lwowie na ul. Sykstuską 6 do przedstawi-

powiedziawszy, te szkoda sprowadzać z za-

nie mówić o tym". Kiedy staruszka zniknęla

a jest was kilkoro, to by pozostalo kilkanaście

ciela ,,Singer Co. Towarzystwa Akcyjnego"

granicy, tylko można tu w kraju wyrabiać,

za furtką, Janina stala nadal oszolomiona ze

koron w domu na jaki inne wydatki, a pszy-

bądź w Stanislawowie na ul. Lipową 1. Nie

w Świątnikach, we wsi pod Krakowem,

szklanką w ręce i kierowana strachem przed

tym byś miala pszyjemność, żeś sobi sama

każdy przecież mial możliwość podziwiać

gdzie klódki robią. Józef Iwanicki, mechanik

czarami wyrzucila naczynie, nie stosując się

zrobila, a w domu jest maszyna to to dużo

,,Singerówki" podczas Wystawy Jubileuszo-

specjalista maszyn do szycia, Lwów, Hotel

do rad. A potem? A potem stalo się wedle

znaczy. Moja Suniu, nie gniewaj się na babci,

wej w Wiedniu w 1898 r., gdzie firma miala

Żorża.

slów Cyganki ­ ślub z Kazimierzem, chlopa-

INSTRUKCJA OBSLUGI MASZYNY

że cię upomina i prosi, bo ja rozumim, że wy

nawet wlasny pawilon w Rotundzie. We

Obslugi maszyn i podręcznego krawiec-

kiem Lachowiczów z sąsiedztwa; pierwszy

,,SINGER"

panienki już dorosly, to potrzeba o sobi po-

Lwowie maszynami ,,Singer" ­ ,,ręcznymi

twa uczyly się mlode kobiety na kursach.

syn, wojna, okupacja, i daleka droga... Czy

myślić, a Tata nie moży wam zadość uczynić

los potoczylby się inaczej, gdyby poslucha-

waszym potrzebą, to starajcie się po trochu

la slów Cyganki? Może byloby latwiej?...

sami dla siebi, ponieważ to i Mami będzie

Pierwsza rozląka Lachowiczów, jeszcze

ulga. Bo teraz i Wielgi Pani uczą się szycia,

przed ślubem ­ gdy Kazimierz zamarzyl

gotowania i wszyski gospodarki dla oszczęd-

o zawodowej karierze mundurowej, lecz nie

ności, bo to czas drogi i wymagający i dość

w wojsku, a w policji konnej (slużbę zasadni-

droga garderoba, a wiem, że każda z was

czą odbyl przecież w ulanach!) i przydzielono

chcialaby się ladnie ubrać, to trzeba sobi

go do szwadronu stacjonującego w Kamion-

pomagać i nie tracić żadną wolną chwili, ali

ce Strumilowej. Wojna wybuchla niebawem,

wkąt skoda casu, lepi sobi coś uszyć.

więc wspólne plany mlodych na przyszlość

Choć język polski w piśmie sprawial

rozsypaly się jak domek z kart. Jednak los

babci Katarzynie ­ de domu pannie Angres,

byl jeszcze laskawy. Kazimierz umknąl, unik-

Francuzce z pochodzenia choć w Samborze

nąwszy wywózki, która stala się udzialem

urodzonej ­ nieco trudności, w dość klarow-

rzeszy policjantów i wojskowych, i wrócil do

ny sposób wyjaśnila swojej 17-letniej wów-

domu. Ślub odbyl się w grudniu 1939 r. Potem

DZIEWCZĘTA W SZWALNI SZKOLY W SNOPKOWIE

czas wnuczce, że czas najwyższy zasiąść

zaś stalo się wedle slów Cyganki.

MASZYNA JANINY KOZDRAŚ